Hoorcollege 1: jeugdcriminaliteit en jeugdbescherming:
cijfers, informanten en definities
Jeugdcriminaliteit
Dit vak zal gaan over alles waarbij justitie te maken heeft met kinderen:
jeugddelinquentie/jeugdcriminaliteit en jeugdbescherming/kindermishandeling.
Jeugdcriminaliteit is een verzamelnaam voor strafbaar gedrag van minderjarigen. Hierbij kun je
denken aan vernieling, winkeldiefstal, zware mishandeling en moord. Zodra een delict is gepleegd
door een minderjarige, betreft het jeugdcriminaliteit. In Nederland kan niemand worden vervolgd
voor strafbare feiten die gepleegd worden voor zijn 12 e jaar. Criminele minderjarigen (12-18 jaar)
worden berecht volgens het jeugdstrafrecht. Als daar aanleiding voor is, kunnen jongeren tussen de
18 en 23 jaar ook berecht worden volgens het jeugdstrafrecht (en minderjarigen via versa ook als
meerderjarig).
Jeugdcriminaliteit is in strijd met het strafrecht. Daarnaast is het ook een sociale constructie: wat
gezien wordt als strafbaar gedrag wisselt over perioden, maar ook over plaatsen. Wat bijvoorbeeld in
Nederland niet als strafbaar wordt gezien, is dat in een ander land wel, of andersom (bijv. abortus in
Amerika en Europa). Tot slot heeft jeugdcriminaliteit een wisselende taxatie: wat als crimineel gedrag
wordt gezien, verandert voortdurend. Vroeger werd veel meer als kwajongensgedrag gezien, terwijl
er tegenwoordig vaker aangifte van gedaan wordt; de aangiftebereidheid van mensen is
toegenomen.
Profielen
Jeugdcriminelen kunnen onderverdeeld worden in verschillende profielen:
- Experimenteerder = iemand die 1 of 2 keer iets doet wat niet zo ernstig is, en het daarna nooit
meer doet.
- Risicojongere / meerpleger = iemand die 3 of meer keer iets gedaan heeft en ook al in het vizier
is van de instanties (het gezin wordt bekeken en de Raad van Kinderbescherming wordt erbij
betrokken).
- Veelpleger = iemand die herhaald delicten pleegt.
- Zeer actieve veelpleger = een kleine groep jongeren die verantwoordelijk is voor de meeste
delicten, en waar de samenleving het meeste last van heeft.
Zelfrapportage door jongeren: waar bestaat jeugdcriminaliteit uit?
Prijsjes verwisseld 4,3% Iemand bedreigd 9,6%
Heling 5,7% Iets gestolen van school/werk 11,4%
Iets gestolen van minder dan €10,- 6,7% Muren/bussen/trams beklad 12,8%
Persoon geslagen (gewond) 8,0% Persoon geslagen (niet gewond) 16,7%
Iets beschadigd 8,6%
Neemt jeugdcriminaliteit toe of af?
Jeugdcriminaliteit is de laatste jaren uitzonderlijk veel in het nieuws. Daardoor lijkt het alsof het erg
toeneemt, maar echt weten doen we het niet. De meest recente geluiden zeggen dat
jeugdcriminaliteit afneemt, maar de delicten wel steeds ernstiger worden.
De wetenschap signaleert een afname van jeugdcriminaliteit bij alle groepen. Maar:
,- Lichte vormen van jeugdcriminaliteit dalen niet verder (diefstal, vernieling, verstoring van de
openbare orde).
- Meer jeugdigen zijn betrokken bij wapenincidenten en ernstige geweldsmisdrijven.
- Er worden meer jeugdigen veroordeeld voor cybercriminaliteit.
- Misdrijven gepleegd door jeugdigen worden steeds vaker buiten het strafrecht afgehandeld (bijv.
Halt-afdoening). De complexere zaken blijven wel bij justitie.
In cijfers is er een ontwikkeling te zien in jeugdcriminaliteit: de cijfers stijgen vanaf 2000, bereiken
een piek in 2007 en vanaf dat jaar nemen de cijfers af. Verder blijkt dat de recidivecijfers wel stijgen
sinds 2011: de jongeren die dus in aanraking zijn gekomen met justitie en weer vrijkomen uit de
Justitiële Jeugdinrichting (JJI), komen vaker weer in aanraking met justitie.
Informanten jeugdcriminaliteit
Jeugdcriminaliteit kan op verschillende manieren gemeten worden en elke bron heeft zijn eigen
voor- en nadelen:
• Politie- en justitiecijfers geven aan hoeveel jongeren er in aanraking zijn gekomen met politie en
justitie (aanhoudingen, verdachten, veroordeelden). Deze cijfers zeggen echter niet altijd veel
over de daadwerkelijke toe- of afname van jeugddelinquentie.
- Ze worden namelijk beïnvloed door de aangiftebereidheid van slachtoffers (vroeger
werden dingen vaker zelf opgelost door ouders; tegenwoordig vaker aangifte bij politie)
- Ze worden ook beïnvloed door beleidsprioriteiten: meer politie op straat meer
daders gepakt. Niet per se daadwerkelijk meer criminaliteit, maar het werd meer
gezien.
- Ook is het dark number hoog: slecht 6-7% van de jongeren die aangeven in
zelfrapportage dat ze over de schreef zijn gegaan, komt in aanraking met de politie.
Lang niet iedereen die delinquent gedrag vertoont, wordt dus opgepakt of komt in het
justitieel systeem.
• Zelfrapportagecijfers zijn cijfers die jongeren zelf rapporteren. Deze cijfers lijken
betrouwbaarder, omdat veel meer dan de 6-7% van de jongeren daarin voorkomen. Toch zijn ze
niet volledig betrouwbaar om verschillende redenen:
- Slechts een beperkt aantal delicten wordt hierin opgenomen. Je werkt met
gestandaardiseerde vragenlijsten, dus als gepleegde delicten niet op het lijstje staan,
kom je daarover niets te weten.
- Daders worden moeilijker benaderd. Ze hebben niet altijd het geduld en de vaardigheid
om lange vragenlijsten in te vullen of zien het nut van wetenschappelijk onderzoek niet
in.
- Je krijgt geen representatief beeld van ernstige delicten, omdat jongeren toch bang zijn
dat er iets gebeurd met de ingevulde gegevens. Daarom zijn zelfrapportagecijfers het
minst betrouwbaar bij geweldsdelicten.
- Onderrapportage bij bepaalde etnische groepen.
• Slachtofferenquêtes zijn een betrouwbare en valide manier om gegevens over
criminaliteitsincidentie te verzamelen, omdat slachtoffers wel aangifte willen doen. Toch heeft
het ook zijn nadelen:
, - Je krijgt weinig informatie over de daders als zij niet gevonden worden. Het slachtoffer
is vaak niet goed in staat om waar te nemen hoe de dader eruitziet en wat zijn
opleidingsniveau, motieven of etniciteit is.
- Moord en doodslag, slachtofferloze delicten en seksuele delicten zijn niet of slecht
vertegenwoordigd in slachtofferenquêtes.
- Er zijn geen gegevens over slachtoffers jonger dan 15 jaar, omdat dit niet gedaan wordt
in Nederland (kan te heftig zijn voor het slachtoffer).
Alle drie de bronnen zijn dus op zichzelf geen goede bron, maar we moeten het doen met een
combinatie van deze informanten.
Factoren die criminaliteitscijfers beïnvloeden:
• Werkloosheid: als mensen in een uitzichtloze situatie zitten, is de kans op het plegen van
delicten groter.
• Mate van toezicht: als er veel toezicht is door politie, zijn er meer aanhoudingen en lijken de
cijfers toe te nemen. Mogelijk gebeurt er echter meer bij minder toezicht, maar wordt dat niet
gezien.
• Meldingsbereidheid van slachtoffers en ouders: meer meldingsbereidheid, ‘hogere’ cijfers.
• Politiecapaciteit: meer politie op straat, meer aanhoudingen, ‘hogere cijfers’.
• Beleidsprioriteiten: focus op jeugdcriminaliteit → meer aanhoudingen en controles.
• Wet- en regelgeving: bijv. bij de invoering van het alcoholverbod, waren er opeens veel meer
overtredingen bij 16- en 17-jarigen, terwijl ze niet meer zijn gaan drinken.
Oorzaken van jeugdcriminaliteit
Jeugdcriminaliteit wordt veroorzaakt door verschillende factoren: aanleg, sociaal leren, directe
omgeving (gezin, leeftijdgenoten), woonbuurt en de bredere sociale context. Deze verschillende
oorzaken komen in hoorcollege 2-5 aan bod.
Jeugdbescherming
Jeugdbescherming is bedoeld voor kinderen tussen de 0 en 18 jaar waarbij de kind-onveiligheid
dusdanig groot is, dat justitieel ingrijpen aanwezig is of dreigt. Dit vindt vaak plaats via de
civielrechtelijke weg. Vaak bestaat een jeugdbeschermingsmaatregel uit toezicht, waarbij de ouders
onder drang of dwang jeugdzorg aanvaarden. Als het heel erg mis dreigt te gaan, wordt een kind in
een jeugdzorg+-instelling geplaatst. Dit is een instelling die gezinsvervangend is.
Jeugdbescherming wordt vaak uitgevoerd door gezinsvoogden die een plan van aanpak maken met
het gezin om de gezinsveiligheid weer op orde te maken.
Jeugdbescherming komt om de hoek kijken wanneer de problematiek dusdanig ernstig is dat de kind-
veiligheid en kind-ontwikkeling ernstig bedreigd worden, waardoor justitieel ingrijpen noodzakelijk is
of dreigt.
Jeugdcriminaliteit en jeugdbescherming samen zijn het werkveld van de forensische
orthopedagogiek. Justitieel ingrijpen is bij beide aanwezig of dreigt. Jeugdcriminaliteit wordt
geregeld via het strafrecht en jeugdbescherming via het civiel recht. Beide problemen zijn nauwelijks
los van elkaar te zien: gezinnen waar sprake is van delinquentie hebben vaak ook opvoedproblemen,
waardoor jeugdbescherming aanwezig is. Daarnaast wordt de regie uitgevoerd door dezelfde
instellingen.
, Kindermishandeling
Kindermishandeling omvat elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige
interactie van fysieke, psychische of seksuele aard. Deze interactie wordt actief of passief
opgedrongen door de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige staat in een
relatie van afhankelijkheid of onvrijheid. Door kindermishandeling wordt of dreigt aan de
minderjarige ernstige schade te worden berokkend in de vorm van psychisch of fysiek letsel.
Verschillende typen mishandeling:
• Seksueel misbruik
• Fysieke verwaarlozing
• Fysieke mishandeling
• Emotionele verwaarlozing
• Emotionele mishandeling
• Verwaarlozing van onderwijs
Prevalentie kindermishandeling
Uit de officiële cijfers blijkt dat emotionele verwaarlozing het meeste voorkomt, gevolgd door fysieke
verwaarlozing. Verder blijkt er een lichte stijging te zijn in de schatting van het aantal mishandelde
kinderen tussen 2005 en 2010. Prevalentie:
- 12% van de scholieren (onderbouw voortgezet onderwijs) rapporteert zelf te maken te hebben
gehad met enige vorm van mishandeling.
- Op basis van meldingen van professionals zou 3% van de 0-17-jarigen slachtoffer zijn van
mishandeling.
Het verschil tussen deze twee cijfers is erg groot, wat erop wijst dat een groot deel van de
mishandeling niet gesignaleerd wordt.
Volgens professionals is er sprake van een toename in kindermishandeling, maar dit komt niet naar
voren in zelfrapportages door kinderen.
Factoren die meldingen kindermishandeling beïnvloeden
Complex:
- Er is veel aandacht voor kindermishandeling in de media, waardoor beroepskrachten mogelijk
meer alert zijn → stijging van het aantal meldingen.
- Beleidsprioriteiten voor kindermishandeling → meer meldingen worden gedaan.
- Onzekerheid bij hulpverleners of een melding wel terecht is → afname aantal meldingen.
Professionals twijfelen of ze het wel goed zien.
- Angst van hulpverleners om de hulpverlenersrelatie op het spel te zetten bij een onterechte
melding van mishandeling → minder meldingen.
Oorzaken van jeugdcriminaliteit en jeugdonveiligheid
De oorzaken van problematiek
rond de jeugd zijn complex: er zijn
meerdere oorzaken. Deze kunnen
gevonden worden in de levensloop
theorieën, biologie/erfelijkheid,
psychiatrisch perspectief
(stoornissen), etc. Al deze oorzaken
