Uitgebreide samenvatting van het examenkatern historische contexten.
- Alle paragrafen komen aanbod;
- Begrippen met definitie weergegeven;
- Overzichtelijke weergave;
- Overzicht (relevante) kenmerkende aspecten.
Historische contexten
De verlichting in theorie en praktijk
1650-1900
2.1 – Verlichte denkbeelden (1650-1789)
Ideeën over godsdienst
Het westerse denken was lange tijd onderschikt geweest aan geloof en traditie. Mensen
geloofden dat ze volkomen afhankelijk waren van God die voortdurend ingreep. In de
vroegmoderne tijd ontstonden door de toename van kennis en andere inzichten. In de 17 e
eeuw stelden twee filosofische stromingen, het emirisme en het rationalisme, dat traditie en
geloof moesten plaatsmaken voor waarneming en rede:
John Locke (empirist) kennis komt voort uit waarnemingen en ervaring
René Descartes (rationalist) de rede is de belangrijkste bron van kennis.
Humanisme, ontdekkingsreizen, technische vooruitgang en rationalisme en empirisme
droegen bij aan de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw.
Er kwam een wetenschappelijke waarin verstand en logica centraal stonden. Hieruit
ontstond de verlichting, de beweging die de rato ging toepassen op alle terreinen van de
maatschappij.
Volgens Luther en Calvijn waren mensen individueel verantwoordelijk tegenover God, maar
ze vonden ook dat de overheid de ware godsdienst moest bevorderen. Verlichte denkers
stelden dat geloof een individuele zaak was. Ze pleitten voor een scheiding van kerk en staat.
John Locke vond dat de staat zich niet met het geloof van zijn onderdanen moest bemoeien,
omdat de staat niet kon uitmaken wat het ware geloof is.
Ideeën over de samenleving
Bij opvoeding lag de nadruk vooral op straffen, wat de mens was van nature zondig. Volgens
denker Jean Jacques Rousseau was de mens van nature goed, maar de maatschappij slecht.
De ideale opvoeding was volgens hem in de natuur, zonder straf of dwang en zonder
godsdienstonderwijs.
Volgens Locke was een mens bij geboorte ‘een onbeschreven blad’. Opvoeding en
omstandigheden bepaalden of het kind later goed of slecht werd.
Veel verlichte denkers geloofden in maatschappelijke vooruitgang. Ze dachten dat
misstanden konden worden bestreden door opvoeding, onderwijs en verspreiding van
kennis.
1
, Ideeën over politiek
Volgens traditionele opvattingen was een rechtvaardige samenleving geordend naar Gods
wil. Verschillende groepen hadden verschillende rechten. De regering door een koning kwam
voort uit het droit divin. Verlichte denkers gingen uit van natuurrechten. Zij stelden dat alle
mensen een natuurlijk recht hebben op leven, gezondheid, vrijheid en bezit. In een
rechtvaardige samenleving worden deze rechten gerespecteerd. De macht van de staat was
volgens verlichte denkers gebaseerd op een sociaal contract. Regeringen of vorsten die zich
hier niet aan hielden, mochten worden afgezet.
De denker Rousseau pleitte voor een directe democratie, zoals in het oude Athene.
Sociaaleconomische gelijkheid was ook belangrijk, democratie kon alleen goed werken
zonder grote sociale verschillen. De bron van het kwaad was volgens hem het privé bezit. Hij
wees de slavernij af.
De denker Montesquieu was invloedrijk vanwege zijn trias politica. Hij was niet tegen een
monarchie, maar hij vond wel dat de macht van de koning afgezwakt moest worden. Hij was
tegen directe democratie. Het volk was volgens hem niet in staat om op een intelligente
manier mee te praten voer de wetten en het bestuur van de staat.
De econoom Adam Smith zorgde met zijn ideeën over een vrije economie voor een
herwaardering van de verhoudingen tussen overheid en economie.
Droit divin: goddelijk recht
Natuurrecht: recht ontleend aan de natuur
Sociaal contract: afspraak tussen onderdanen en overheid over afstaan van vrijheid
in ruil voor bescherming
Politieke cultuur
Politieke ideeën waren eeuwenlang iets voor koningen, edelen en regenten. Door de
verlichting werd politiek ook besproken door gewone mensen, in pamfletten en
koffiehuizen. Hierdoor moesten vorsten voor het eerst rekening houden met de publieke
opinie. Sommige heersers lieten zich door de verlichting beïnvloeden. Zij stonden meer
vrijheden toe (persverheid, meer tolerantie, etc.), maar ze hielden wel vast aan hun absolute
macht.
De Franse koningen zagen de verlichting als een bedreiging. Zij breidden hun macht uit en
maakten verlichte critici monddood. Ze breidden hun centrale macht uit en rechtvaardigden
deze centralisatie met het droit divin.
2.2 – Revoluties in Amerika en Frankrijk (1776-1813)
De Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783)
In de Amerikaanse Revolutie (1765-1787) werden de verlichtingsideeën voor het eerst in de
politiek in praktijk gebracht. De Amerikaanse koloniën bestuurden zichzelf deels, maar
waren ook ondergeschikt aan de Britse koning. Radicale verlichte denkers in Amerika wilden
meer zelfbeschikking.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper janneke1401. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
