FORENSISCHE PSYCHOPATHOLOGIE
Hoorcollege 1 – Inleiding.
Definitie psychiatrische stoornis volgens de DSM-5: “Syndroom, gekenmerkt door klinisch
significante symptomen op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van
een persoon, dat een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische, of
ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het psychische functioneren. Psychische
stoornissen gaan gewoonlijk gepaard met significante lijdensdruk en/of beperkingen in het
functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke bezigheden. Een reactie op
een veelvoorkomende stressor of een verlies, bijvoorbeeld het overlijden van een dierbare, die te
verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd, is geen psychische stoornis. Sociaal deviant gedrag
(politiek, religieus of seksueel bijvoorbeeld) en conflicten die zich vooral afspelen tussen een individu
en de maatschappij zijn geen psychische stoornissen, tenzij de deviantie of het conflict het gevolg is
van disfunctioneren van het individu, zoals in het voorgaande wordt beschreven.”
Opmerkelijk:
Een goede definitie bakent af, maar in dit geval wordt ook benoemd wat niet aanwezig is.
Een woord zoals ‘gewoonlijk’ is vrij apart in een definitie.
‘Sociaal deviant gedrag’ kun je niet zomaar een psychiatrische stoornis noemen.
In de sovjet unie labelden ze mensen vaak als psychisch gestoord, zoals bijvoorbeeld
schizofrenisch. Dit zorgde voor stigmatisering, bood mogelijkheid voor onder andere medische
behandeling en daarnaast konden mensen die kritiek hadden, bestempeld worden als ‘gek.’
Stoornissen:
o Psycho-organische stoornissen (o.a. dementie): (vaak) structurele veranderingen in het brein.
o Stoornissen door middelengebruik (alcohol/drugs): afhankelijkheid,
verslavingsproblematiek, valt onder de psychiatrie.
o Schizofrenie/psychosen.
o Stemmingsstoornissen: bv. depressie/bipolaire stoornissen.
o Angststoornissen: bv. gegeneraliseerde angststoornis/paniekstoornissen/PTSS/sociale
angststoornis, volgens de DSM-4: OCS.
o Eetstoornissen: bv. anorexia/bulimia nervosa/binge eating disorder.
o Seksuele stoornissen: in de algemene psychiatrie komt die amper voor, in de forensische
psychiatrie komt die vaak voor.
o Slaapstoornissen: veel stoornissen zorgen tot slaapproblemen, maar dan valt het niet onder
slaapstoornissen.
o Impulscontrole stoornissen: bij heel veel andere stoornissen worden ook problemen ervaren
met impulscontrole (zoals verslaafde mensen, de remming/controle valt weg), maar dan
diagnosticeer je dat dus niet per se als impulscontrole stoornissen.
o Persoonlijkheidsstoornissen: bipolaire, antisociale en narcistische stoornissen.
o Stoornissen bij kinderen en adolescenten: hechtingsstoornissen, ADHD, autisme spectrum.
Vooral in de forensische psychiatrie voorkomende stoornissen: persoonlijkheids- (met name
antisociale, maar ook wel narcistische en bipolaire), seksuele en impulscontrole stoornissen &
stoornissen bij kinderen en adolescenten (met name ADHD en het autisme spectrum).
De occipitale kwab (visuele stimuli) is het minst
relevante hersendeel in de forensische psychiatrie.
De frontale kwab is wel erg relevant, omdat het
betrokken is bij besluitvorming en impuls controle.
We weten niet of alzheimer zorgt voor
hersenverandering, of de hersenverandering voor
alzheimer.
, In juridische contexten moet er opgepast worden met het gebruik van de DSM-5, want het feit dat
iemand een mentale stoornis heeft, betekent niet meteen dat die persoon ontoerekeningsvatbaar is. De
lijnen psychiatrie en rechten hoeven niet parallel te zijn.
Phineas Gage: kreeg hersenschade aan zijn frontale kwab, waardoor hij minder empathie had,
agressiever was en zijn impulsen minder/niet kon controleren.
Experts willen terecht meer aandacht voor mogelijke hersenschade van verdachten!
Waan: Iemand heeft een verbeelding, denkt dat iets aan de hand is, terwijl dat dus niet zo is.
bv. de bijenkorfmoeder die uit angst voor satanisten haar dochter van vierhoog naar beneden
gooide. Werd als ontoerekingsvatbaar verklaart, kreeg geen tbs omdat ze geen gevaar meer vormde.
Hallucinatie: iets waarnemen met je zintuigen, terwijl dat er dus niet echt is.
bv. Jack de prikker die mensen prikte omdat de stemmen in zijn hoofd hem dat vertelden. Werd als
ontoerekingsvatbaar verklaart, maar kreeg wel tbs omdat hij nog een gevaar vormde.
Wanen en hallucinaties zijn positieve symptomen van schizofrenie, omdat het dus dingen zijn die
erbij komen (aanwezigheid van abnormaal gedrag). Een waan en een hallucinatie zijn echter niet
hetzelfde! Ze kunnen wel beiden voorkomen tijdens psychoses.
Mensen met schizofrenie kunnen ook negatieve symptomen hebben, ofwel dingen die verminderen
(afwezigheid van normaal gedrag), zoals een verminderd spraakvermogen.
Psychose is een stoornis in de realiteitstoetsing:
o Waan: stoornis in inhoud denken.
o Hallucinatie: sensorische gewaarwording zonder zintuigelijke input (kan in elke zintuigelijke
modaliteit: horen, zien, voelen, ruiken, proeven).
Schizofrenie (betere terminologie: psychosegevoeligheid)
o Psychose (wanen/hallucinaties);
o Functioneren sterk verminderd;
o Langer durend: vaak elkaar opvolgende psychotische episoden zonder (volledig) herstel.
Schizofrenie is NIET een meervoudige persoonlijkheidsstoornis, dit wordt wel eens verward.
Doorwerking stoornis en delict: voor de mate van toerekingsvatbaarheid is het belangrijk om te
kijken of er echt een relatie is tussen de stoornis en het delict. Die relatie wordt dus “doorwerking”
genoemd, een stem vertelt jou bijvoorbeeld om mensen neer te steken. Die stem is dan zo
dringend/eng, dat jij wel gehoor moet geven daaraan en het gevoel hebt het te moeten gehoorzamen.
Naarmate de stoornis meer doorwerkt in het delict, wordt de toerekingsvatbaarheid minder!
Stoornissen kunnen leiden tot het gebruik van psychoactieve stoffen (bv. wiet).
1. Directe gevolgen = invloed/intoxicatie;
2. Daarna = afhankelijkheid;
3. Uiteindelijk zelfs: hersenschade.
Psychoactieve stoffen kunnen ook leiden tot psychosen. Dit heeft ook gevolgen op emotieregulatie
en impulscontrole.
Culpa in causa: jijzelf bent de oorzaak van het in het leven roepen van een gevaarlijke situatie.
bv. drugs gebruiken en vervolgens iets doen dat niet oké is. Jij was ontoerekeningsvatbaar
TIJDENS die psychose veroorzaakt door drugs, maar jij was toerekeningsvatbaar TIJDENS het kiezen
voor het nemen van die drugs. Je kunt dat dus niet als smoes gebruiken, jij hebt het zelf veroorzaakt.
o Wanneer is een stemmingsdaling psychopathologisch? Wanneer vijf of meer symptomen (zoals
in/hypersomnia, depressie, gewichtsafname/toename) binnen dezelfde periode van twee weken
aanwezig geweest zijn en wijzen op een verandering ten opzichte van het eerdere functioneren.
