Politiek – Nederland in de twintigste eeuw (Friso Wielenga)
Hoofdstuk 1 – Inleiding
Periodisering
Het indelen en beschrijven van historische tijdperken. Het belang van periodisering is dat zij
de kortste samenvatting van het geschiedverloop biedt.
Niet objectief, maar afhankelijk van:
Plaats en tijd
Ideologie
De invalshoek: economisch, politiek, sociaal, cultureel, nationaal of internationaal
1880 tot 1940 – verzuiling, stabiliteit en crisis (meer in H3)
Begin twintigste eeuw
De politieke geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw kent, in tegenstelling tot die
van vele andere Europese landen, geen diepe cesuren, plotselinge breuken of politiek
radicalisme met massale aanhang.
Terwijl een groot deel van Europa in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) werd
geconfronteerd met de verschrikkingen van moderne oorlogvoering en vanaf 1917-1918 te
maken kregen met revolutie en politieke instabiliteit, had Nederland zijn neutraliteit
kunnen handhaven en was het buiten de grote oorlog gebleven.
Op het moment dat de internationale strijd zicht toespitste, kwam in Nederland in 1917 op
vreedzame wijze de Pacificatie tot stand
Einde schoolstrijd
Mannen algemeen kiesrecht (dus ieder recht op)
Vrouwen kregen alleen passief kiesrecht
Passief recht is het recht om gekozen te worden
Twee jaar later (1919) ook actief kiesrecht vrouwen
De pacificatie legt de grondslagen voor een geleidelijk verloop van de verdere politieke en
maatschappelijke modernisering in de twintigste eeuw.
Pieter Jelles Troelstra
Sociaaldemocratische Partij (SDP)
De enige die echte ‘oproer’ wilde veroorzaken door in Nederland de staatsmacht
voor de arbeidersbeweging op te eisen
Zijn idee is de geschiedenis in gegaan als de grote ‘vergissing’ van Troelstra
Zelfs binnen zijn eigen politieke partij was zijn idee niet geliefd
Verzuiling
De Nederlandse samenleving en politiek waren verdeeld in religieuze en
wereldbeschouwelijke zuilen die onderling weinig contact met elkaar hadden, en de
elites van deze zuilen wisten de eigen bevolkingsgroepen hecht aan zich te binden
Eind jaren 20 tot WOII
,Ook in de jaren 30 bleef het politieke bestel onaangetast
Alleen in 1935 kreeg een fascistische en nationaalsocialistische groep bij provinciale
verkiezingen 8% van de stemmen
Namelijk de NSB
Dit werd echter twee jaar later tijdens de volgende verkiezingen weer gehalveerd
toen ze zich meer bezig gingen houden met de Duitse nationaalsocialisten
1940 tot 1945 – bezettingsjaren (door in H4)
Duitsers aan de macht
Koningshuis en kabinet leeft in ballingschap
Verbleef in het Verenigd Koninkrijk
1945 tot 1958 – wederopbouw tussen vernieuwing en restauratie (door in H5)
Oude bestuur pakte zichzelf op na WOII
Herzuiling
Pax Americana
Bemoeienis vanuit de VS
De Pax Americana ging gepaard met een optimistisch geloof in de maakbaarheid van de
samenleving
Urbanisering
Industrialisering
Secularisering
Technologisering
Welvaartsgroei
Deze stonden aan de basis van een toenemend besef in een dynamische, moderne tijd
te leven die sterk afweek van de vooroorlogse crisisjaren
In de jaren van de bezetting verloor Nederland overzicht op koloniën
Indonesië (1949)
Japan bezette Nederlands-Indië tijdens WOII
In 1949 werd Indonesië onafhankelijk
Daardoor was Nederland niet langer een klein land met een groot imperium
1958 tot 1977 – welvaart, ontzuiling protest en participatie (door in H6)
Ontzuiling (eind jaren 60)
Pas eind jaren 60 voltrok zich een duidelijke breuk in de Nederlandse politieke
geschiedenis
Er kwamen verschillende nieuwe partijen
De confessionelen (godsdienstige partij) daalde in macht voor het eerst sinds 1918
Maar; bleven nog steeds machtig, ze waren nodig om een
meerderheidsregering te vormen
,Eerste fase van de immigratie
Niet-westerse culturen krijgen een plaats in onze westerse cultuur
Arbeidsmigratie vanuit Marokko en Turkije
Volgmigratie
Onafhankelijkheid Suriname in 1975
Surinamers naar Nederland
1977 tot heden – realisme, hernieuwde consensus en het zoeken naar nieuw evenwicht
Hoe kunnen we nu met elkaar een goede samenleving vormen? Er zijn zoveel verschillende
culturen, meningen en opvattingen in onze samenleving
Realisme is de levensinstelling van iemand die zich laat leiden door de werkelijkheid
Jaren 70/80/90
Confessionelen; ‘we run this country’
Katholieken en protestanten regeerde decennialang
Natuurlijk wel samen met liberalen (rechts) of sociaaldemocraten (links)
Wim Kok (PVDA)
Werd in 1994 premier
Switch in de Nederlandse politiek
Paars kabinet bestaande uit PVDA, VVD en D66
Einde aan grote macht van confessionelen
Opkomst multiculturele samenleving
We worden een ‘melting pot’
Samengevat
Als je kijkt naar de geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw, dan valt het op dat
steeds verschillende patronen tegelijkertijd zichtbaar waren;
Stabiliteit vs. diepe politiek-maatschappelijke verdeeldheid
Lange nationale traditie van eigenheid en zelfstandigheid vs. sterk gefragmenteerd
nationaal bewustzijn
Politieke continuïteit vs. fundamentele veranderingen in de politieke cultuur en de
internationale positie
Het gaat in dit boek niet alleen op partijen, regeringen en beleid, maar ook om de politieke
betekenis van sociale bewegingen en ontwikkelingen in de politieke cultuur
Historicus Hans Righard omvat dit als ‘de zachte kant van de politiek’
o Politieke overtuigingen, spelregels, normen en waarden etc. in hun
historische ontstaan
, Hoofdstuk 2 – De modernisering van Nederland sinds de late negentiende eeuw
2.1 Inleiding
Pacificatie van 1917
100 jaar geleden Russische revolutie; angst dat ook in Nederland zou komen.
Drie belangrijke ontwikkelingen in het begin van de twintigste eeuw vormen de afsluiting
van debatten die tijdens late negentiende eeuw werden gevoerd.
1. Schoolstrijd
2. Algemeen kiesrecht
3. Evenredige vertegenwoordiging
2.2 Schoolstrijd en confessionele partijvorming
Revolutiejaar 1848
Nederland kreeg een liberale grondwet
Koning Willem II
Sympathiseerde niet met het liberale gedachtegoed, maar besluit vanwege
de revoluties in andere Europese staten, het initiatief te nemen tot het
opstellen van een nieuwe grondwet
Hij was bang
De koning ging ‘in 24 uur van zeer conservatief naar zeer liberaal’
Hij gaf Johan Rudolf Thorbecke de opdracht tot het uitwerken van een
moderne grondwet
Thorbecke
Was al bezig geweest met het samenstellen van een moderne grondwet
Daardoor was er in hetzelfde jaar nog een nieuwe grondwet
Was geen democraat, maar een voorstander van de rechtsstaat, van goed
bestuur en van een duidelijke afbakening van bevoegdheden
Goed bestuur betekende het verstaan van de tekenen des tijds
‘Ieder tijdvak heeft zijn eigen beginsel van beweging; laat men dat slapen,
dan ontstaan verwarring’
De grondwet van Thorbecke in 1848
De kern was…
De definitieve scheiding van kerk en staat
Het vastleggen van liberale vrijheden als vrijheid van vereniging en
drukpers
De invoering van het stelsel van directe verkiezingen
o Censuskiesrecht; stemrecht gekoppeld aan hoeveelheid
belasting
o Ook districtenstelsel; meerderheid telt
Invoering van de ministeriële verantwoordelijkheid, oftewel
constitutionele monarchie
o Alle regeringsbeslissingen dragen de ministers de politieke
verantwoordelijkheid tegenover het parlement
