2022/2023
Staatsrecht
Samenvatti ng a.d.h.v. hoorcolleges en werkgroepen
Inhoud
Week 1 - Historische wortels, rechtsstaat, bronnen....................................................................................................................................................................... 5
Democratische staat................................................................................................................................................................................................................... 5
Geschiedenis van de Nederlandse rechtsstaat........................................................................................................................................................................... 6
Landsheerlijke periode (10e – 15e eeuw)................................................................................................................................................................................... 9
Republiek der zeven Nederlanden (1579 – 1795)....................................................................................................................................................................... 9
de Staatsregeling voor het Bataafsche volk (1798)...................................................................................................................................................................10
Inlijving bij Frankrijk (1810-1813)......................................................................................................................................................................................... 11
de Grondwetten van 1814 en 1815.......................................................................................................................................................................................... 11
Evolutie na 1815 - Grondwet en Statuut.................................................................................................................................................................................. 11
Week 2 - Democratie.................................................................................................................................................................................................................... 13
Democratie............................................................................................................................................................................................................................... 13
Referendum - voorstel Staatscommissie-Remkes.................................................................................................................................................................13
Ostrogorski-paradox............................................................................................................................................................................................................. 14
Meerderheidsstelsel............................................................................................................................................................................................................. 15
Burgerinitiatief...................................................................................................................................................................................................................... 15
Formele democratie............................................................................................................................................................................................................. 15
Materiële democratie........................................................................................................................................................................................................... 15
Kiesrecht................................................................................................................................................................................................................................... 15
Ontbinding politieke partij........................................................................................................................................................................................................ 16
,2022/2023
Zetelverdeling........................................................................................................................................................................................................................... 17
Kiesdeler............................................................................................................................................................................................................................... 17
Restzetels.............................................................................................................................................................................................................................. 17
Kiesdrempel.......................................................................................................................................................................................................................... 17
Parlementaire immuniteit.................................................................................................................................................................................................... 18
Week 3 - Trias Politica 1: bestuur en controle.............................................................................................................................................................................. 18
Vrij mandaat............................................................................................................................................................................................................................. 18
Fractiediscipline........................................................................................................................................................................................................................ 19
Politieke verantwoordelijkheid................................................................................................................................................................................................. 19
Vertrouwensregel..................................................................................................................................................................................................................... 19
Parlementsmacht..................................................................................................................................................................................................................... 20
Parlementaire ondervraging / (mini)enquête | Gewone enquête | Parlementaire ‘onderzoek’..............................................................................................20
Bevoegdheden van de WPE.................................................................................................................................................................................................. 20
Dualisme................................................................................................................................................................................................................................... 21
Monisme................................................................................................................................................................................................................................... 21
Kamerontbinding...................................................................................................................................................................................................................... 22
Vroeger................................................................................................................................................................................................................................. 22
Nu......................................................................................................................................................................................................................................... 22
Eerste Kamer vs. Tweede Kamer.............................................................................................................................................................................................. 22
Week 4 - Trias Politica 2: wetgeving en legaliteit......................................................................................................................................................................... 23
Noodverordeningen................................................................................................................................................................................................................. 23
Legaliteitsbeginsel.................................................................................................................................................................................................................... 23
Formele legaliteitsbeginsel................................................................................................................................................................................................... 23
,2022/2023
Materiële legaliteitsbeginsel................................................................................................................................................................................................. 23
Wetgeving in formele zin.......................................................................................................................................................................................................... 24
Wetgeving in materiele zin....................................................................................................................................................................................................... 24
Legaliteitsbeginsel – ontwikkelingen........................................................................................................................................................................................ 25
Parlementaire betrokkenheid................................................................................................................................................................................................... 26
Rode en gele kaart procedure.............................................................................................................................................................................................. 26
Week 5 - Trias Politica 3: de rol van de rechter............................................................................................................................................................................27
Rechtspraak.............................................................................................................................................................................................................................. 27
Onafhankelijkheid van de rechter......................................................................................................................................................................................... 28
Onpartijdigheid van de rechter............................................................................................................................................................................................. 29
EHRM Kleyn/Nederland........................................................................................................................................................................................................ 29
Bevoegdheid van de rechter..................................................................................................................................................................................................... 30
Toetsingsverbod................................................................................................................................................................................................................... 31
Constitutionele toetsing....................................................................................................................................................................................................... 31
Hiërarchie................................................................................................................................................................................................................................. 34
Week 6.......................................................................................................................................................................................................................................... 35
Gemeentebestuur.................................................................................................................................................................................................................... 35
De Gemeenteraad................................................................................................................................................................................................................ 35
College van B&W.................................................................................................................................................................................................................. 35
Burgemeester....................................................................................................................................................................................................................... 35
Verhouding tussen centrale en decentrale overheid................................................................................................................................................................36
De verordenende bevoegdheid............................................................................................................................................................................................ 36
Toezicht................................................................................................................................................................................................................................ 36
,2022/2023
Grenzen gemeentelijke en provinciale verordeningen.........................................................................................................................................................37
Anterieure verordeningen........................................................................................................................................................................................................ 38
Posterieure verordeningen....................................................................................................................................................................................................... 38
Decentraliseren........................................................................................................................................................................................................................ 39
Voordelen............................................................................................................................................................................................................................. 39
Nadelen................................................................................................................................................................................................................................ 39
Arresten met deze lay-out behoren tot de verplichte jurisprudentie.
Lesstof met deze lay-out komt terug in de (oefen)tentamens van 2019 t/m 2022.
,2022/2023
Week 1 - Historische wortels, rechtsstaat, bronnen
Democratische staat
Vier eisen van een rechtsstaat:
- Legaliteitsbeginsel
- Machtenscheiding
- Onafhankelijke rechter
- Grondrechten
+ democratie = democratische staat.
Trias politica:
De trias politica is het idee van de machtenscheiding:
Wetgevende macht = Staten – Generaal + regering
Uitvoerende macht/bestuurlijke macht = regering
Rechtsprekende macht
In het huidige Nederland kennen wij geen strikte scheiding der machten maar eerder een ‘spreiding’ der machten. Bij de totstandkoming van wetgeving in
formele zin zijn op grond van art. 81 Grondwet twee organen betrokken, de regering (uitvoerende macht) en de Staten-Generaal (vertegenwoordigende
macht) tezamen.
Problematisch want de wetgevende macht moet de uitvoerende macht controleren t.a.v. wetgeving en beleid.
Regering = koning + ministers (art. 42 Gw)
Staten – Generaal (ook wel parlement genoemd) = Eerste en Tweede Kamer (art. 51 Gw)
Kabinet = ministers van de zittende regering en diens staatssecretarissen
Potentiële tentamenopdracht: uit een geschetste situatie kunnen vaststellen welke vijf eisen van een democratische rechtsstaat in het geding zijn of juist
een sterke rol spelen.
,2022/2023
Geschiedenis van de Nederlandse rechtsstaat
periode Vóór de Republiek Unie van Utrecht (1579) Staatsregeling Bataafsche Grondwet 1814-1815 Evolutie na 1815
(vanaf 1579) Republiek (1798-1801) Grondwet en Statuut
Landsheerlijke periode Plakkaat v Verlatinge
(1581)’
kenmerken De Republiek der
Verenigde Nederlanden
(1579-1795)
Grondgebied Feodaal koninkrijk (= De zeven gewesten Acht provincies Zeventien provinciën Nederland
economische, sociale en (Nederlandse en een deel
politieke organisatie in Generaliteitslanden De koloniën in Indonesië, België) BES eilanden
agrarische Nieuw-Guinea en Suriname
samenlevingen, die VOC en WIC private + de koloniën Aruba, Curaçao en Sint-
gebaseerd is op overzeese bezettingen, zij Maarten
persoonlijke banden, kregen toestemming om
waarbij grondgebied en contracten te sluiten 1945: onafhankelijkheid
macht in handen zijn van namens de Staten- Indonesië
een beperkte groep Generaal van de 1962: onafhankelijkheid
heren (krijgers)) verenigde Nederlanden Nieuw-Guinea
1975: onafhankelijkheid
Suriname
Staatsstructuur Feodaal koninkrijk. Confederatie, alles Gecentraliseerde Gedecentraliseerde Koninkrijk der
Lokale privileges en zelfstandig, behalve eenheidsstaat, die heel erg eenheidsstaat (met Nederlanden was een
stadrechten. belasting en oorlog ondergeschikt waren aan de sterke koning). federalisme (=een
voeren, daar werd centrale macht. staatsvorm waarin de
gezamenlijk over beslist. Afschaffing leenrechten en soevereiniteit wordt
(Beperkte bevoegdheid, stadsrechten. gedeeld tussen het
beslissingen bij centrale, nationale of
unanimiteit) federale niveau en de
deelstaten. Aan de
afzonderlijke delen
,2022/2023
(deelstaten) wordt vaak
een relatief grote mate
van zelfstandigheid
toegekend.)
Het land Nederland was
een gedecentraliseerde
eenheidsstaat.
Soevereiniteit Goddelijke soevereiniteit Goddelijke soevereiniteit Volkssoevereiniteit Soevereiniteit bij de 1848 verkozen TK-
(democratie) Feodaal stelsel Bij gratie Gods Democratie: koning. cijnskiesrecht
Standenmaatschappij Waargenomen door Algemeen stemrecht
(adel, geestelijke, rijke provincies zelf - niet voor vrouwen Democratie: 1917: algemeen
burgers en burgers) - niet voor armen 2 kamers enkelvoudig stemrecht
Recht om tirannieke vorst - niet tot slaaf gemaakte 1 benoemd door voor mannen en
af te zweren provinciale staten vrouwen wet 1919
Aristocratie (= een 1 aangeduid door koning
regeringsvorm waarbij de
heerschappij in handen is Drukpersvrijheid kwam
van de aanzienlijkste in erbij en vergadering van
de samenleving, de de 1e kamer werd
zogenaamde openbaar.
"aristocraten")
Organen Koning/landsheer Centraal orgaan is de Trias politica Wetgeving gezamenlijk 1840-1848 versterkte rol
(machtenscheiding) > belangrijkste orgaan Staten-Generaal. 1 vertegenwoordigende macht door koning en Staten- Staten-Generaal
> geen onafhankelijke Besluitvorming bij (volksvertegenwoordiging) Generaal - ministeriële
rechtspraak, rechter had unanimiteit met last en - hoogste macht verantwoordelijkheid
het voor het zeggen. ruggespraak. Bijgestaan - stemmen zonder last Rechtspraak: - recht van initiatief,
> landvoogd, door Raad van Staten. Levenslange benoeming amendement en enquête
stadhouders 2 uitvoerende macht - jaarlijkse begroting ook
> Raad van State: Gewesten voeren eigen - belast met (toezicht op) de mogelijkheid tot
ondersteuning bestuur beleid: uitvoering van wetgeving en op ontbinding
> Rechtspraak: uit > Provinciale Staten heeft besluiten van de Willem I: koning maakte
vorsten raad rol van adviseren en volksvertegenwoordiging redelijk de dienst uit, + vertrouwensregel
afgescheiden college vooral administratieve rol verlicht despoot
,2022/2023
(net als voor de 3 rechterlijke macht
Staten-Generaal republiek) - immuniteit, de rechter kon Raad van State: advies
> vertegenw. van adel, vrij veel maken wetgeving
steden en geestelijkheid > Stadhouder/
> per gewest Staten- raadspensionaris: formeel
Prov. ambtenaar/adviseur van
> initiatief v.d. vorst Provinciale Staten; in de
praktijk groeiend belang
als bestuurder; evolutie
naar één erfelijk
stadhouderschap (Van
Oranjes) Rol van de
koning evalueerde in een
stadhouders rol.
> Rechtspraak: per
Gewest (evolutie naar
centraal gezag Hoge Raad
Holland-Zeeland)
Republiek werd erkend
als soevereine staat.
Grondrechten Afwezigheid Godsdienstvrijheid Erkenning van individu, de Beperktere Van oud naar nieuw:
grondrechten (In huiselijke kring) burger. grondrechtencatalogus
- 1815 drukpersvrijheid +
Standenmaatschappij Grondrechten langzaam in Meer grondrechten, petitierecht
-> geen gelijkheid wetten maar rol v.d. koning werd - 1848
sterk. Grondrechten verenigingsvrijheid +
Lijfeigenschap (=de Er zijn al sociale grondrechten konden bij wetten door onderwijsvrijheid
situatie dat iemands (vb. overheid moet zich de koning worden - 1863 afschaffing
lichaam wordt inspannen voor de gezondheid beperkt, dat was bij de slavernij
beschouwd als het v.d. burgers) Staatsregeling niet zo - 1917
eigendom van de heer onderwijspacificatie en
van een bepaald gebied) Sterkere rol voor de algemeen kiesrecht (ook
, 2022/2023
en horigen koning. van vrouwen)
-> geen vrijheid - 1954 inwerkingtreding
EVRM
- 1960 gehele koninkrijk
gelijk kiesrecht
- 1983 invoeging sociale
grondrechten in de
grondwet.
Landsheerlijke periode (10e – 15e eeuw)
Karel de Grote is keizer en heeft allemaal gebieden. Soevereiniteit was bij de vorst en deze was de vertegenwoordiger van God op aarde. Het gebied van
Karel de Grote was echter veel te groot, en dus kwamen stadhouders en landvoogden.
Introductie van de Raad van State: functie was administratieve ondersteuning van het bestuur.
Ook sprake van rechtspraak. Deze was echter niet onafhankelijk: de koning bepaalde wat gebeurde.
De afzonderlijke staten van de gewesten worden door de Keizer samengevoegd bij de Staten-Generaal. De rijke burgerij, rijke boeren en stadhouder
kwamen samen. (=centralisatie)
In 1555 besluit Karel de Grote af te treden en verdeeld zijn rijk. Een deel gaat naar zijn broer en een ander gedeelte, o.a. de Nederlanden, gaat naar zijn zoon
Phillips de tweede.
Philips verplicht het katholieke geloof.
In 1568 is sprake van een grote opstand waarbij Willem van Oranje betrokken is. Ook waren opstanden over de belastingen
Republiek der zeven Nederlanden (1579 – 1795)
De gewesten kwamen in opstand tegen het bewind van Karel V en Philips II;
- Omdat de overheidsmacht werd gecentraliseerd.
De uniformering zorgde voor aantasting van de oude eigen instellingen, rechten en privileges, waartegen grote bezwaren bestonden.
- Er ontstond een belastingpolitiek; 10 procent op alle omzet moest worden betaald aan de overheid.
- Protestanten werden vervolgd, het katholiek geloof werd opgelegd.
Philips II zijn bestuursmodel leek op een bezettingsmacht, hij ging namelijk besturen vanuit Madrid.
