Week 2 – H4 attention
Aandacht is het vermogen om je op specifieke stimuli of locaties te kunnen focussen. Selectieve
aandacht is focussen op één ding, terwijl je andere dingen negeert. Verdeelde aandacht is aandacht
schenken aan meer dan een ding tegelijkertijd. Afleiding komt voor wanneer een stimulus in de weg
zit van het verwerken van een andere stimulus.
Baanbrekende onderzoeken: aandacht als selecti e
Vroeger was onderzoek naar cognitie (en aandacht) voornamelijk gebaseerd op introspectie. Daarna
kwam de golf van behaviorisme waarbij enkel werd gekeken naar de observeerbare aspecten van
gedrag. pas rond 1950 introduceerde Broadbent de informatieverwerkingsbenadering van cognitie.
Broadbent’s filtermodel van aandacht
Broadbent creëerde dit model om uit te leggen waarom het mogelijk is om je op maar één bericht
tegelijkertijd te focussen. Dit model stelt dat informatieverwerking volgens de volgende stappen
gaat:
1. Het sensorisch geheugen houdt alle informatie voor korte tijd vast en stuurt dit naar het
‘filter’
2. Het ‘filter’ identificeert het bericht waarnaar geluisterd wordt, gebaseerd op de fysieke
karakteristieken (snelheid, toonhoogte, accent). Vervolgens stuurt het ‘filter’ enkel dit
bericht door naar de detector. Alle andere informatie wordt eruit gefilterd.
3. De detector verwerkt alle binnenkomende informatie om achter de hogere-level
karakteristieken te komen, zoals de betekenis. De output wordt verstuurd naar het
kortetermijngeheugen.
4. Het kortetermijngeheugen houdt de informatie voor 10-15 seconden vast en stuurt
belangrijke informatie naar het langetermijngeheugen.
Broadbent’s model wordt ook wel het ‘flessennek-model’ genoemd omdat het ‘filter’ de stroom van
informatie beperkt, net als dat de nek van een fles de stroom van vloeistof beperkt. Broadbent’s
model is een vroeg selectie model omdat het filter de informatie waar niet op wordt gefocust er uit
filtert voordat deze überhaupt geanalyseerd is.
Het aanpassen van Broadbent’s model: het verzwakkingsmodel
Het filtermodel is een goed begin, maar biedt geen verklaring voor fenomenen zoals het
cocktailpartyeffect wat voorkomt wanneer je in en luide kamer tegen iemand aan het praten bent en
opeens je aandacht wordt getrokken doordat je iemand anders je naam hoort zeggen. Informatie
waar niet op gefocust wordt, wordt dus net genoeg verwerkt zodat de luisteraar wel enig idee heeft
waar het over gaat. Door dit soort bevindingen ontwierp Treisman het verzwakkingsmodel. Dit
model stelt dat selectie via twee stadia verloopt. Daarnaast wordt het filter vervangen door het
woord ‘demper.’
1. Stadium 1: De demper analyseert alle binnenkomende informatie o.b.v. hun fysieke
karakteristieken, de taal en de betekenis. Hierbij wordt het bericht waar niet op gelet wordt
gedempt door de demper waardoor deze zwakker is dan het bericht waarop wordt gefocust.
2. Stadium 2: In de tweede fase wordt de informatie geanalyseerd door een proces genaamd
‘de woordenboek eenheid.’ Deze eenheid bevat woorden of concepten die opgeslagen zijn
in het geheugen en een drempelwaarde (: de kleinste signaalsterkte) hebben om geactiveerd
, te worden. Zo zal een woord met een lage drempelwaarde (zoals je naam) eerder worden
opgemerkt dan woorden met een hogere drempelwaarde. Woorden met een hogere
drempelwaarde hebben dus een sterker signaal nodig om gedetecteerd te kunnen worden.
Dit biedt een verklaring voor het feit dat zowel informatie waar we op focussen als sommige
informatie waar we niet op focussen bij ons binnenkomt.
Een laat-selectiemodel
Late selectie modellen van aandacht stellen dat de meeste inkomende informatie verwerkt wordt tot
het niveau van betekenis voordat het geselecteerd wordt voor verdere analyse en betrekking in
keuzemakingsprocessen.
Moderne onderzoeken: verwerkingscapaciteit en perceptuele lading
Als we de vraag hoe mensen afleidende stimuli negeren wanneer ze proberen te focussen op een
taak willen beantwoorden, moeten er twee factoren in acht worden genomen:
1. Verwerkingscapaciteit: de hoeveelheid informatie die men tegelijkertijd kan verwerken;
2. Perceptuele lading: de lading van de taak.
- Lage-lading taken makkelijke taken die maar een kleine hoeveelheid
verwerkingscapaciteit gebruiken
- Hoge-lading taken moeilijke taken die meer verwerkingscapaciteit gebruiken
Lavie’s ladingtheorie van aandacht stelt dat wanneer mensen met een moeilijke (hoge-lading) taak
bezig zijn, zij al hun verwerkingscapaciteit in gebruik hebben. Hierdoor kunnen zij geen irrelevante
stimuli meer verwerken. Dit biedt een verklaring voor het feit dat mensen sneller afgeleid raken
wanneer ze iets makkelijks aan het doen zijn (bijv. een videospelletje spelen) dan wanneer ze iets
moeilijks aan het doen zijn (bijv. wiskundige problemen oplossen). Echter, zijn er natuurlijk wel
situaties waarin het moeilijker is om (irrelevante) stimuli te negeren. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het
stroop-effect. Samengevat, is de mate waarin je afgeleid wordt dus afhankelijk van:
- De perceptuele lading van de primaire taak;
- De kracht van de afleidende stimulus.
Afleiding en cognitieve controle
Sommige mensen raken sneller afgeleid dan anderen, ongeacht de perceptuele lading van de taak
waarop ze zich proberen te focussen. Een van de oorzaken hiervoor is dat bij sommige mensen de
frontale kwab minder efficiënt werkt waardoor zij moeite hebben met focussen. Voornamelijk jonge
kinderen en ouderen hebben hier last van doordat de frontale kwab het laatste ontwikkeld en het
eerste weer achteruitgaat.
Ruimtelijke aandacht: openlijke en verborgen aandacht
Het shiften van aandacht van de ene plek naar de andere door de ogen te bewegen wordt openlijke
aandacht genoemd (het is zichtbaar voor anderen). Het shiften van aandacht terwijl je je ogen op
dezelfde plek houdt, heet verborgen aandacht (het is niet zichtbaar voor anderen).
Openlijke aandacht: het scannen van een scene met oogbewegingen
Centrale visie is hetgeen waar je direct naar kijkt; perifere visie is alles wat zich daaromheen bevindt.
Wanneer je je ogen richt op een specifiek gebied maak je een fixatie. Hetgeen waar je naar kijkt valt
dan op de fovea in je netvlies. Wanneer je je ogen beweegt van de ene fixatie naar de ander maak je
,saccadische oogbewegingen. Er zijn twee manieren waarop mensen hun aandacht verleggen door
hun ogen te bewegen:
1. Bottom-up: voornamelijk gebaseerd op fysieke karakteristieken van een stimulus;
2. Top-down: gebaseerd op cognitieve factoren zoals ervaringen uit het verleden met de
stimulus.
Scannen gebaseerd op opvallendheid van de stimulus
Zowel openlijke als verborgen aandacht kan beïnvloed worden door de opvallendheid van de
stimulus (bijv. de kleur, het contrast etc.). Dit is een bottom-up proces omdat het geheel afhankelijk
is van de uiterlijke kenmerken van de stimulus. Wanneer je aandacht onwillekeurig verspringt door
de opvallendheid van de stimulus, doordat je bijvoorbeeld een explosie in je ooghoek ziet, wordt dat
attentional capture genoemd. Een opvallenheids-kaart brengt in kaart welke aspecten van een
bepaalde scene een hoge opvallendheid hebben.
Scannen gebaseerd op kennis factoren
Onze oogbewegingen worden ook bepaalt door top-down processen geassocieerd met persoonlijke
interesse en schema’s (kennis over wat er in typische scenes hoort). In een experiment werd
bijvoorbeeld aangetoond dat personen langer keken naar een afbeelding van een keuken met een
printer op het fornuis dan naar een afbeelding met een pan op het fornuis.
Scannen gebaseerd op taakvereisten
Oogbewegingen worden voornamelijk bepaalt door de taak waar je mee bezig bent. Als je
bijvoorbeeld een broodje gaat smeren kijk je eerst naar de broodzak dan naar het bord dan naar het
mes enz. oogbewegingen gaan vaak voor aan motorische bewegingen (je kijkt bijv. eerst naar het
mes voordat je deze oppakt). Dit heet ook wel de ‘net op tijd strategie’ doordat oogbewegingen ons
net op tijd de informatie geven die we nodig hebben.
Verborgen aandacht: aandacht zonder oogbewegingen
Wanneer we onze aandacht op iets richten zonder onze ogen te bewegen, wordt dat verborgen
aandacht genoemd.
Aandacht voor een locatie
Door middel van twee cue procedures onderzocht Posner of het focussen van aandacht op een
bepaalde locatie iemands vermogen om te reageren op stimuli die op die locatie gepresenteerd
wordt, verbeterd. Hij ontwierp endogene signalen, waarbij de stimulus op de plek waarop de
participant moest focussen verschijnt en exogene signalen, waarbij de stimulus op een andere plek
dan de fixatie plek verschijnt. Uit de resultaten van de onderzoeken bleek dat in de endogene
condities men een sneller reactievermogen had.
Verdeelde aandacht: kunnen we op meer dan een ding tegelijkerti jd focussen?
Het is dan misschien soms lastig, mensen kunnen wel degelijk hun aandacht verdelen over
verschillende stimuli. Denk bijvoorbeeld aan iemand die autorijdt en tegelijkertijd een gesprek voert.
Er zijn verschillende factoren betrokken in het proces van het verdelen van je aandacht die nu zullen
worden besproken.
, Verdeelde aandacht kan bereikt worden door oefening: automatische verwerking
Automatische verwerking vindt plaats zonder intentie en zonder inbreuk te doen op iemands
cognitieve middelen. Automatische verwerking komt het meeste voor bij dingen die je al heel vaak
gedaan hebt zoals het afsluiten van de deur voordat je het huis verlaat. Soms denk je misschien bij
jezelf ‘heb ik de deur wel echt afgesloten?’ Omdat dit proces zo automatisch is geworden.
Verdeelde aandacht wordt moeilijker naarmate taken moeilijker worden
Bij moeilijke taken komt vaak geen automatische verwerking te pas (zelfs niet door veel te oefenen).
Een voorbeeld van zo’n moeilijke taak is autorijden wanneer er veel om je heen gebeurt. In dit soort
situaties moet je goed opletten. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat bellen in de
auto (ook hands-free) de kans op een ongeluk vergroot. Bellen vereist namelijk cognitieve middelen
die anders gebruikt zouden worden om auto te rijden.
Wat gebeurt er wanneer we niet oplett en?
Onoplettende blindheid
Iets niet opmerken dat duidelijk zichtbaar is wordt onoplettende blindheid genoemd. Denk
bijvoorbeeld aan het experiment waar je moet tellen hoe vaak er een bal wordt overgegooid en er
een gorilla langsloopt. Velen registreren deze gorilla helemaal niet.
Opmerken van verandering
Mensen hebben vaak moeite met het opmerken van verschillen. Dit wordt ook wel
veranderingsblindheid genoemd. Veel films bevatten continuïteit fouten waarin een aspect van een
scene die hetzelfde zou moeten blijven is verandert in een nieuw shot. De kans dat mensen dit soort
veranderingen opmerken vergroot wanneer er aan ze verteld wordt dat ze erop moeten letten.
Aandacht en ervaring in een coherente wereld
Een andere belangrijke functie van aandacht is binding: het samenvoegen van verschillende aspecten
van een stimulus (bijv. kleur, vorm en beweging) waardoor een coherente perceptie van de stimulus
gecreëerd wordt.
Kenmerk-integratie theorie
Volgens Treisman’s feature integration theory nemen we individuele kenmerken waar als deel van
hetzelfde object door een tweedelig proces:
1. Preattentive fase: gedurende deze eerste fase worden objecten nog niet als geheel
waargenomen en worden de kenmerken (bijv. rood en rond) afzonderlijk van elkaar verwerkt
in het brein. Dit proces is onbewust en vindt dus heel vroeg in het perceptuele proces
plaatst. Hierbij kunnen nog illusionaire conjunctions plaatsvinden waarbij, wanneer twee
objecten kort gezamenlijk worden vertoond, kenmerken van verschillende stimuli
gecombineerd worden. Dit gebeurt doordat de kenmerken in deze fase nog ‘free floating’
zijn: ze worden niet gekoppeld aan elkaar.
2. Gefocuste aandacht fase: gedurende deze tweede fase worden de ‘free floating’ kenmerken
aan elkaar gekoppeld waardoor we een object als eenheid waarnemen. Focus op het object
is in deze fase erg belangrijk. Dit wordt onderbouwd door onderzoek met mensen met het
Balint’s syndroom. Dit syndroom zorgt voor een onvermogen om te kunnen focussen op
individuele objecten waardoor er veel illusionaire conjunctions plaatsvinden.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper nelebijker. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,00. Je zit daarna nergens aan vast.
