Samenvatting
Samenvatting GS eindexamen samenavatting vanaf 2023
- Vak
- Geschiedenis
- Niveau
- HAVO
Volledige samenvatting van geschiedenis 5 havo.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 42 pagina's
Voorbeeld 4 van de 42 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
Verkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
6.1 samenvatting1594: oprichting compagnie voor ontdekkings-en handelsreis naar Azie.
Handelaren werden belangrijk in de tijd van de Steden en Staten. -> door handel in luxe
producten
ontstond het kapitalisme.
Kapitalisme: een economisch systeem waarbij personen geld investeren in een onderneming
om winst te maken.
Productiemiddelen waren privébezit van de handelaren. Handel was de hoofdzaak. -> deze
vroege vorm van kapitalisme heet ‘ handelskapitalisme ‘.
Handelskapitalisme groeide in de tijd van ontdekkers en hervormers. In de tijd van vorsten en
regenten kwam handelskapitalisme tot bloei.
Veel geld nodig voor de handelsreizen.
-> rijke kooplieden werkten samen
-> verschillende compagnieën (8) gingen samen in 1602 in een groot bedrijf:
De Verenigde Oost-Indische Compagnie
De VOC kreeg van de Nederlandse overheid het recht om als enige NL-se onderneming
handel te drijven in Azië. = monopolie
ze hadden daarnaast ook het recht om:
- verdragen te sluiten
- oorlogen te voeren
- gebieden te besturen
Ook in andere Europese landen zulke ondernemingen: East India Company in Engeland.
Om te starten verkocht de VOC aandelen.
Aandeel: Papier waarmee de koper mede-eigenaar van het bedrijf wordt. Deel van de winst
gaat naar aandeelhouder.
VOC eerste bedrijf ter wereld met aandeelhouders die hun geld in de onderneming lieten
zitten.
-> belangrijke vernieuwing van het handelskapitalisme (daarvoor betaalden men steeds voor
een reis)
-> ook nieuw: bedrijf werd geleid door aparte bestuurders (en dus niet door de
aandeelhouders!) In Azië: gouverneur generaal.
VOC eerste tijd vooral geïnteresseerd in kruiden & specerijen. Waar nodig werd een
monopolie met geweld veroverd. (voorbeeld: Banda-eilanden na opstand uitgeroeid door Jan
Pieterszoon.)
1618: J.P. Coen liet nieuwe stad bouwen op Java: Batavia => hoofdkwartier van de VOC.
VOC werd een echte multinationaal:
,Uitgebreid handelsnetwerk met factorijen langs de kusten van China, Japan, Perzië, India.
Zo nam VOC deel aan bestaande handel tussen landen in Azië.
Deze wereldwijde handelscontacten die de handelskapitalistische compagnieen aanknoopten,
vormden het begin van de wereldeconomie.
1621: oprichting van de West-Indische compagnie aanknoopten (WIC)West, Afrika, Amerika
Op/rond de Atlantische Oceaan waren vooral Spanje, Portugal, Engeland en Frankrijk actief.
6.2 samenvatting
De Republiek had geen koning zoals andere landen en geen centrale regering. Elk van de
zeven gewesten was zelfstandig, naar buiten toe traden ze op als een eenheid.
De macht was in handen van regenten: bestuurders, leden van rijke koopmansfamilies. Zij
zaten in de besturen en hielden de banen in een kleine kring. In geen enkel land was de
burgerij zo machtig als in de Republiek.
De hoogste functionaris was de stadhouder, een nakomeling van Willem van Oranje:
• Opperbevelhebber van leger en vloot - Inspraak bij de benoeming
van regenten
• Toezichthouder op rechtspraak
De Republiek had een overkoepelend orgaan: de Staten-Generaal. Hier werd beslist over:
• Buitenlandse politiek - In- en uitvoerrechten
• Leger en vloot - Bestuur van de
generaliteitslanden
De Republiek dankte haar welvaart hoofdzakelijk aan de handel. Na de val van Antwerpen
(1585) werd Amsterdam de belangrijkste stapelmarkt van Europa. Er werden goederen van
over de hele wereld opgeslagen, verwerkt en doorverkocht. De handel werd gesteund door de
politiek en zorgde voor een toename van de nijverheid. Dit alles leidde tot de Nederlandse
Gouden Eeuw.
De landbouw profiteerde ook van de internationale handel, vooral kaas werd een belangrijk
exportproduct.
Stapelmarkt: plaats waar goederen in pakhuizen worden opgeslagen met de bedoeling de
prijzen te beïnvloeden.
Gouden Eeuw: economische en culturele bloeiperiode van Nederland in de 17e eeuw.
Ook cultuur en wetenschap bloeiden. De rijke burgerij liet veel kunst maken. Hollandse
meesters uit deze tijd zijn wereldberoemd. Rembrandt van Rijn, Vermeer, Jan Steen etc.
Vooral voor hoge adel, koning en mensen die in de kerk werkten. Kunstenaars kregen vooral
opdrachten voor schuttersstukken, familieportretten, stillevens, zeegezichten en taferelen uit
het dagelijks leven.
,De Republiek liep voorop in de wetenschap: dankzij de gewetensvrijheid zochten
buitenlandse geleerden hun toevlucht in de Republiek.
In de Republiek was het gereformeerde (calvinistische) geloof de staatsgodsdienst. Er was
geen godsdienstvrijheid maar wel gewetensvrijheid. Katholieken mochten bijvoorbeeld geen
kerken bouwen.
Volkenrecht: regels voor het gedrag van staten.
Gewetensvrijheid: het recht om een eigen overtuiging of geloof te hebben.
6.3 samenvatting
In het Duitse rijk begon in 1618 een van de verschrikkelijkste oorlogen uit de Europese
geschiedenis: de Dertigjarige Oorlog. De katholiek Habsburgse rijzer probeerde zijn macht te
versterken en het protestantisme te onderdrukken => Duitse vorsten verzetten zich daartegen.
Ook Zweden, Frankrijk en Spanje deden mee.
Duitse rijk raakten versnipperd, in 1648 het bestond alleen nog uit: honderden staten,
stadstaatjes en vorstendommen. De keizers hadden geen macht meer dus richtte zich op het
Oostenrijkse bezittingen.
In Duitsland → de macht koning stelde niks voor.
Frankrijk → de macht van de koning werd versterkt. Dit kwam door Lodewijk XIV,
die 72 jaar koning was. Hij besliste, hij alleen legde wetten op. Hij riep de Staten-
Generaal nooit bijeen. Zijn onderdanen hadden niets te vertellen.
Zijn bekende uitspraak was: ‘l’état c’est moi’ (de staat dat ben ik). Hij vond dat hij als koning
zijn macht van God had gekregen en zich alleen aan God hoefde te verantwoorden.
Een sterke koning was volgens hem ook nodig om te voorkomen dat de onderdanen elkaar
afmaken.
De regeringssysteem werd absolutisme genoemd
Absolutisme: regeringssysteem waarbij de macht van de vorst niet wordt beperkt door een
grondwet of door rechten van anderen.
Lodewijk XIV versterkte het koningschap Hij liet het paleis van Versailles bouwen om veel
indruk te maken. Het paleis van Versailles was een afspiegeling van de macht van Lodewijk
XIV, de zonnekoning. Ook schafte hij in 1685 het Edict van Nantes af. Honderdduizenden
hugenoten (calvinisten sloegen op de vlucht).
Lodewijk wilde genoeg belastinginkomsten hebben voor zijn oorlogen en hofhouding, zijn
minister Colbert moest daarvoor zorgen. Colberts politiek wordt het mercantilisme genoemd.
Mercantilisme: economisch systeem waarbij de overheid ingrijpt in de nationale economie
door productie en export te bevorderen en import te beperken.
, In Engeland liep het mis voor de koning. → Daar eindigde een machtsstrijd tussen koning en
parlement in 1649 met de onthoofding van koning Karel I → Engeland werd een Republiek,
maar in 1660 werd de monarchie hersteld. → spanning → Koning Karel II wilde net als
Lodewijk XIV absolute macht. Zijn opvolger Jacobus II, was ook nog eens katholiek→
protestanten parlementsleden en Willem III spanden samen om hem van de troon te stoten→
Willem III voer in 1688 met een grote invasievloot van Nederland naar Zuid-Engeland. →
toen hij aan land was gegaan marcheerde hij met zijn leger naar Londen. → Jacobus vluchtte
naar Frankrijk → Willem III werd tot koning uitgeroepen en beloofde de rechten van het
parlement te respecteren. Door deze Glorious Revolution werd Engeland in 1689 een
constitutionele monarchie
6.4 samenvatting
De wetenschappelijke revolutie begon in 1543 bij Copernicus en bereikte met Newton zijn
piek. Hij beweerde dat de aarde om de zon draait en niet andersom zoals de kerk je leerde.
Pas in 1609 werd het definitieve bewijs geleverd. Er ontstond een nieuw wereldbeeld.
Wetenschappelijke revolutie: doorbraak van een wetenschappelijke manier van denken in de
17e eeuw.
De theorie van Copernicus werd bevestigd door waarnemingen van Galilei die hierdoor in
conflict kwam met de katholieke kerk. En werd veroordeeld voor levenslang huisarrest en
moest ontkennen dat de aarde om de zon draaide.
In de oudheid en de middeleeuwen deden wetenschappers geen experimenten en werden
waarnemingen gewantrouwd. In de renaissance werd aan klassieke schrijvers nog niet
getwijfeld.
In de 17e eeuw gingen wetenschappers anders werken en ontstond er een nieuwe
wetenschappelijke methode, dat bestond uit: experimenteren, observeren en controleren met
nieuwe experimenten.
De uitvinding van instrumenten als de telescoop en microscoop maakte preciezer onderzoek
mogelijk.
Middeleeuwse geleerden hadden geloofd dat God voortdurend ingreep in de natuur en dat de
natuur een doel had. Volgens Aristoteles regende het bijvoorbeeld omdat planten water nodig
hebben. Wetenschappers uit de 17e dachten dat de natuur geen doel had, maar werkte als een
machine. Verschijnselen werden in de exacte wetenschappen vastgesteld en beschreven in
theorieën en natuurwet.
Isaac Newton slaagde er in 1678 in algemene bewegingswetten te formuleren.
De wetenschappelijke revolutie was van grote waarde voor bijvoorbeeld scheepvaart en
oorlogvoering: er kwamen preciezere zeekaarten, meetinstrumenten en krachtigere wapens.
Deze vooruitgang in militaire technologie leidde tot:
• Machtsvermindering van opstandige edelen
• Grote verwoesting en meer slachtoffers door oorlogsgeweld
Engelang richtte in 1660 Royal Society for the Improvement of Natural Knowledge op.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper charlottemontijn. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 53068 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen