College aantekeningen
Volledig uitgetypte hoorcolleges sanctierecht
Volledig uitgetypte hoorcolleges
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 107 pagina's
Voorbeeld 4 van de 107 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
Voorbeeld van de inhoud
Hoorcolleges SanctierechtHoorcollege 1A: Het sanctiestelsel: hoofdlijnen en achtergronden
Prof. Mr. Dr. M.J.F. van der Wolf
Begrippen
Sanctiestelsel: het geheel aan strafrechtelijke sancties, de wettelijke regeling daarvan en hun
onderlinge verhouding. We kijken naar het hele sanctiestelsel, maar niet alle onderdelen even
gedetailleerd.
Sanctierecht of penitentiair recht: rechtsgebied dat de toepassing en tenuitvoerlegging van
strafrechtelijke sancties regelt. Een multidisciplinaire blik, straffen, doelen en effecten van reacties.
Detentierecht: gedeelte van het sanctierecht dat de tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende
sancties betreft. Mensen die gedetineerd zijn.
Penologie: (multidisciplinaire) leer van het straffen, studie van grondslagen, doelen en effecten
van reacties op crimineel gedrag.
Inhoud vak sanctierecht
Externe rechtspositie:
- De voorwaarden voor de oplegging van sancties
- De duur/het kader van tenuitvoerlegging
(Vrijheidsbenemende sanctie) Alles wat met het opleggen van de sanctie en de duur van die sanctie te
maken heeft. Dat is het externe kader, en daar zijn veel specifieke regels voor.
Interne rechtspositie:
- De rechtspositie van de veroordeelde tijdens de tenuitvoerlegging
Alle rechten die een veroordeelde nog heeft tijdens de detentie/tenuitvoerlegging van een sanctie. Iemand
zit intern, dus dat is makkelijk te onthouden.
Van externe- en interne rechtspositie naar?
Het sanctiestelsel ontwikkelt zich ook naar vrijheidsbeperkende sancties, maatregelen, of voorwaardelijke
sancties. Kan je dan nog spreken van intern? Er zijn nog wel bepaalde rechten die je hebt, of als je een
klacht hebt waar het gaat, dan zijn daar nog steeds wel routes voor. Dat zijn dingen die normaal intern
geregeld worden. Ook heeft de strafrechter een bevoegdheid om een zorgmaatregel op te leggen (zoals een
opname in een psychiatrisch ziekenhuis (nu: accommodatie)). Of dat de rechter bepaalt dat je gedwongen
medicatie moet nemen. Je zit dan niet intern, dat kan gewoon thuis. Maar dan heb je nog steeds rechten en
dan zijn er nog steeds bepaalde mogelijkheden, omdat je onderhevig bent aan die rechterlijke uitspraak.
Voor alles wat beter is (nieuwe terminologie): titulaire (extern) en regimaire (intern) rechtspositie? Het is
misschien niet het beste wat je kan verzinnen, maar dit heeft docent bedacht. Voor bonuspunten op het
tentamen: als je een beter idee hebt voor het nieuwe onderscheid, kan het punten opleveren.
- Prior-regels
- Post-regels
(Voor de uitspraak en na de uitspraak (tul)).
Buiten beschouwing: o.a. jeugdstrafrecht, penologie? Penologie niet zo zeer, dat komt wel aanbod, ook al
in dit college. Maar het jeugdstrafrecht laten we weg. Dat is in zekere zin vreemd, want jeugdstrafrecht is
voornamelijk sanctierecht. Er zijn andere sancties voor jeugdigen dan voor volwassenen. Maar er is een
apart vak hiervoor, daarom laten we het hier buiten beschouwing.
Inhoud vak sanctierecht
1. Het sanctiestelsel: hoofdlijnen en achtergronden
2. Vrijheidsbenemende sancties: achtergronden, gevangenisstraf
3. TBS: historische achtergronden, oplegging
4. TBS: tenuitvoerlegging, verlenging, beëindiging
5. Detentierecht: beginselen en hoofdlijnen
6. Interne rechtspositie PBW
1
, 7. Levenslange gevangenisstraf
8. ISD
9. Interne rechtspositie TBS
10. Vrijheidsbeperkende straffen: taakstraf, VV, VI, bijk. Str.
11. Vrijheidsbeperkende maatregelen
12. Vermogenssancties
13. TBS-praktijk (advocaat en ex. Tbs’er.) (Wordt niet opgenomen)
14. Invloed van internationaal recht op sanctiestelsel + deels responsie
Overzicht dit college
Strafrechttheorieën
Overzicht en ontwikkeling van het wettelijk sanctiestelsel
De bandbreedte/vrijheid van de rechter
Rechter heeft grote vrijheid bij het toemeten van sancties, keuze aan type sancties, maar ook vrijheid aan de
hoogte van bepaalde sancties.
Fragment kijken in de ziel
Verschillende visies, functies van straf:
- Theoretisch straffen we iemand om te zorgen dat iemand het niet nog een keer doet en dat zijn
buurman het ook niet doet, het is afschrikking. Er zit ook een genoegdoeningscomponent in,
richting het slachtoffer en daarnaast ook vergelding.
- Er ontstaat een leemte omdat iemand zich misdraagt, dit zorgt voor spanning voor de omgeving en
het slachtoffer en die leemte moet worden opgevuld.
- Wraak is ook een functie, een deel vergelding. Maar ook voorkomen dat iemand het nog een keer
doet, afschrikking, en heeft die persoon daar hulp bij nodig om te voorkomen dat hij het nog een
keer doet.
- Oude principe is vergelding, daar zijn de straffen ook op gebaseerd. Het heeft een beperkende
maatregel. Als een straf vergeldend is moet het nog steeds proportioneel zijn.
- Er moet vergolden worden, als dat niet gebeurt is het een begin van eigenrichting.
- Pakkans een grotere functie dan de strafzelf. Als je weet dat de kans groot is dat iets uitkomt, is dat
een grotere stimulans om het niet te doen dan dat je weet dat er een grote straf aan hangt.
We willen meer bereiken met onze sancties dan vergelden. Maar er zit ook iets beschermend/
proportioneels in vergelding.
Creatieve straffen? Sancties die we mogen opleggen staan in de wet. Maar er is wel enige creativiteit
mogelijk. Bijvoorbeeld in bijzondere voorwaarden, bij een voorwaardelijk strafdeel van een
voorwaardelijke straf. Je mag als rechter voorwaarden stellen die het gedrag van de betrokkene betreft. In
België is bijvoorbeeld eens het opleggen van een bepaald boek lezen opgelegd als bijzondere straf (iemand
had iemand doodgereden en het boek was geschreven door iemand wiens zoon aan een ongeluk was
overleden). Je beoogt hier inzicht mee in wat iemand gedaan heeft, maar ook een deel preventieve functie.
Straftoemeting: rechtsgelijkheid vs. maatwerk?
Is een bepaalde staf voor iedereen even zwaar? In Finland worden geldboetes gebaseerd op het inkomen.
Bij ons is dat niet het geval, rijk of arm je krijgt dezelfde boete, als je bijvoorbeeld te hard rijdt. Voor
iemand die weinig geld heeft voelt dat als een veel zwaardere staf dan voor iemand die veel geld heeft.
Wat is de grondslag van straf? Een straf is een objectief kwaad dat normaliter als leed zal worden ervaren.
Oog om oog, tand om tand. Kwaad met kwaad vergelden. En dat is wat het is. Opzettelijke leedtoevoeging
is een straf, bewust toegebracht (namens de samenleving) door de rechter. Ter vergelding van schuld aan
een gepleegd strafbaar feit. Het vergelden van schuld, is niet het doel van de straf. Vergelden is in ieder
geval de grondslag. Het kan wel een doel zijn, maar het is niet het enige doel.
Wat beogen we met straf? Je dient grondslag en doel te onderscheiden. Er staan geen penologische doelen
in de wet. EHRM heeft er wel eens iets over gezegd, wat aanvaardbare penologische doelen zijn; dat zijn in
feite degene die we vandaag gaan bespreken. Dat betekent dat je maatwerk kan leveren. Rechters hebben
2
,hun eigen voorkeuren voor bepaalde stafdoelen (is dat wel de bedoeling? Moet daar niet meer
gelijkvormigheid in zijn?) Maar je kan daardoor wel per situatie, per verdachte en per ten laste gelegd delict
kijken wat het doel is voor deze verdachte van de sanctie. Onder “de persoon van de dader”, daardoor kan
in een precies gelijk strafbaar feit een feit niet gelijk worden afgedaan.
Met welk doel dienen de straffen en maatregelen te worden toegepast?
In het wetboek van strafrecht staat geen lijstje of indeling van die doelen per staf of maatregel. Per
delinquent individu verschillend? Per delict verschillend? Per tijdsperiode? Per rechter?
Rechts, grondslag en doel
Waarom mag er gestraft worden?
- Verdragstheorieën (stamt uit de tijd van de verlichting; burgers die zich vrijwillig onderwerpen
aan het maatschappelijk verdrag/sociaal contract) Dat hebben we in NL niet daadwerkelijk
ondertekend, het is stilzwijgend, dat je wordt geacht de wet te kennen en aan de wet te houden.
- Wijsgeer Fichte: burger heeft recht om gestraft te worden ter voorkoming dat hij buiten de
gemeenschap komt te staan. Het betekent dus dat je onderdeel bent van de gemeenschap, dat je
burgerschap hebt en dat je onderdeel bent van het sociaal contract. Het straffen volgens onze regels
geeft aan je hoort er bij.
Op basis waarvan wordt er gestraft? Hier zit de vergelding ook in: het plegen van een strafbaar feit is de
basis. Je kan namelijk ook anders over straffen denken: preventie, het voorkomen van strafbare feiten. Of
secundair: recidive proberen te voorkomen. Als je denkt dat preventie ook de grondslag is van een straf
heeft dat de consequentie dat je al zou mogen straffen ook als er nog geen strafbaar feit is gepleegd, maar
omdat je verwacht dat iemand een strafbaar feit zal plegen in de toekomst. Gevaarlijkheid als grondslag. Zo
ver is het in Nederland nog niet. Maar gevaarlijkheid speelt bijv. wel een rol bij een maatregel als TBS.
Maar dit kan in NL alleen nog maar worden opgelegd n.a.v. een strafbaar feit.
Met welk doel wordt er gestraft? Dit kan van alles zijn.
Straf theorieën
Drie benaderingen:
1. Retributivistische benadering (NL: absolute theorieën, straffen omdat (er iets gebeurd is))
o We kijken terug naar het feit wat gepleegd is, het vergelden. Het vergelden vindt zijn
grens in de ernst van het feit en de mate van schuld eraan. Puur terugkijken.
2. Utilitaristische benadering (NL: relatieve theorieën, straffen opdat (er in de toekomst))
o We kijken ook vooruit. Preventie. De straf moet ook nut hebben voor de toekomst.
3. Herstelbenadering (conflictoplossing)
Retributivistische benadering morele rechtvaardiging zit in een verstoorde balans, een wens om
genoegdoening en wraak. Rechtvaardiging is inherent aan het delict, dit hoeft niet gevonden te worden in
toekomstig nut. Maar… de straf vindt wel degelijk zijn begrenzing, te weten in de vergelding van schuld
(straf naar de mate van schuld?). Afkeur van het gedrag/delict.
We hadden vroeger heel duidelijk een schuldstrafrecht. We kennen nog steeds het principe van geen straf
zonder schuld. Schulduitsluitingsgrond is ook een strafuitsluitingsgrond. Maar we hadden vroeger ook straf
naar de mate van schuld. We hebben bijvoorbeeld de ontoerekeningsvatbaarheid (in de wet) en de
verminderde toerekeningsvatbaarheid in de rechtspraktijk. Het kan gebruikt worden als een
strafverminderingsgrond, maar het hoeft niet. Een psychische stoornis kan een reden zijn om minder
verwijtbaar te zijn, een lagere straf. Maar je kan ook op basis van die stoornis gevaarlijk worden geacht.
HR heeft in de jaren ‘50 bepaald dat de staf naar mate van schuld is geen beginsel van ons recht. Als het
niet meer gaat om de verwijtbaarheid maar om de gevaarlijkheid, zit daar geen vergeldingsbegrenzing meer
in. Het gaat bij vergelding om communicatie, een duidelijk signaal dat dit niet is geaccepteerd in deze
samenleving.
Onderscheid
Negatieve retributivisten
- Straf mag, maar hoeft niet
o Maar is geen legitimatie
o Aangevuld met doelen relatieve benadering
3
, - Dominante principe in NL (opportuniteit)
Positieve retributivisten
- Straf is een dwingende reactie op delict. Als er een strafbaar feit is gepleegd moet je straffen! Dat
is moreel het enige wat je kan doen.
- Kant (categorisch imperatief)
o Stel er is een samenleving op een eiland en die hele samenleving moet worden opgeheven
en moet worden verplaatst. Maar er zitten een aantal mensen nog op death row, die hebben
de doodstraf gekregen. In zijn visie moeten die mensen eerst geëxecuteerd worden,
voordat de hele samenleving wordt verplaatst. Zo dwingend is dit volgens Kant.
- Rechtvaardiging?
- Legaliteitsbeginsel i.p.v. opportuniteit
o Bijv. Duitsland is dat legaliteitsbeginsel absoluut. Het OM heeft geen opportuniteit. Het
OM heeft niet de mogelijkheid om bepaalde strafbare feiten wel en andere niet te
vervolgen. Dat is in NL wel zo: er is een strafbaar feit gepleegd, we mogen reageren, maar
het hoeft niet. We kunnen er zo onze redenen voor hebben om het niet te doen.
Utilitaristische benadering rechtvaardiging ligt in het verondersteld nut van de straf in de toekomst.
Onderscheiding tussen generale preventie en speciale preventie. Speciale preventie is een belangrijk doel
voor veel rechters. Probeert ervoor te zorgen dat iemand het niet nog een keer doet. Speciale preventie is
niet per se mild (zoals vergelding niet per se hard is).
Door:
Gedragsbeïnvloeding/resocialisatie (speciaal, meest voorkomende manier)
Afschrikking (generaal)
Incapacitatie/onschadelijkmaking (speciaal)
o Als je iemand gevangenzet, dan kan hij in ieder geval een tijdje niks doen.
o Vroeger bijvoorbeeld bij zedendelinquenten: onschadelijkmaking.
Strafdoelen
Generale preventie:
Afschrikking van anderen
Voorkomen van eigenrichting
o Oer functie van het hele strafrecht als geheel. Wij hebben een ordening in de oertoestand
aangebracht: het sociaal contract. Als we niks doen gaan mensen het heft in eigen handen
nemen.
Versterken van normen
Speciale preventie:
Resocialisatie/re-integratie/gedragsbeïnvloeding
Afschrikking ter voorkoming van recidive
(Tijdelijke) uitschakeling/incapacitatie
Herstel (genoegdoening)
Schadevergoeding (er wordt geen leed toegevoegd, het is terugbrengen naar de oorspronkelijke
situatie. Dit is dus niet vergeldend.)
Conflictoplossing
Verenigingsbenadering (NL) combineert elementen van utilitaristische en retributivistische
benadering. Wij zijn pragmatisch. De bovengrens is de maximumstraf, die staat op een feit naar mate hoe
ernstig we dat feit vinden. In de praktijk kunnen we allerlei utilitaristische argumenten bedenken om binnen
dat strafmaximum te straffen. De bovengrens van straf wordt bepaald door de schuld van de dader. Of straf
moet worden toegepast en hoe die er in concreto komt uit te zien, wordt bepaald door utiliteitsprincipes.
Nuanceverschillen in uitwerking.
Herstelbenadering twee visies: als doel van straf of i.p.v. straf (ook: als aanvulling op het
conventioneel strafrechtssysteem of een geleidelijke vervanging daarvan). Een belangrijk onderdeel is
conflictoplossing (partijen zijn leidend, niet de staat). Positie slachtoffer in strafproces versterkt (o.a.
spreekrecht, voegen als BP, schadevergoedingsmaatregel, procespartij?). Ook dader-
slachtofferbemiddeling, conferenties is een manier. Afspraken maken met elkaar; hoe zullen we hiermee
omgaan voor het vervolg en hoe kunnen we met elkaar blijven leven, wat moet daarvoor gebeuren en wie
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper MerelVeldkamp. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 52928 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen