Kösters et al. (2010). Benut de kansen voor preventieve in de jeugdzorg beter.
In 2015 werd de nieuwe Jeugdwet opgesteld. Hiermee werd de gedecentraliseerd om een
effectiever stelsel te creëren. Eén van de uitgangspunten was preventie. Preventie betekent niet
alleen voorkomen, maar ook vroeg problemen signaleren en vroeg interveniëren. Dat is niet
alleen beter voor het welzijn van kinderen en ouders, maar kan ook voorkomen dat complexere
en dus duurdere zorg nodig is. Jeugdhulp is nu nog vooral reactief: pas na verwijzing wordt
hulp geboden. Door tekorten wordt hulp pas geboden als de problemen ernstig zijn, waardoor
gespecialiseerde, intensieve hulp nodig is.
Een omvattende strategie om met preventie een efficiënt zorgstelsel te creëren bestaat uit
twee soorten preventie:
❖ Universele preventie: is er voor iedereen of voor kwetsbare groepen op basis van
sociaal-demografische risicofactoren. Denk aan een interventie gericht op kinderen op
basisscholen in achterstandswijken.
❖ Individuele preventie: ook wel geïndiceerde of vroege interventie genoemd: deze richt
zich op kwetsbare individuen op basis van risicofactoren of symptomen die voorafgaan
aan een ziekte of aandoening. Het doel hiervan is ernstigere problemen voorkomen dan
wel in een vroeg stadium ombuigen. Individuele preventie kan niet zonder screening en
monitoring. Screening en monitoring zijn noodzakelijk om kinderen in beeld te krijgen
voor vroege interventie. Er wordt wel gezegd dat succesvolle preventie begint bij goede
doelgroepselectie.
Om de juiste groep kinderen of jongeren in beeld te krijgen, geldt dat screening moet gebeuren
met (indien beschikbaar) gevalideerde en betrouwbare vragenlijsten, die daadwerkelijk meten
wat ze moeten meten, zodat de juiste groep kinderen de juiste interventie krijgt aangeboden. In
Nederland kan voor gevalideerde en betrouwbare vragenlijsten de website van de Commissie
Testaangelegenheden Nederland (COTAN) geraadpleegd worden
➔ Kritiek: niet alle instrumenten die wetenschappelijke studies goede resultaten laten
zien zijn opgenomen. Auteurs moeten zelf aanleveren.
Preventief signaleren van emotionele problemen werd tot voorkort niet gedaan. Kon
bijvoorbeeld wel gebeuren aan de hand van universele interventieprogramma’s. Als een kind
bijvoorbeeld uitvalt, kan hierop screening en individuele preventie volgen. Er is een beperkt
aantal vragenlijsten voor psychische gezondheid door de COTAN als valide en betrouwbaar
,beoordeeld. Een belangrijke overweging bij het invoeren van screening en monitoring is of een
(preventief) zorgaanbod beschikbaar is. Zonder vervolg heeft screenen en monitoren geen
functie en is het zelfs onethisch te noemen.
GGD Amsterdam heeft twee instrumenten ontwikkeld voor screening van emotionele
problemen aan de hand van tweetrapsscreening:
1. Als eerste stap worden een of meer signalerings- of screeningsvragenlijsten gebruikt
met een hoge sensitiviteit, waardoor er weinig foutnegatieven zijn (waarbij problemen
over het hoofd worden gezien)
2. Wanneer de uitkomst aanleiding geeft tot nader onderzoek, worden instrumenten
ingezet met een hoge specificiteit, die weinig foutpositieven geeft (onterechte
classificatie als probleem).
De twee signaleringsinstrumenten:
a. Hart & Ziel: leerlingvolgsysteem voor de basisschool om kinderen met een
verhoogd risico op sociaal-emotionele problemen te signaleren, waardoor de school
kinderen kan begeleiden of naar passende zorg kan doorverwijzen. Vragenlijst
gebaseerd op de SDQ wordt ingevuld door de leerkracht.
b. Jij en Je Gezondheid: digitaal instrument dat wordt ingezet als onderdeel van de
preventieve gezondheidsonderzoeken van de Jeugdgezondheidszorg in de onder- en
bovenbouw van het voortgezet onderwijs en op het MBO. Combi verschillende
betrouwbare lijsten. Wordt door de leerling zelf ingevuld. Jongeren krijgt direct tips
over gezondheid en leefsituatie.
➔ Voor beide instrumenten geldt dat kinderen nooit alleen op basis van vragenlijsten worden
verwezen naar hulp, het is een eerste stap in een proces naar mogelijke hulp.
➔ Voor beide instrumenten geldt dat wetenschappelijke literatuur als basis is genomen, maar
dat de lijsten niet zijn getoetst. COTAN beoordeelt nu SDQ leerkracht van ‘Hart en Ziel’.
Er bestaan heel veel preventieve interventies, maar van veel programma’s onduidelijk of deze
effectief zijn. Er kunnen ook averechtse effecten zijn, dus belangrijk dat dit onderzocht wordt.
Kosteneffectiviteit geeft inzicht in wat preventieprogramma’s opleveren ten opzichte van de
kosten. In Nederland is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de kosteneffectiviteit van
jeugdinterventies.
Wanneer men kijkt naar de effectiviteit van preventieve interventies, is te zien dat de effect sizes
vaak niet enorm groot zijn. Dat betekent niet dat er geen effecten zijn. Effect sizes moeten altijd
binnen de preventieve context worden bekeken.
, ▪ Universele preventie levert vaak lagere effect sizes op dan geïndiceerde preventie. Dat
komt doordat in een universele populatie de meeste kinderen geen of zeer weinig
symptomen hebben, waardoor bij hen ook geen daling in symptomen zal optreden. Dat
maakt het moeilijk om statistisch effecten aan te tonen.
▪ Kinderen die aan een vroege of curatieve interventie deelnemen (individuele preventie),
zijn juist geselecteerd op verhoogde symptomen, waardoor een grotere daling in
symptomen mogelijk is.
Goed om te beseffen: een universele interventie met een kleine effect size die een grotere
populatie bereikt kan uiteindelijk meer bijdragen aan de gezondheid van de populatie dan een
vroege of curatieve interventie die alleen beschikbaar is voor een kleine groep. Wellicht kunnen
universele interventies met een kleine effect size zelfs kosteneffectiever zijn als de
implementatiekosten laag zijn. Verder kan een geringe daling in symptomen een groot verschil
uitmaken in de kwaliteit van leven. Het verdient aanbeveling om in onderzoek kwaliteit van
leven als uitkomstmaat op te nemen. Dat gebeurt nu (nog) amper.
Preventieve interventies in Nederland zijn vaak buitenlandse, effectieve interventies die vertaald
zijn, waarvan vervolgens wordt aangenomen dat deze passend zijn om te gerbuiken in de
Nederlandse praktijk. Echter: ook in de Nederlandse setting moet worden onderzocht op
implementeerbaarheid en effectiviteit. Taakspel en VRIENDEN zijn succesvolle vertalingen.
Preventie op school
De school is een goede plek voor preventieprogramma’s, want vrijwel alle kinderen en jongeren
worden bereikt. In het geval van individuele preventieve interventie op school worden
hindernissen voorkomen, zoals afstand naar een GGZ-locatie, met bijbehorende vervoers- en
tijdproblemen van ouders. Daarnaast is een programma op school laagdrempeliger dan bij een
GGZ-organisatie, waarbij vrees voor stigmatisering soms een obstakel is om hulp in te roepen.
Voorbeelden van preventieprogramma’s op school zijn Taakspel (uitgevoerd door de leerkracht)
en VRIENDEN (uitgevoerd door een specialistische preventiemedewerker). Het is aan de
leerkracht om te investeren in Taakspek (extra taak!) maar als het klassenklimaat verbeterd is,
zal er meer tijd zijn voor lesgeven. Tijdig ingrijpen in zich ontwikkelende psychische
problemen kan ook de schoolprestaties verbeteren.
Efficiënte keuzes maken
Beperkingen in het zorgbudget, waarmee de meeste gemeenten worden geconfronteerd,
dwingen tot het maken van efficiënte keuzes. Bij voorkeur kiest de gemeente voor werkzame
instrumenten en preventieve interventies, echter zijn deze beperkt, want: (1) onderzoek duurt
lang/database niet compleet, (2) voor diverse problemen moeten nog instrumenten en
interventies worden ontwikkeld. De school is een geschikte plek voor een omvattende
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper rozemarijnnoelle. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
