Steengoed in vitaliteit
Ontwerponderzoek naar het verhogen van deelname aan
het vitaliteitsprogramma onder bouwplaatsmedewerkers
van NTP
NTP, z.d. Copyright NTP
Auteur: Channah Rombouts
Studentnummer: 1615242
Datum: 5 juni 2023
Opleidingsinstituut: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Opleiding: Toegepaste Psychologie
Afstudeerorganisatie: NTP
Afstudeerbegeleider: Marc Damen
, VOORWOORD
Voor u ligt de rapportage van mijn afstudeeronderzoek naar het verhogen van deelname aan het
vitaliteitsprogramma van NTP onder bouwplaatsmedewerkers. Dit onderzoek is uitgevoerd in
opdracht van NTP en in het kader van de opleiding Toegepaste Psychologie aan de Hogeschool
van Arnhem en Nijmegen, gedurende de periode van februari tot juni 2023.
De afgelopen vijf jaar heb ik met veel plezier gewerkt aan mijn ontwikkeling tot Toegepast
Psycholoog. Ik beschik nu over waardevolle kennis en vaardigheden die ik zowel professioneel als
privé mag meenemen in mijn leven. Ik ben blij dat ik met dit onderzoeksproject mijn bekwaamheid
mag aantonen.
Ik wil graag mijn waardering uitspreken voor de personen die dit onderzoek mogelijk hebben
gemaakt. In de eerste plaats NTP en mijn contactpersonen, die mij open en enthousiast hebben
ontvangen in de organisatie en met mij hebben meegedacht en geregeld. Daarnaast wil ik de
bouwplaatsmedewerkers bedanken voor hun open houding en plezierige bijeenkomsten. Tot slot wil
ik mijn afstudeerbegeleider, Marc Damen, bedanken voor zijn prettige begeleiding, gedeelde kennis
en gedegen feedback.
Channah Rombouts
Nijmegen, 5 juni 2023
, SAMENVATTING
NTP wil graag de deelname van bouwplaatsmedewerkers aan het vitaliteitsprogramma verhogen,
aangezien hun huidige deelname minimaal is. Het doel van het onderzoek is om het bestaande
ontwerp van het vitaliteitsprogramma van NTP zodanig aan te passen zodat de deelname van
bouwplaatsmedewerkers aan het vitaliteitsprogramma wordt verhoogd. Hierbij worden zowel
belemmerende als bevorderende factoren voor deelname onderzocht, evenals de optimale
ontwerpkenmerken en randvoorwaarden.
Door middel van ontwerponderzoek zijn twee onderzoeksinstrumenten ingezet: focusgroepen en
een vragenlijst. Er zijn drie focusgroepbijeenkomsten gehouden met de bouwplaatsmedewerkers en
één focusgroepbijeenkomst met belanghebbenden. De vragenlijst is verspreid onder alle
bouwplaatsmedewerkers binnen de organisatie.
Uit het onderzoek komt dat de bouwplaatsmedewerkers een passend aanbod van het
vitaliteitsprogramma willen hebben, die aansluit op hun behoeften. In het aanbod willen zij graag:
andere vitaliteitsthema’s (mentaal goed voelen, ontspanning & slaap, energie hebben), persoonlijk
contact, gebruik maken van een expert en meer individuele mogelijkheden.
Het uiteindelijke ontwerp omvat een vitaliteitsprogramma voor bouwplaatsmedewerkers dat bestaat
uit interventies die aansluiten bij hun behoeften, zoals coaching en vitaliteitsworkshops. Belangrijke
randvoorwaarden voor dit ontwerp zijn effectieve communicatie, de vrijheid om deel te nemen, de
mogelijkheid om tijdens werktijd en betaald deel te nemen, en anonimiteit en goede opvolging bij
individuele begeleiding.
Om deze redenen wordt aanbevolen om het vitaliteitsaanbod aan te passen en het ontwerp definitief
te implementeren. Daarnaast wordt geadviseerd om een communicatieplan op te stellen en een in-
house vitaliteitsexpert aan te trekken.
, INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding 1
1.1 De praktijkplaats 1
1.2 Probleeminventarisatie 1
1.3 Belanghebbenden 2
1.4 Te beïnvloeden gedrag 3
1.5 Vraagstelling 4
2. Methoden 5
2.1 Onderzoeksmethodiek- en proces 5
2.2 Onderzoeksdoelgroep 5
2.3 Instrumenten 6
2.4 Data-analyse 8
3. Resultaten 9
3.1 Belemmerende factoren voor deelname 9
3.2 Bevorderende factoren voor deelname 9
3.3 Richting van het ontwerp 10
3.4 Best passende ontwerp 11
3.5 Randvoorwaarden van het ontwerp 14
4. Conclusie 15
5. Aanbevelingen 16
5.1 Aanbod van het vitaliteitsprogramma 16
5.2 Communicatieplan 16
5.3 Vitaliteitsexpert 16
6. Discussie 17
Literatuur 18
Bijlage A – NTP vitaliteitsprogramma 2023 20
Bijlage B – Empathy map 21
Bijlage C – Stakeholdersanalyse 22
Bijlage D – Methodetabel 24
Bijlage E – Toestemmingsfomulier 26
Bijlage F – Leidraad focusgroepen 27
Bijlage G – Vragenlijst 41
Bijlage H – Analyse resultaten vragenlijst 42
Bijlage I – Analyse Atlas.ti 43
Bijlage J – Co-occurence analyse 46
Bijlage K – Vergelijking resultaten en literatuur 47
Bijlage L – NTP Vitaliteitsprogramma bouwplaatsmedewerkers 51
, 1. INLEIDING
NTP heeft geconstateerd dat de deelname van bouwplaatsmedewerkers aan zijn
vitaliteitsprogramma laag is. NTP heeft als ontwikkelbehoefte om deze deelname te verhogen.
Daarnaast maakt dit praktijkonderzoek deel uit van een groter onderzoek en project met als doel om
de deelname onder praktisch geschoolde medewerkers aan leefstijlinterventies te verhogen. Dit
onderzoek wordt uitgevoerd vanuit twee lectoraten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
(HAN): Arbeid & Gezondheid en Leren tijdens de Beroepsloopbaan. Dit maakt de aanleiding voor
dit praktijkonderzoek tweeledig en daarmee zijn de resultaten van waarde voor zowel NTP als de
HAN.
1.1 DE PRAKTIJKPLAATS
NTP is een regionale aannemer die de leefomgeving op infrastructureel en milieukundig vlak
functioneler en duurzamer inricht. Dit doet NTP op het gebied van wegen, bodem, water, energie en
advies. De organisatie bestaat uit 250 werknemers en heeft vier vestigingen: Enschede, Hattem,
Zevenaar en Leusden (nieuwe vestiging). NTP is grofweg op te delen in Uitvoerende Technische
Administratieve functies (UTA) – ook wel kantoor genoemd – en bouwplaatsmedewerkers (BPM),
waarbij ongeveer 60% van de medewerkers UTA is en 40% BPM. NTP is een platte organisatie en
heeft korte communicatielijnen tussen afdelingen en functies, maar uit gesprekken blijkt wel een
ervaren scheiding tussen BPM en UTA te bestaan.
NTP heeft sinds een aantal jaar een vitaliteitscommissie (VC) samengesteld. Deze bestaat uit negen
UTA-medewerkers, waarbij iedere vestiging door minstens één persoon vertegenwoordigd wordt.
De VC is ontstaan vanuit één van NTP zijn kernwaarden: Sociaal & Vitaal. NTP vermeldt hierover
op zijn site het volgende: “Vitaliteit en gezondheid wordt middels een actief uitgedragen programma
gestimuleerd zodat onze collega’s zich gezond en energiek blijven voelen, zowel binnen als buiten
het werk” (NTP, 2023). De VC heeft geen concrete doelstellingen geformuleerd met betrekking tot
de gewenste resultaten van het vitaliteitsprogramma en de daarbij behorende onderdelen. De VC
functioneert als zelfstandig orgaan en hoeft geen verantwoording af te leggen op basis van kwaliteit
aan de directie, HR of KAM (Kwaliteit Arbo en Milieu). De directie is alleen betrokken bij het
goedkeuren van de begroting.
De VC vergadert één keer per maand om het vitaliteitsprogramma te ontwikkelen en uit te voeren.
Dit huidige jaarprogramma bestaat uit gezamenlijke sport- en beweegactiviteiten, een maandelijks
eetrecept dat via het SharePoint platform rondom NTP wordt gedeeld en een vitaliteitsweek. Veel
activiteiten vinden buiten werktijd in de avond plaats. Zie Bijlage A – NTP vitaliteitsprogramma 2023
A voor het vitaliteitsprogramma van 2023 (persoonlijke communicatie, 8 februari).
De onderzoeksdoelgroep bestaat uit 75 bouwplaatsmedewerkers van NTP, die allen man zijn. Het
opleidingsniveau van de bouwplaatsmedewerkers varieert, maar is vooral vmbo-niveau. De leeftijd
varieert tussen 16 en 65 jaar, waarbij de gemiddelde leeftijd 47 jaar is. Het overgrote deel werkt
fulltime en heeft een Nederlandse nationaliteit. De meest voorkomende functies onder
bouwplaatsmedewerkers zijn vakman grond-, weg- en waterbouw en grondwerkers. De
bouwplaatsmedewerkers werken weinig samen met collega’s die ook bij NTP in dienst zijn. Het
merendeel van de werknemers die op de bouwprojecten rondlopen, is namelijk onderaannemer van
NTP. Exacte cijfers over deze verhouding is onbekend.
1.2 PROBLEEMINVENTARISATIE
Exacte cijfers van deelname aan het vitaliteitsprogramma zijn onbekend, maar naar schatting is er
geen tot nauwelijks deelname onder bouwplaatsmedewerkers. Zij zijn weinig aanwezig bij sport- en
beweegactiviteiten en lezen geen gedeelde recepten op de SharePoint-site Rondom NTP. Deze
lage deelname bestaat al sinds de oprichting van het vitaliteitsprogramma en tot op heden zijn weinig
1
, significante stappen ondernomen om de deelname te verhogen. Tevens blijkt dat zij via de cao van
Bouw & Infra gebruik kunnen maken van het pakket Individugerichte Preventiezorg (Volandis, 2023),
maar dat zij hiervan nauwelijks op de hoogte zijn.
Uit gesprekken met de bouwplaatsmedewerkers blijkt dat zij geen behoefte hebben om deel te
nemen aan de vitaliteitsactiviteiten. Dit wordt geïllustreerd door de Empathy Map (Gray, 2012) in
Bijlage B – Empathy map B en onderstaande voorbeelden. Ze zeggen het volgende over:
• vermoeidheid aan het einde van een werkdag: “Ik ben blij wanneer ik ’s avonds na een harde
dag werken op de bank kan zitten.”
• de sport- en beweegactiviteiten van het vitaliteitsprogramma: “We bewegen al genoeg. Ik zet
12.000 stappen op een werkdag.”
• het veranderen van leefstijlgedrag: “Het is mijn eigen keuze. Het zit uiteindelijk tussen je
eigen oren om er iets aan te doen.”
• de scheiding tussen UTA en BPM: “laat ze op kantoor maar lekker bezig zijn met vitaliteit.”
• het vitaliteitsprogramma: “Je kan ook overdrijven.”
Bouwplaatsmedewerkers vallen onder de doelgroep blue-collar workers, dit zijn mensen die fysiek
werk verrichten (Herr et al., 2015). Volgens (Damen et al., 2023) blijkt dat ongezond leefstijlgedrag
onder blue-collar workers meer voorkomt en dat zij tevens minder deelnemen aan
leefstijlinterventies. Ongezond leefstijlgedrag blijkt samen te hangen met een hoger ziekteverzuim
en verminderde productiviteit (Damen et al., 2023; Serxner et al., 2004).
Het verzuimpercentage in 2022 van NTP was 6,6% (persoonlijke communicatie, 1 mei 2023). Het
gemiddelde ziekteverzuimpercentage in de bouwnijverheid bedroeg in 2022 in Nederland 5,3%
(CBS, 2023). Dit geeft aan dat NTP een hoger ziekteverzuimpercentage heeft dan gemiddeld en dat
het waardevol is om dit percentage te verlagen. De kosten voor de werkgever als gevolg van
ziekteverzuim kunnen namelijk groot zijn, onder andere door loondoorbetaling, verzuimbegeleiding,
verzuimregistratie, arbodienstverlening, re-integratie, vervanging en juridische en administratieve
kosten (van der Ploeg et al., 2015). Naar schatting bedroegen de kosten voor werkgevers als gevolg
van verzuim in de bouwnijverheid in 2012 in totaal €800 miljoen, met een gemiddelde van €5.088
per verzuimer (TNO, 2014).
Investeren in een goed vitaliteitsprogramma is financieel gezien waardevol omdat goed ontworpen
interventies effectief zijn in het verminderen van gezondheidsrisico’s en omdat het een positief
Return Of Investment (ROI) kan opleveren. Ten eerste kan een positieve ROI al behaald worden bij
verrassend lage deelnamepercentages omdat de kosten van ziekteverzuim in vergelijking erg hoog
kunnen zijn. Ten tweede kan de impact op gezondheid en verzuimkosten significant vergroot worden
door de juiste participatiestrategieën in te zetten en daarmee de ROI verder te vergroten (Serxner
et al., 2004). Door juiste participatiestrategieën wordt de deelname verhoogd, wat leidt tot meer
gezondheidswinst en uiteindelijk resulteert in lagere verzuimkosten (Serxner et al., 2004). Geschatte
ROI’s van Work Health Promotion Programs (WHPP) variëren tussen $2,50 en $10,10 voor elke
uitgeven dollar (O’Donnell, 2017).
1.3 BELANGHEBBENDEN
Om de belanghebbenden in kaart te brengen, zijn een stakeholdersanalyse (Bijlage C –
Stakeholdersanalyse) en stakeholdersmatrix gemaakt (Johnson & Scholes, 1999), zie figuur 1.
Belanghebbenden met de grootste invloed en belang om de deelname aan het vitaliteitsprogramma
te vergroten, omvatten de bouwplaatsmedewerkers zelf, de vitaliteitscommissie, uitvoerders en de
directie. Daarnaast zijn deze belanghebbenden nauwer betrokken bij het probleem dan de andere
belanghebbenden.
De bouwplaatsmedewerkers vormen de doelgroep en zijn tevens de eindgebruikers van de
praktijkverbetering. Zij hebben belang bij deelname aan het vitaliteitsprogramma om hun vitaliteit te
2
