Hoorcollege 7 – Sociaal Economische Status, effecten van distale
factoren op de ontwikkeling
Inhoud
• Wat is SES
• SES en hersenontwikkeling
• Verklarende mechanismen: stress en stimulering
• Effecten van beeldschermgebruik op jonge leeftijd
Armoede: niet nieuw, maar wel actueel
• 1 op de 4 mensen met armoederisico is een kind
Sociaal Economische Status
• Multi-dimensioneel construct
o Individueel niveau: opleiding, beroep en inkomen, of combinaties
o Buurt SES (neighborhood SES): veiligheid, criminaliteit, type behuizing
(huur/koop, flat/eengezinswoningen), aanwezigheid groen, bibliotheken etc.
o Subjectieve Sociale Status (waar plaatst iemand zichzelf?)
• Mate waarin individuen beter of slechter toegang hebben tot materiële en sociale
bronnen, zoals voeding, huisvesting, veiligheid van de buurt, kwaliteit van de fysische
omgeving, inkomen en opleidingsniveau (Adler & Newman, 2002)
Gezondheidseffecten SES
• Kinderen en adolescenten uit lage SESgezinnen hebben twee tot drie keer vaker
psychosociale problemen, zoals externaliserende problemen, depressie, problemen met
drugsgebruik en schizofrenie
• Intergenerationele overdracht
Vroege kindertijd: ontwikkeling
1
, • De eerste levensjaren: sensitieve periode voor de hersenontwikkeling waarin de
hersenen ook de grootste veranderingen doormaken, maar ook het meest plastisch zijn
dus meest ontvankelijk voor ervaringen
• Ontwikkeling van fijne en grove motoriek, receptieve en expressieve taal, zelfregulatie
en executieve functies
SES, hersenen en kind uitkomsten
SES → hersenstructuur & ontwikkeling → gedrag, leren en ontwikkeling
Mechanismen: Stress, cognitieve/talige stimulering
SES en hersen ontwikkeling van foetus (Lu et al. 2021) (N=144 24-39 weken)
• Hoger opleidingsniveau → meer witte stof
• Hogere functie/beroep van moeder → meer witte stof, groter cerebellum, en grotere
hersenstam
• Hoger opleidingsniveau → minder grijze stof
• Hogere SES (combi opleiding en beroep) → groter volume 3 van de 4 kwabben
(frontaalkwab, pariëtale kwab, temporale kwab)
• Hoger opleidingsniveau moeder → kleiner volume occipitaal kwab
• Mogelijke verklaringen: stress, meer ontstekingsreacties (College Ora Oudgenoeg)
Vroege kindertijd: hersenontwikkeling
• College Paul Leseman
o Grote groei van de witte en grijze stof in de eerste 2 jaar
o Synaptogenese & sensitieve perioden
o Groei en verval synaptische verbindingen
2
,SES, hersenontwikkeling en cognitieve prestaties
• Lage SES (armoede) en hersenfuncties (Hanson et al., 2013):
o minder sterk gespecialiseerde linker hemisfeer voor taalverwerking,
o minder efficiënt georganiseerde functionele netwerken (= communicatie tussen
hersengebieden) ,
o minder hersenactiviteit in hersengebieden die belangrijk zijn voor de
ruimtelijke waarneming en rekenvaardigheden
• Lage SES → minder volume grijze stof (zie figuur)
• Armoede → minder volume grijze stof (Hair et al., 2015)
• Bij oudere kinderen, adolescenten en volwassenen hangt SES vooral samen met taal,
executieve functies en geheugen
3
, SES en hersen structuur (Noble& Giebler, 2020)
• Positieve relaties SES en grijze stof (hersengebieden die gerelateerd zijn aan de
ontwikkeling van taal, aandacht, executieve functies, emotieregulatie, en geheugen)
o Corticale oppervlakte (stabiliteit 5 -25 jaar)
o Corticale dikte (buurt -SES) Corticaal volume (= oppervlak + dikte) (inkomen;
armoede tijdens de babytijd -> kleiner volume OFC 25 jaar later ->
gedragsproblemen )
o Volume subcorticale gebieden (langzamere groei en kleiner volume van
hippocampus, maar ook structurele verschillen in amygdala, thalamus en
striatum, hoewel minder consistent)
• Positieve relaties SES en witte stof (hersengebieden die gerelateerd zijn aan de
ontwikkeling van taal, executieve functies, en lezen)
o Hoge SES mogelijk buffer voor neurobiologische risico’s (lagere FA)
SES en hersenfunctie (Noble& Giebler, 2020)
• Hersenactiviteit in rust: positieve relaties tussen SES en functionele netwerken)
4
