Psychologie van gedrag in organisaties Hoofdstuk 1
1.1 Emoties en gedrag
Emoties vormen de basis voor veel gedrag.
Emoties vormen niet alleen het zichtbare gedrag, maar ook ons denken. (Verheugt je op de vakantie)
Waar we over denken en de manier waarop we daarover denken wordt voor een groot deel gestuurd door emotionele processen.
1.1.1 Wat zijn emoties?
Emotie:
- Interne toestand die richting en intensiteit geeft aan denken en gedrag
(Een student die enthousiast word van een vak zal meer tijd en aandacht steken in dat vak)
- Kenmerkt zich door gevoel, richting en intensiteit:
Het gevoel heeft betrekking op de subjectieve ervaring van een emotie. Dit gevoel kenmerkt zich weer door richting en intensiteit.
De richting hangt samen met het soort emotie dat iemand ervaart.
Dit bepaalt waarin en hoe tijd en aandacht word geïnvesteerd. Emotie vormt prioriteiten.
De intensiteit heeft betrekking op hoe sterk een emotie is. Emoties kunnen variëren van subtiel en vrijwel onmerkbaar, tot intens en
overweldigend.
Gevoel heeft betrekking op wat we ervaren, emotie op het onderliggende proces.
Dit onderscheid is belangrijk, omdat het proces van emotie veel meer omvat dan het gevoel en vaak ook grotendeels onbewust verloopt.
Twee aspecten zijn hier belangrijk:
1. De uiterlijke kenmerken van een emotie
2. Arousal
1. De uiterlijke kenmerken van emotie
- Emotie uit zich op verschillende manieren: lichaamshouding, bewegen, gezichtsuitdrukking en stemgeluid.
Deze uitingen stellen andere mensen in staat iemands emotionele toestand te lezen.
Uitingen van emotie geven inzicht in de richting en intensiteit van die emotie.
2. Arousal
De intensiteit van een emotie hang samen met arousal.
Arousal is de staat van opwinding waarin iemand verkeerd, die wordt veroorzaakt door een activatie van het parasympatische zenuwstelsel.
Bij hoge arousal neemt de doorbloeding van delen in de hersenen die belangrijk zijn voor de controle over het gedrag af. Bij sterke emoties
kunnen mensen daardoor de controle over hun gedrag verliezen.
Iemand neemt zich bijvoorbeeld voor om niet boos te worden en te gaan schelden in een gesprek, maar na vijf minuten word hij boos en
begint te schelden. Emoties kunnen zo het stuur overnemen.
Rationele emoties
Emoties worden nog wel eens als irrationeel gezien.
Krijgen de emoties de overhand, dan kan iemand dingen doen waar hij later spijt van krijgt. Emoties zijn daarom niet altijd even welkom op de
werkvloer. Emotioneel reageren word vaak als onprofessioneel gezien.
Praktijk
Zou je 500 euro betalen voor een brood (bruin, ongesneden)? Het antwoord is waarschijnlijk nee. Stel nu dat je honger hebt en de
dichtstbijzijnde bakker een uur reizen is, zou je het dan doen? Of stel dat je drie hongerige kinderen hebt en het ernaar uitziet dat je de
komende week geen eten meer kunt vinden, zou je het dan doen?
Beslissingen zoals deze zijn gebaseerd op de subjectieve waarde die word gehecht aan opties. In het voorbeeld hecht je waarde aan
het brood en aan geld.
Hoe belangrijk is dat brood voor je en hoe belangrijk is die 500 euro? Dit zal afhangen van hoeveel geld je hebt en hoe hard je dat brood nodig
hebt. 500 euro voor een brood betalen terwijl je even verderop brood kunt krijgen, voelt idioot voor een student met een kleine beurs, maar
misschien niet voor een miljardair.
Wanner het welzijn van kinderen in gevaar komt (een fundamenteel biologisch belang), is de overweging vaak snel gemaakt.
Hersenonderzoek toont aan dat deze subtiele emotionele processen een voorwaarde vormen voor rationaliteit.
Zonder emoties zijn mensen niet in staat de juiste afwegingen te maken en ontstaan juist heel irrationele keuzes. Emotie geeft je een gevoel
voor wat belangrijk is en hoe zaken meewegen in een beslissing.
Emotie als kompas
Emoties vertellen je wat belangrijk is en waar je energie in zou moeten investeren.
Ratio helpt uit te vinden hoe je dit kunt doen.
Emotie is het kompas, het vertelt waarheen te varen. Ratio is de stuurman, die helpt daar te komen. De intensiteit van een emotie kan begrepen
worden als de snelheid waarmee de schroef draait (als de schroef te hard draait, verliest de stuurman de controle over het schip).
1.1.2 Welke functie hebben emoties?
Emoties zijn niet beperkt tot mensen. Ze kunnen bijvoorbeeld worden waargenomen bij een hond als deze bang is of agressief. Het is uiteraard
niet te bepalen wat de subjectieve beleving (het gevoel) van dieren is, maar bij veel dieren zijn de richting en intensiteit van emoties goed waar
te nemen.
Waarom hebben dieren emoties?
Vanuit biologisch oogpunt is de functie van emotie het beschermen of realiseren van de (biologische) belangen van het dier.
, Psychologie van gedrag in organisaties Hoofdstuk 1
Een functie van agressie is bijvoorbeeld lijfsbehoud. Wil een dier overleven en zich kunnen voortplanten, dan is het belangrijk dat het in leven
blijft.
Dit betekent dat wanneer het wordt aangevallen en niet kan vluchten, het moet vechten. Andere redenen om te vechten zijn bescherming van
territorium of het bevechten van de sociale positie in de groep. Wanneer de rangorde is bepaald en vechten geen zin meer heeft stopt de
agressie.
Emoties bij mensen
Ook bij de mens is de functie van emotie het beschermen en/of realiseren van zijn belangen.
Neem het belang van status. Wanneer iemand neerbuigend doet en zich dus boven de ander plaatst, worden mensen vaak boos. Die boosheid
geeft aan dat de door de ander voorgestelde status-verhouding (ik ben beter en sta boven jou) niet wordt geaccepteerd (wie denk je wel dat je
bent?).
Wanneer de gekrenkte persoon zich in staat voelt hier iets aan te doen, zal dit vaak tot een confrontatie leiden. Wanneer de gekrenkte persoon
zich echter kwetsbaar voelt, bijvoorbeeld omdat hij of zij zich in een afhankelijke positie bevindt (bijvoorbeeld als ondergeschikte), kiest hij of
zij er mogelijk voor de emotie niet te tonen.
Moment Emotie
Kansen zien Enthousiasme, interesse
Voortgang maken Ambitie, gedrevenheid
Obstakels ervaren Frustratie, boosheid, vastberadenheid
Succesvol zijn Trots, voldoening
Falen Depressie, minderwaardigheid, verdriet
De kleur van emotie
De eenvoudigste onderverdeling van emoties is die in positief (zoals blijheid) en negatief (zoals boosheid).
Daarnaast heeft de kleur van een emotie betrekking op de aard van de subjectieve ervaring: hoe de emotie voelt.
Positieve emoties zijn geassocieerd met de realisatie van belangen (zoals voortgang maken en succesvol zijn).
Ze zorgen ervoor dat iemand ergens energie in wil investeren (je best doen), het wil herhalen of eraan wil vasthouden.
Negatieve emoties zijn geassocieerd met risico's en belangen (zoals bij obstakels ervaren of falen). Ze zorgen ervoor dat iemand iets vermijdt of
zin best doet om het risico te neutraliseren.
1.1.3 Hoe ontstaan emoties?
De functie van emotie is ervoor te zorgen dat de mens de dingen doet die belangrijk voor hem of haar zijn.
Om dit te kunnen doen, moeten de emotionele mechanismen in het brein snel en automatisch kunnen bepalen:
1. of er belangen geraakt worden, en hoe
2. wat de opties zijn om hierop te reageren
Deze twee stappen worden ook wel primaire en secundaire beoordeling genoemd:
- Primaire beoordeling
Heeft betrekking op de vraag of een situatie je belangen raakt en hoe.
Iemand krijgt bijvoorbeeld concurrentie op het werk van een nieuwe en ambitieuze collega. Zeker wanner de nieuwe collega talent heeft, kan
zijn komst door sommige collega's als en bedreiging van hun sociale positie worden gezien. Het belang van status word bedreigd.
- Secundaire beoordeling
Heeft betrekking op de mogelijkheid die iemand heeft om actie te ondernemen, door bijvoorbeeld de dreiging te neutraliseren of kansen te
pakken.
Wanneer de oudgediende het gevoel heeft de nieuwe ambitieuze collega eenvoudig de baas te kunnen zijn, zal hij weinig dreiging ervaren en
daardoor ook een minder sterke reactie hebben. Heeft hij hier minder vertrouwen in, dan zal hij harder zijn best doen om het gevaar af te
wenden. De emoties zullen hierdoor in intensiteit toenemen.
Een motivationele toestand:
- Interne toestand die een intentie vormt om iets te doen. Dit wordt ook wel een actietendens genoemd
- Zet iemand aan tot actie
- Kan op directe of indirecte wijze het gedrag vormen
Direct betekent dat emoties direct invloed hebben op wat iemand doet. Bijvoorbeeld, je bent boos en valt iemand verbaal aan. Indirect
betekent dat de motivationele toestand de vorming van overtuigingen en besluitvorming beïnvloedt. Dit heeft effect op het gedrag,
bijvoorbeeld op keuzes die later gemaakt worden.
Emoties voor anderen
Emotie heeft overigens niet alleen de functie het eigen gedrag te sturen, maar ook het gedrag van anderen te beïnvloeden. Wanneer je boos
kijkt naar iemand, is dit een belangrijke boodschap voor die ander. Je vindt schijnbaar iets niet goed wat de ander heeft gedaan, en bent bereid
hier consequenties aan te verbinden.
Dit creëert een nieuwe situatie voor die ander. Mogelijk wil die ander je juist te vriend houden en word hij of zij daardoor gemotiveerd om
jouw zorg nu wel series te nemen. Emotie drift zo de interactie tussen mensen.
1.1.4 Motivatie en attitude