Samenvatting
Samenvatting Biologie vwo 6 - Nectar vwo 6 leerboek
Samenvatting van het boek "Nectar vwo 6 leerboek" voor vwo 6. Hierin worden hoofdstukken 1,9,11,19,20 en 21 behandeld. Inclusief leerdoelen en alle begrippen.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 52 pagina's
Voorbeeld 4 van de 52 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
Verkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
Hoofdstuk 1: Gedrag1.1 - Dierenwelzijn
Gedrag is alles wat dieren of mensen doen en laten. Bij een gedragsonderzoek gaat het niet
om karaktertrekken of gevoelens van dieren, maar om de reacties van dieren in
verschillende situaties.
Gedrag is aangepast aan de leefomstandigheden van een bepaald dier. Door kennis van
diergedrag kan je de omgang met dieren verbeteren en dus ook hun welzijn verbeteren.
Paringsgedrag is alles wat een mens of dier doet of nalaat tijdens de paring. Het
paringsgedrag kent bij elk dier een vast patroon. Door middel van hormonen komen de
meeste dieren in de stemming om te paren. Een hormoon is een voorbeeld van een
inwendige prikkel, die van invloed is op het gedrag. Inwendige prikkels komen van binnenuit,
zoals honger en hormonen.
Uitwendige prikkels komen van buitenaf, zoals beweging, geuren en geluiden.
Motiverende factoren is een combinatie van in- en uitwendige prikkels.
Elk van deze prikkels verhoogt de motivatie, de bereidheid om een gedrag uit te voeren.
Zodra de motivatie hoog genoeg is en boven de drempelwaarde komt, is het dier bereid om
te gaan paren.
Respons is een bepaald gedrag als de drempelwaarde de hoogte is van de motivatie door
één of meer prikkels.
Elk type gedrag heeft een bepaalde functie voor het dier → voortplanting zodat het dier
kinderen krijgt en verzorgingsgedrag zodat het dier gezond blijft.
Voortplantingsgedrag is opgebouwd uit paren, kinderen krijgen en verzorgen. Deze
samenhangende onderdelen van gedrag zijn gedragssystemen.
Elk gedragssysteem is weer onder te verdelen in gedragselementen Voedingsgedrag:
gedragssysteem is eten zoeken, gedragselementen zijn snuffelen en wroeten.
Gedragselementen komen vaak in vaste volgordes voor, waarbij het effect van de ene
handeling leidt tot een volgende - een gedragsketen
Door een dier te observeren, brengen onderzoekers het natuurlijke gedrag in kaart. Ze
onderzoeken ook welke functie een bepaald gedrag heeft. Zo kan een functie zijn het
overleven van het individu (eten en beschutting) of het overleven van de soort (voortplanten
en verzorgen van kinderen).
Onderzoekers gaan ervan uit dat het welzijn van huisdieren en dieren in gevangenschap
groter is wanneer ze hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen. Er moet dus aandacht zijn
voor het dierenwelzijn en de gezondheid.
Sociaal gedrag: gedrag dat gericht is op leven in een groep.
Er is hier controle op: ze letten dan op gedrag, gewicht, huisvesting en verzorging van de
dieren.
,1.2 - Gedrag bestuderen
Ethogram is een lijst met objectief en nauwkeurig beschreven gedragselementen. Als je
vervolgens gedurende een bepaalde tijd telt hoe vaak die gedragselementen voorkomen leg
je dat vast in een protocol.
Vb van ethogram:
Sm: slurf in mond van andere olifant leggen
Wro: wrijven tegen een andere olifant
As: aanraken met slurf
VB van protocol:
moeder (15 jaar) tante (18 jaar) nicht (1,5 jaar)
sm 6 1 3
wro 2 1 5
as 34 2 12
Gedragsonderzoeken zijn objectief, zonder oordeel vooraf. Biologen bekijken welke prikkels
een dier ontvangt (input) en welk gedrag vervolgens optreedt (output). Zo voorkomen ze een
subjectieve menselijke benadering van het diergedrag. Zo is kwaad, een begrip gebaseerd
op persoonlijke mening. Zo’n subjectieve omschrijving is antropomorf, gebaseerd op
menselijke emoties.
Ethologie is de taak van wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag.
Veel gedragsonderzoeken zijn beschrijvende onderzoeken.
Een essentiële prikkel, waarop altijd hetzelfde gedrag volgt, heet een sleutelprikkel.
Het is een experimenteel onderzoek wanneer de onderzoeker de invloed van een variabele
onderzoekt.
Bij onderzoek van zilvermeeuwen, over wat de invloed is van verschillende kleuren snavels,
bleek dat donkere kleuren een sterkere prikkel zijn dan lichtere kleuren. De versterkende
sleutelprikkel, de donkere, is dan een supernormale prikkel.
Een jong is kwetsbaar en blijft daarom dicht bij moeder. Wie hun moeder is, leren de meeste
zoogdieren in een korte, gevoelige periode vlak na de geboorte. Een dergelijke vorm van
leren in een gevoelige periode heet inprenting. Ook moeders hebben vaak na de geboorte
een gevoelige periode waarbij ze hun kind leren kennen.
Associatief leren: een bepaalde prikkel koppelen aan een andere prikkel.
1.3 - Communicatie
Elk diersoort heeft een eigen ‘taal’. Zo’n taal bestaat uit prikkels waarmee dieren het gedrag
van soortgenoten willen beïnvloeden: signalen. Voor niet-soortgenoten is het moeilijk te
begrijpen.
,De communicatie van bijen vind plaats in de bijenkast. Daar communiceren ze door een
soort achtje te lopen → richting en afstand.
Elk dier en mens voert hun gedrag zo efficiënt mogelijk uit. Dit leidt tot gedrag dat we steeds
op dezelfde manier uitvoeren - niet meer over na hoeven te denken
Ook soms krijgt gedrag een symbolische betekenis voor de soortgenoten. Dergelijke gedrag
bestaat uit rituelen. Rituelen zijn bij veel diersoorten belangrijk bij ontmoetingen. Door
rituelen komen ze erachter of ze vriend of vijand zijn en of ze hoger of lager in de rangorde
van de groep staan.
Ritueel gedrag let tot paringsgedrag heet balts. De balts voorkomt dat individuen van
verschillende soorten met elkaar paren en het vermindert de agressie die ontstaat als de
dieren erg dicht bij elkaar komen. Baltsgedrag is dé manier om aan te tonen dat je een
geschikte partner voor het andere geslacht bent.
Niet op alle prikkels reageer je. Conflictgedrag treedt op wanneer een dier of mens prikkels
ontvangt die leiden tot twee tegengestelde typen gedrag:
● Ambivalent gedrag: Bij dit gedrag wisselen gedragssystemen van twee typen
gedrag elkaar af → voorzichtig bijenkast open maken, bij steekt, aarzeling of ze
doorgaat of gaat kijken naar de wond, doet bijenkast dicht. Beide winnen.
● Omgericht gedrag: Door het innerlijk conflict ontstaat agressief gedrag. Agressie
wordt geuit op iets of iemand die er niks mee te maken heeft → dichtgooien van
kamerdeur.
● Overspronggedrag: Het gedrag past niet in de situatie → bij steek loopt ze
onverwachts naar tas en gaat wat drinken (voedingsgedrag).
Dreiggedrag is een agressieve houding naar een ander zonder direct aan te vallen - ontstaat
vaak op de grens van een territorium, het gebied dat dieren verdedigen tegen soortgenoten
→ gedragssysteem = verdedigen van een territorium. Met dreiggedrag voorkomt een dier
vaak een gevecht.
Bij bijen is er een taakverdeling, elk individu heeft een eigen functie bij het voortbestaan
van de kolonie.
De individuen van een bijenvolk herkennen elkaar aan de geur. Om te voorkomen dat bijen
een ‘vreemde’ nieuwe koningin doden, blijft zij enige tijd in een kooitje.
1.4 - Aangeboren of aangeleerd
Als gedragselementen zijn aangeboren betekent dat dat het gedrag al bij de geboorte
aanwezig is
Als het leren van iets niet gekoppeld is aan de gevoelige periode, heet het niet inprenting,
maar gewenning. Bij gewenning leren dieren om niet langer te reageren op een bepaalde
prikkel. Het is in feite meer afleren dan aanleren. Je kunt bijvoorbeeld door gewenning
afleren om te schrikken van een trein die vlak achter het huis lang dendert. Dit is geen
aangeboren maar aangeleerd gedrag.
Aan vogelzang is veel onderzoek gedaan. De toonhoogtes, variaties en sterkte van de zang
zijn te meten. Wetenschappers analyseerden die zangpatronen → Het (basis) zangpatroon
is aangeboren. Horen jonge vogels oudere mannetjes zingen, dan breiden zij hun repertoire
, ui. Hun zang is dus aangeboren en aangeleerd. Zij leren door hun soortgenoten te imiteren;
ze doen de andere vogels na. De vogels bleken zelfs een dialect te hebben.
Mensen en dieren leren behalve door inprenting en gewenning ook door te spelen. Dieren
die in groepen leven ontwikkelen bij het spel sociaal gedrag (omgaan met groepsgenoten).
Ook leren sommige dieren al snel elkaars positie kennen en respecteren: de rangorde. De
rangorde (of ‘prikorde’bij vogels) geeft de volgorde aan waarin dieren in een groep meer of
minder dominant zijn. Dieren met de hoogste rang krijgen vaak het beste voedsel en krijgen
de meeste kans om hun voort te planten. Door signalen uit te zenden die de rangorde
bevestigen zijn er niet voortdurend gevechten nodig.
Dieren en mensen in eenzaamheid opgroeien ontwikkelen te weinig of verkeerd sociaal
gedrag en dit kan leiden tot minder welzijn van dieren.
Als een dier bijvoorbeeld het geluid van de deur en het voer krijgen met elkaar in verband
legt heet dat associatief leren.
Rus Pavlov in 1900: een hond produceert in een reflex speeksel bij het zien en ruiken van
voedsel. Na conditionering maakt de hond ook speeksel bij het branden van een lamp. Deze
vorm van leren heet klassieke conditionering. Klassieke conditionering is het reageren
van dieren door de manier van associatief leren. Bij klassieke conditionering gaat het om
het leggen van een verband tussen twee verschillende prikkels.
Trial-and-error / proefondervindingrijk leren= leren door te proberen. Als het lukt dan
vertonen ze daarna hetzelfde gedrag. De Amerikaan B.F. Skinner in 1930 onderzoek om
hier meer over te eten, hij deed het met ratten.
Bij het trainen van dieren speelt deze manier van operante conditionering (operari =
handelen) een grote rol. Bij operante conditionering krijgen dieren een beloning of straf
voor hun handelingen. Bij operante conditionering gaat het niet om koppelen van twee
prikkels (zoals bij klassieke conditionering) maar om het combineren van twee
opeenvolgende gebeurtenissen.
1.5 - Gedrag van primaten
Onderzoekers zagen 50 jaar geleden dat sommige makaken hun zoete aardappels wast.
Andere apen namen dit over, jong of oud. Zij leerden door imitatie. Door het gedrag van die
apen over te doen veranderde de cultuur van de hele groep. Cultuur is het verschijnsel dat
individuen binnen een groep vergelijkbaar gedrag vertonen. Het groepsgedrag verschilt wel
met andere groepen makaken.
Maar soms is er ook een rolpatroon, waar de rollen van mannen en vrouwen binnen een
cultuur vaak een traditionele verdeling kennen. Zo zijn meisjes eerder aan het koken en
jongens de auto aan het schoonmaken. Rolpatronen zijn niet aangeboren. Als je je eigen
rolpatronen vergelijkt met andere binnen verschillende culturen, ontdek je al snel dat het
gaat om aangeleerd gedrag.
De twee voorwaardes voor het ontstaan van cultuur is het goed kunnen leren door imiteren
en het leven in groepen → die zijn mensapen en mensen. Daarom zijn mensen ook cultuur
wezens, denk aan mode.
Degene die iets bedenkt kon niemand na-apen → er is dan sprake van inzicht. Bij leren
door inzicht leggen mensen en dieren nieuwe verbanden tussen gebeurtenissen of situaties.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper rbnbishop. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,00. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 53068 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen