H14 Stress, gezondheid en welzijn
14.1 Wat veroorzaakt stress?
Stressor is een stressvolle stimulus of situatie. Stress is een lichamelijke en psychische
respons op een uitdaging of een bedreigende situatie. Distress is een belastende emotionele,
cognitieve en/of gedragsmatige reactie, die veroorzaakt wordt door een externe stressor, en
die onderdeel kan zijn van stress. Er wordt onderscheid gemaakt tussen eustress (positieve
stress die leidt tot groei) en distress (negatieve stress, zoals een trauma). Traumatische
gebeurtenissen, aanhoudend slechte levensomstandigheden, grote veranderingen in het leven
en zelfs kleine problemen kunnen allemaal tot stress leiden. Cognitieve beoordeling is onze
interpretatie van een stimulus (bv. stressor) en onze hulpmiddelen om daarmee om te gaan.
Traumatische stressor is een situatie die iemand geestelijke of lichamelijke veiligheid
bedreigt en daardoor gevoelens van angst, afschuw of hulpeloosheid oproept. Dit kunnen
catastrofale gebeurtenissen zijn, zoals een natuurramp, maar ook op persoonlijk niveau, zoals
het verlies van een dierbare. Catastrofale gebeurtenis is een plotselinge, gewelddadige ramp,
hetzij ontstaan ten gevolge van een natuurlijk fenomeen, hetzij door de mens aangericht, die
een trauma veroorzaakt (bv. natuurramp en oorlog). Terrorisme is een type geweld of dreiging
die wordt veroorzaakt met het doel de maatschappij te ontwrichten door angst en gevaar te
verspreiden. Volgens de theorie verlopen psychologische reacties in 5 fases: psychologische
gevoelloosheid, psychische shock en verwardheid direct na de gebeurtenis, handelen op
automatische piloot, gezamenlijke inspanning, vervolgens vaak een inzinking doordat ze
uitgeput zijn en de emotionele gevolgen van de tragedie beginnen tot hen door te dringen en
daarna breekt een langdurige periode van herstel aan. Levensverhaal (self-narrative) is het
‘verhaal’ dat iemand over zichzelf vertelt. Ze geven iemand een gevoel van continuïteit en
samenhang in de loop van de tijd. Secundaire traumatisering is hevige stress die wordt
veroorzaakt door blootstelling aan traumatische beelden of aan verhalen die tot gevolg hebben
dat de waarnemer zich met de oorzaak van de stress gaat bezighouden. Onderzoek toont
duidelijk aan dat het opnieuw beleven van een ramp op zichzelf ook stress veroorzaakt. Dat
geldt ook voor mensen die niet betrokken waren bij de ramp zelf. Het verschilt ook per
cultuur hoe er wordt gereageerd op een ramp. Het overlijden van een partner wordt vermeld
als de meest stressvolle van alle grote gebeurtenissen uit het leven. Rouw is de emotionele
reactie op verlies, die onder meer bestaat uit verdriet, woede, machteloosheid, schuldgevoel
en wanhoop. Rouwpsychologen zijn er echter tegen om te streven naar het afsluiten van de
pijn en de herinneringen aan het verlies, zij zijn voorstanders van integratie. Integratie
betekent hier de laatste fase van rouw waarin het verlies in het zelf wordt opgenomen. Andere
pijnlijke verliezen zonder officiële ‘status’ worden vaak genegeerd of door de maatschappij
niet erkend (zoals een miskraam of het verliezen van een vriendschap). Miskende rouw is de
emotie rond een verlies die niet door anderen wordt ondersteund, gedeeld of begrepen.
Posttraumatische stressstoornis (PTSS) is een angststoornis waarbij de stressreactie volgend
op situaties waarbij er sprake is van levensbedreiging, ernstig lichamelijk letsel of een
bedreiging van de fysieke integriteit, aanhoudt en het functioneren verstoort. Kenmerkend
hierbij is de herbeleving van de emotionele, cognitieve en gedragsmatige aspecten van een
trauma dat eerder is ondergaan, terwijl geprobeerd wordt prikkels die deze herbeleving
kunnen veroorzaken te vermijden. Na een traumatische gebeurtenis krijgen meer vrouwen
symptomen van PTSS dan mannen en latino’s lopen meer risico dan niet-latino blanke of
zwarte Amerikanen. Om te spreken van een PTSS moeten minstens de volgende
hoofdkenmerken aanwezig zijn: een duidelijke traumatische gebeurtenis, het slachtoffer kent
