WEEK 1:
Introductie:
In deze sessie staan we kort stil bij de definiëring van het concept criminaliteit en de gevolgen van
het etiketteren van een persoon als ‘crimineel’. De jurist is geneigd om criminaliteit te beschouwen
als gedrag dat volgens de strafwet verboden is. “Nee”, zegt de criminoloog, “dat is te beperkt”. Wat
strafbaar is, verandert sterk in de tijd en is afhankelijk van de culturele context. Wat in Nederland
strafbaar is, hoeft dat in een ander land niet te zijn en andersom. De criminoloog moet zich dus niet
achter wettelijke definities van criminaliteit verschuilen. Criminologen moeten ook aandacht geven
aan gedrag dat niet strafbaar is gesteld maar wel als ongewenst, immoreel of antisociaal wordt
aangemerkt. Tegenwoordig worden de woorden ‘criminaliteit’, ‘overlast’ en ‘onveiligheid’ ook vaak
door elkaar gebruikt. In die zin is het verdedigbaar om pesten, dat niet als zodanig strafbaar is
gesteld, wel als een vorm van criminaliteit te zien. Ook kan seksueel grensoverschrijdend gedrag, dat
vandaag veel aandacht krijgt mede als gevolg van de #metoo-beweging, als een belangrijk
aandachtsveld voor criminologen worden gezien, zelfs als dat gedrag in strafrechtelijke zin niet in
een specifieke delictsomschrijving kan worden gegoten. En, last but not least, is het centrale thema
van dit vak, drugsgerelateerde problematiek, een thema dat connotaties oproept met allerhande
vormen van onveiligheid en overlast maar gaat het daarbij lang niet altijd om strafwaardig gedrag.
Hoe moet bijvoorbeeld het gebruik van paddo’s en designer drugs, die niet in de bij de Opiumwet
behorende lijsten worden vermeld, worden geclassificeerd?
Kennisclip 1: what is crime?
Als we denken over criminaliteit dan denken we bijvoorbeeld aan geweld, overvallen etc. Maar
belastingfraude komt dan niet in je op. Dit is hoe je criminaliteit leert, en hoe media het beïnvloedt.
-> dit moet je wel onthouden.
Daarnaast wat juristen criminaliteit vinden en criminologen dat verschilt.
Voor juristen: gedrag dat is verboden in de strafwet. Dit kan wel verschillen per land.
MAAR het enkel laten bij de strafwet zorgt voor problemen. Dit werd voor het eerst naar voren
gebracht 70 jaar geleden door twee bekende criminologen: Frank Tappen en Edwin Sutherland.
-Tappen: alleen de mensen die veroordeeld zijn door een strafrechter zijn criminelen
- Sutherland: als we dat als een startpunt nemen kunnen criminologen gedrag dat niet wordt
onderzocht of vervolgd niet onderzoeken. Bijvoorbeeld: witte boordencriminaliteit. Dit wordt vaak
opgelost via arbeids, privaat of bestuursrecht. Terwijl dit wel substantiële consequenties heeft voor
de samenleving. Volgens Tappen is dit dus geen criminaliteit.
-> debat om het breder te zien. Sindsdien is dit debat gaande. Criminologen kijken niet alleen naar
wat verboden is in de strafwet, maar zij verbreden de reikwijdte naar gedrag dat immoreel en
schadelijk is.
Psychologen kijken vooral naar anti-sociaal gedrag
Criminaliteit is een sociale constructie en dit verschilt per tijd en locatie. Het is een dynamisch
proces. We hebben gedrag gecriminaliseerd, maar ook soms weer gedecriminaliseerd (vb het
drinken van alcohol). Sinds 60/70 jaren drugs gecriminaliseerd. Wie verzint wat verboden moet
worden en wat niet? En wat zijn de grootste invloeden?
Omgekeerd voorbeeld: pedofielen. In jaren 60/70 was er een begin: vrije seks. Toentertijd was het
niet een serieuze vorm van criminaliteit (het werd niet goedgekeurd, maar als consent dan prima).
Dit is vandaag de dag onvoorstelbaar.
Uit het boek blijkt ook dat er weinig overeenstemming is tussen criminologen wat criminaliteit nou
is. Het is een discussie dat nooit zal stoppen.
Een van de interessante dingen: de pyramide van Hagan: wat we onder criminaliteit vinden vallen
1
,heeft verschillende levels, maar we moeten meerdere dimensies meewegen
- Consensus or conflict: Zijn we het eens over de norm dat dit fout is, of verschillen mensen van
mening
- The level of social harm/ de schadelijkheid
- The severity of the societal responses: hoe de maatschappij er op reageert.
-> denk zelf aan voorbeelden! Voorbeelden van hier is sterke overeenstemming over de norm, veel
schade en heftige respons.
Lanier en Henry: gebruiken de pyramide, maar voegen nog extra dimensies toe: prisma.
Een van de interessante dingen dat zij doen: zij voegen toe: the level/extend of vicimization: het
level van slachtofferschap.
Hagan: kijk naar de zwaarte van respons van de maatschappij en daarna naar de strafwet. Maar
Lanier, Henry en Anstastatia: wat is de kans dat er een respons van de maatschappij komt? Sommig
gedrag wordt bijna niet onderzocht, vervolgd of al helemaal niet berecht.
Daarbij komt dat je mee moet wegen dat je nooit alle vormen van criminaliteit kan oplossen (ook
zonder het jurisdictie en legaliteitprobleem)
VB verschil Duitsland en NL: Duitsland: als je weet dat er een overtreding wordt gepleegd, moet je
handelen. NL: opportuniteitsprincipe: de ovj kan ook niet vervolgen als hij niet denkt dat het in het
algemeen belang nodig is. Maar ook in Duitsland is het onmogelijk om alle misdaden te vervolgen. In
alle jurisdicties is er een selectieproces. We focussen op sommige criminaliteit en op andere niet.
Denk erover na: op welke criminaliteit focussen wij?
En welke focussen we veel minder op?
Kennisclip 2: criminal law vs. criminology?
Veel juristen klagen over dat de theorieën van criminologe te abstract, complex en statistisch zijn.
Waarom is het goed om criminologie te studeren als je jurist wil worden?
Bij criminologie krijg je geen duidelijke antwoorden. Rechten is een toegepaste wetenschap, daar
krijg je geen sociaal wetenschappelijke methodes, maar de strafwet moet wel een basis hebben in
methodes.
Wat maakt strafrecht uniek?
- Het strafrecht is het meest indringende instrument in onze maatschappij. Het kan de vrijheid en
welzijn van mensen beperken. VB de gevangenis verandert mensen, kansen in het leven, sociale
relaties, en het toekomstige leven. Daarom is het van belang dat de strafwet gebaseerd is op
wetenschappelijke feiten en redenen.
- Het is een belangrijk instrument om dringende maatschappelijke problemen op te lossen (vb
terrorisme, seksueel misdrijven, witte-boordencriminaliteit). Ook hierom van belang dat het een
basis heeft in de wetenschap. Hier komt criminologie in beeld.
Criminologie:
Criminologie is interdisciplinair: het verenigt verschillende wetenschappelijke inzichten die allemaal
gericht zijn op onderzoek naar het fenomeen criminaliteit.
Het is wetenschappelijk: ‘ogoly/ogie’
Het moet onderscheden worden van criminalistiek: dit is de wetenschap of het verzamelen van
bewijs en analyse van plaats delicten/ Criminologie is veel breder dan de strafwet
Vele criminologen zijn sceptisch over de strafwet.
Dit heeft te maken met twee van de belangrijkste vragen in criminologie:
Wat is criminaliteit?
Strafrecht: wat verboden is door de strafwet
Criminologen: zijn het hier niet mee eens. Criminologie bestaat in een ontelbaar aantal
criminologische studies die de tweede vraag behandelen. Velen van hen suggereren dat
2
, Ontmoedigt straf toekomstige criminaliteit?
Does punishment deter future crimes?
De relatie tussen criminologie en strafrecht
Versimpeld:
Vanuit criminologisch perspectief: het strafrecht bestrijdt in wezen alleen de symptomen van
maatschappelijk kwaad. Het strafrecht houdt niet echt of slechts indirect rekening met de
onderliggende oorzaken van criminaliteit: bijvoorbeeld: armoede leidend tot diefstal/inbraken of
sociale marginalisering leidend tot schendingen, paternalistische machtsverhoudingen leidend tot
seksueel geweld tegen vrouwen
-> Het strafrecht is primair gericht op het straffen van de daders. En anderen ervan weerhouden om
één te worden
- Hoe zit het met de wil van het volk? Hoe zit het met de rechtsleer?
Dit is waar de eerste controverse kan worden gevonden: vanuit een juridisch standpunt is het
negatief als iemand het begrip misdaad verruimt. De wet definieert wat misdaad is, als het niet in de
wet staat dan is het geen misdaad.
De wet wordt gemaakt door de door het volk gekozen wetgever: de democratische wil van het volk
is overgedragen in wetgevende macht en dit komt tot uitdrukking in de wet.
-> argument: dat niemand, geen wetenschapper of criminoloog het recht heeft om hiermee te
knoeien: rechtspositivisme
- Hoe zit het met de oorzaken van criminaliteit? moeten we de symptomen blijven bestrijden?
Als criminoloog mag je een metafoor gebruiken: het straffen van overtreders door middel van het
strafrecht is als het behandelen van hoofdpijn met een aspirine. Het word al 100 jaar op grote schaal
gebruikt, verdooft effectief de pijn, maar geneest niet de onderliggende oorzaak van de hoofdpijn.
De rol van criminoloog is te vergelijken met die van arts, neuroloog. Het zou de hoofdpijn
onderzoeken, de onderliggende oorzaken. Kon niets vinden en raadpleeg dan waarschijnlijk een
andere specialist. Op basis van zijn wetenschappelijk onderzoek is het zeer waarschijnlijk dat de
neuroloog een complexere maar mogelijk effectievere behandeling aanbeveelt dan alleen aspirine.
Maar het is belangrijk om in gedachten te houden dat criminologisch onderzoek niet altijd in staat is
om onderliggende oorzaken van bepaalde misdaadfenomenen te identificeren. In feite zijn
dynamische sociale fenomenen zoals misdaad zo complex dat onze kennis erover zeer beperkt is en
inderdaad het onderzoeken van de oorzaken van iets (pijn in je hoofd of misdaad) kost vaak enorm
veel tijd en middelen voor weinig of geen resultaten bij vraag jezelf dan maar weer eens af welke
behandeling je voorkeur heeft, grondig onderzoek of een aspirine.
-> cruciaal aspect van misverstand tussen strafrecht en criminologie. Terwijl het strafrecht zich richt
op het individu (individuele schuld of opzet). Het criminologische is veel breder. Het is bedoeld om
de oorzaken van het misdrijf te verklaren, idealiter met als doel een betere oplossing voor preventie
te bedenken. Maar het is juist hier in deze brede maatschappelijke kijk naar oorzaken waar een
probleem of misverstanden van criminologie te vinden zijn. Zijn we er echt zeker van dat er altijd
een reden is? En zo ja, kunnen we die vinden? En kunnen we er adequaat op reageren?
Is er altijd een oorzaak voor hoofdpijn en wat als het een grote tumor is zonder enige kans op
herstel? Zijn er onderliggende maatschappelijke oorzaken voor de meest gruwelijke seksuele
misdrijven, bijvoorbeeld kinderen. Of bestaat puur kwaad? Mensen die voor altijd moeten worden
opgesloten.
Hierboven is versimpeld. Veel strafrechtjuristen weten dat er meer is dan de strafwet. En geen
criminoloog zou ontkennen dat er oorzaken zijn die we nooit zouden kunnen uitleggen.
Ze zijn het over eens: een samenleving zonder criminaliteit is een utopia.
3
, Hoe is criminologie relevant voor rechtsgeleerden:?
Voorbeeld: een Duitse zaak: De Keulen race zaak.
twee jongens van 22 houden een autorace. Eentje verliest controle en rijdt een 19 jarige student aan
die meteen overlijdt. Beide jongens worden vervolgd en berecht voor dood door schuld.
Maatschappij boos: want ze kregen een voorwaardelijke straf
De verdediging had hier succes mee geboekt. Hoe kregen zij zn goede straf? De verdediging
beargumenteerde aan de hand van criminologische perspectieven. Ze zeiden doe geen
gevangenisstraf want dan moeten ze stoppen met hun opleiding, geen diploma’s en daardoor grote
kans dat ze werkeloos raken en geen bindingen meer hebben. Geen bindingen + grote kans op
criminele besmettingen: kans bestaat dat ze crimineel worden terwijl ze dat nu niet zijn.
-> uit criminologie blijkt dat werkeloosheid en criminaliteit sterke link heeft. En dat er vaak
gerecidiveerd wordt naar korte gevangenisstraf, door criminele besmetting en bindingen die weg
zijn.
-> als iedereen denkt dat je een crimineel bent omdat je vast hebt gezeten, kan je net zo voldoen
aan de verwachten
Criminologische redeneringen die wetenschappelijk onderbouwd zijn kunnen dus erg van belang zijn
voor een verdediging in strafproces.
OM ging in hoger beroep. Dood door schuld was prima, en de straf mocht ook gewoon. Dus de
aanklager ging ook criminologisch redeneren. Hij vertelde dat illegale auto races stegen in Duitsland
waardoor meerdere mensen overleden zijn. Wat voor boodschap geef je met dit oordeel aan
jongeren die mee doen aan deze autoraces.
Argument of deterrence (afschrikking), algemene afschrikking dus voor iedereen. Het is gebaseerd
op de veronderstelling dat een misdaadverschijnsel hier, de illegale autoraces, niet een eenmalige
gebeurtenis is, maar eerder een terugkerend patroon volgt. De toegebrachte schade is aanzienlijk en
zal in de loop van de tijd waarschijnlijk toenemen. De casus is goed om een voorbeeld te geven.
Moet hard gestraft worden om anderen te weerhouden.
-> dus aanklager gebruikt geen juridisch of normatief argument, maar empirisch/wetenschappelijk.
Het hoger beroep was succesvol, maar de redenering van het hof was gek. Straf was gebaseerd op
het feit dat de Duitse mensen een voorwaardelijke straf niet zouden accepteren in zaken waar
iemand is overleden.
-> interessant argument, empirisch en tot bepaalde hoogte criminologisch. Criminologisch
onderzoek beperkt zich niet tot criminelen en de impact van criminaliteit op de samenleving, hoewel
dit wel een groot deel kan uitmaken. Maar ze onderzoeken ook hoe de samenleving reageert op
misdaad en niet alleen straf. Hoe ervaren mensen criminaliteit, hoe beïnvloedt het het gevoel van
veiligheid, het vertrouwen in de rechtsstaat.
-> de Duitse rechter nam de beleving van criminaliteit mee in zijn redenering. Maar als je beter kijkt,
is het ook een bedrieglijk argument. Het hooggerechtshof ging er alleen van uit hoe het Duitse volk
zou denken over een proeftijd zonder bewijs. Het is niet daadwerkelijk gevraagd aan mensen.
Wat maakt het uit? Een strafproces is geen democratische peiling over een adequate straf? Het
argument van de rechtbank is aannemelijk.
Maar plausibiliteit vervangt niet de wetenschappelijke validiteit. Als de rechters echt geïnteresseerd
waren in wat de mensen denken, hadden ze een criminoloog kunnen opdragen een onderzoek uit te
voeren. Het is niet geverifieerd. Criminologie is een wetenschappelijke discipline die deze empirische
leemte in de rechtsleer wil opvullen
Wat kunnen we meenmen uit dit voorbeeld?
1. Criminologie kan waardevol zijn voor de verdediging, vooral als het gaat om strafmaat
2. Criminologie kan waardevol zijn om misdaadfenomenen empirisch te beoordelen
3. het criminologische perspectief is nuttig om pseudowetenschappelijke argumenten op te sporen
4
