Nieuwste Tijd I hoorcolleges en boek
Hoorcollege 1: Kunst, filosofie, wereldbeeld in de negentiende eeuw
Romantiek als reactie op een ‘shock of the new’
- Vanaf 1750, en vooral in de 19e eeuw: Romantiek
- Reactie op veranderingen in leefwereld:
o Rationalisme van Verlichting en ontwikkeling wetenschappen
o Fragmentering als gevolg van industrialisering
o Politieke omwentelingen (Franse Revolutie)
Basis Romantiek
- Tijdgebonden fenomeen (1750-1890/1918) én op zichzelf staand
- Complexe samenhangende beweging
o Intellectueel
o Politiek
o Kunst & muziek
o Literair
Basisthema’s Romantiek
- Ervaring breuk heden-verleden houvast in traditie, verleden en ‘authenticiteit’
- Emotie: subjectieve ervaring en verbeelding; individualiteit en (gekwelde) ziel
geniale individu
- Belang van het mysterie, het geheimzinnige, de fantasie, de wereld ver weg
escapisme
- Houvast in de natuur en de religie ‘natuurlijke’ geborgenheid
- Heelwording van de wereld, de natuur en God haaks op fragmentering door de
Verlichting en industrie
Verlichting & Romantiek
- Irrationele voorstellingen vs. ratio
- Radicalisme vs. gematigdheid
- Idealisering verleden vs. modern heden
Pre-Romantiek
- Sturm und Drang = storm en drang (ca. 1765-1785) Duitse literatuur o.a. Johann
Wolfgang von Goethe (1749-1832) & Friedrich Schiller (1758-1805)
- Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
- Ludwig van Beethoven (1770-1827)
Rousseau: Idealisering van de ‘natuurmens;
- Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi des hommes (1755)
- Reisverslagen
- Verhalen van avonturiers
- Ontmoetingen met ‘nobele wilden’
,Rousseau: Authenticiteit
- Utopisch ideaal: terug naar het authentieke, natuurlijke leven Émile ou de
l’éducation (1762)
- Mijmeringen van een eenzame wandelaar romantischer kan haast niet
Het sublieme
- Edmund Burke (1729-1797) A Philosophical Enquiry into the Origin of Ideas of the
Sublime and the Beautiful (1757)
Hoog-Romantiek
- Ook in de schilderkunst, muziek, gedichten, boeken etc.
Van het idee van de ‘natuurlijke’, Nobele Wilde naar Oriëntalisme: Romantiek &
Imperialisme
- Uitbreiding en intensivering van effectief militair, administratief gezag en
economische exploitatie
- Culturele dimensie? argumenten om de verovering van andere volkeren te
legitimeren
- Ontwikkelen en uitdragen van ideeën waarmee praktijken werden uitgelegd,
gelegitimeerd en vanzelfsprekend gemaakt werden
Imperial knowledge
- Soldaten, kunstenaars en wetenschappers brachten letterlijk en figuurlijk Egypte
zoveel mogelijk op de kaart tijdens de Napoleontische expedities in Egypte
Kennis en macht
- Wat is een culturele dimensie?
o Ontwikkelen en uitdragen van ideeën waarmee praktijken werden uitgelegd,
gelegitimeerd en vanzelfsprekend gemaakt werden
o Beelden en zelfbeelden
o Bieden van oriëntatie in omgang, in ruimtelijke inrichting en in het bestuur
- Kennisproductie via wetenschap, kunsten, ruimtelijke ordening en de daar
bijhorende instituties
- Kennis en macht:
o Mogelijk door machtssituatie
o Toegepaste kennis in koloniale setting
o Ondersteunend en uitleggend
o M.a.w. strategische kennis
Oriëntalistiek
- Vakgebied over het Midden-Oosten in de 19e eeuw
- Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936) bekeerd tot Islam voor zijn onderzoek
- Het Mekkaansche Feest (1880)
- Adviseur bij Atjeh-oorlog hulp van wetenschappers wordt dus gevraagd
- “Waar in Nederlands-Oost Indië de hadji’s een nadelige invloed uitoefenen op de
bevolking, daar behoort men zo gestreng mogelijk de bepalingen toe te passen, ook.
Met het doel het aantal Mekkagangers te verminderen.” Nog aanvullen
,Etnografie als ‘intellectuele technologie’
- Als kolonialisme in vermomming
- In dienst van kolonialisme
- Kon alleen dankzij koloniale ‘pacificatie’(= militaire onderwerping) plaatsvinden
- Is deel van wetenschap gericht op classificatie ordening, in kaart brengen etc.
Representaties van de koloniale relatie
1. Met nadruk op ontwikkeling (m.b.v. Europa)
2. Met nadruk op stilstand (b. ras, cultuur, samenleving)
3. Met nadruk op anders-zijn (andere biologische gesteldheid, rassen denken, cultuur)
Literatuur, beeldende kunst, fotografie nog aanvullen
Discours
- Samenhangend complex van uitspraken
- ‘Discourse is a system of statements within which the world can be known...’
Discours: Oriëntalisme
- Edward Said, Orientalism (1978)
- Door de Oriënt consequent af te schilderen als irrationeel, fatalistisch, zinnelijk en
gewelddadig, schept deze Westerse verbeelding de morele rechtvaarding voor de
Westerse onderwerping ervan.
Peepshow van de Oriënt
- Edward Lane, An account of the Manners and customs of the Modern Egyptians
(1860) alsof de Egyptenaren telkens naakt zijn, aan het dansen zijn en in een
harem wonen
Discours over Afrika
- Valentin-Yves Mudimbe, The Invention of Africa (1988)
- Hobbes-iaanse kijk op Pre-Europees Afrika (Thomas Hobbes, Leviathan, 1588-1679)
o The state of nature is a “war of all against all” in which men’s lives are
“solitary, poor, nasty, brutish and short”
- Rousseau-iaanse kijk op Pre-Europees Afrika (Jean-Jacques Rousseau, Discours sur
l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les hommes, 1712-1778)
Hobbes-iaans?
- Joseph Conrad (1857-1924), Heart of Darkness (1899)
- Congo: tropisch oerwoud, chaotisch, primitief, ziekte, gekte, onbeschaafdheid
- ‘I laid my head on my arm again, and had nearly lost myself in a doze…’
- ‘…an unrestful and noisy dream…”
Rousseau-iaans?
- De Nobele Wilde
- Alphra Behn, Oroonoko or the Royal Slave (1688)
- ‘His face was not of that brown rusty black which most of that nation are, bur of
perfect ebony, or polished jet.’
, - ‘…his discourse was admirable upon almost any subject: and whoever had heard him
speak, wou’d have been convinced of their errors, that all fine wit is confined to the
white men…’
Relatie Romantiek & nationalism: Duitse staten
- 1806: Slag bij Jena Napoleon wint van de Duitse staten
- Duitsers zoeken naar antwoorden voor hun verlies tegen de Fransen
Activistisch nationalisme: regeneratie van het volk
- Friedrich Ludwig Jahn (1778-1852)
- Interesses: geschiedenis, taal
- Duitsland = gemeenschappelijk: verleden en taal
- Duitsland = anti-Frankrijk duidelijke tweedeling
Verleden als inspiratie
- Deutsches Volkstum (1810)
- Zorgen over toekomst ‘Duitsland’
- Geringe weerstand – weerbaarheid
- Voorbeeld: Arminius ‘Hermann’ de Cherusk ’belangrijke’ Duitse man uit het
verleden als symbool
- Populair thema in 19e eeuw… maar ook daarna
Cultureel: Kultur & Bildung
- Romantiek als basis voor hoge ‘Duitse’ Kultur
- Kultur vs. Zivilisation
- Anti-Verlichtingsdenken = anti-Frans
- Symbool: Weimar veel belangrijke Duitsers waren daar geboren, hebben daar
gewoond of zijn daar gestorven
- Johann Wolfgang von Goethe
- Friedrich Schiller
Weimar humanisme
- Aandacht voor persoonlijke geestelijke ontwikkeling
- Daaruit voortvloeiende onderwijsopvatting: Bildung
- Unieke persoonlijkheid én kosmopolitische houding en openheid naar andere
culturen: Humanität
- Maar ook: Weimar als idylle, romantische utopie, ver van (Franse) revolutie
Wilhelm von Humboldt (1767-1835)
- ‘Ieder individu, afhankelijk van zijn behoeften en mogelijkheden en gebonden aan de
grenzen van zijn kracht, moet de kans hebben zich te ontwikkelen volgens zijn
innerlijke persoonlijkheid’
Humanistische Bildung
- Bildungsideaal: de ontplooiing van alle krachten van de persoon in ontmoeting met
de klassieke wereld van kunst, literatuur en toneel