SAMENVATTING DIAGNOSTIEK
VOORKENNIS
Van de onderstaande instrumenten verwachten we wel dat deze bij jullie bekend zijn (grofweg weten
wat de meetprententie is en wanneer je het instrument in zou kunnen zetten):
Meetinstrument Meetpretentie Leeftijd Wanneer in te zetten
ASQ – Ages & Meet de ontwikkeling van 0-6 jaar Psychosociale
Stages kinderen, helpt bij identificeren ontwikkeling
Questionaire van sterktes en zwaktes.
Bayley Onderzoekt spelenderwijs het 0-42 Cognitieve ontwikkeling
algehele ontwikkelingsniveau. maanden Motorische ontwikkeling
Taalontwikkeling
(B)ITSEA – (brief) Voor het identificeren van 1-3 jaar Sociaal-emotioneel
infant-toddler sociaal- emotionele en Probleemgedrag
social and gedragsproblemen
emotional
assessment
CBCL – child Diagnostisch instrument om Verschillende Probleemgedrag
behavoir checklist probleemgedrag en versies per
vaardigheden van kinderen en leeftijd
jongeren, zoals door ouders
gerapporteerd, te kwantificeren.
TRF – teacher’s Vragenlijst geeft inzicht in het 6-18 jaar Probleemgedrag
report form gedrag van het kind of de
jongere.
YSR – youth self Vragenlijst die jongeren over 11-18 jaar Emotionele en
report zichzelf invullen over gedragsproblemen
vaardigheden en emotionele en
gedragsproblemen.
CFI – cultural Te gebruiken als hulpmiddel Inzicht cultuur en context
formulation voor het voeren van het (intake) cliënt
interview gesprek met de cliënt.
EAS – emotional Observaties gericht op 0-5 jaar Kwaliteit van ouder-
availability scales ouderschalen en kinderschalen. kindrelatie
ESSEON-R Schaal waarmee het sociaal- 0-99 jaar Sociaal-emotioneel
emotionele niveau bepaald kan
worden.
SCIL Voor screenen op een mogelijke 14-17 jaar Intelligentie
LVB, op basis van intelligentie 18+
SDQ – Strengths Verschillende varianten voor 3-17 jaar Psychosociale problemen
and Difficulties ouders, leerkracht en jeugdige.
Questionaire Screeningslijst voor
aanwezigheid psychosociale
problemen
SEO-R Schaal voor emotionele Emotionele ontwikkeling
ontwikkeling bij mensen met een
VB
Vineland-Z Interview om zicht te krijgen op 4-18 jaar Sociale redzaamheid
de sociale redzaamheid van
mensen met een VB
VOG Vragenlijst om emotionele en Emotionele en
gedragsproblemen van kinderen gedragsproblemen
met een VB in kaart te brengen
WAIS Voor een uitgebreid 16-85 jaar Intelligentie
intelligentieprofiel
,WISC Intelligentietest voor kinderen en 6-16 jaar Intelligentie
jongeren
WPPSI Intelligentietest waarmee de Intelligentie
cognitieve capaciteiten van
jonge kinderen in kaart kunnen
worden gebracht
,COGNITIE EN GEDRAGSPROBLEMEN
Introductie
Stel je voor dat je als orthopedagoog werkt in een instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Je hebt
een intake gehad met de 9-jarige Peter en zijn ouders. Peter is aangemeld vanwege ernstige
gedragsproblemen op school: leerkrachten rapporteren impulsief gedrag en het feit dat Peter in
toenemende mate in conflict komt met andere kinderen door pesten en vechten. Ouders geven aan
dat zij in de thuissituatie ook problemen hebben met Peter. Op school heeft Peter veel moeite om mee
te komen.
Na de intake bespreek je de casus in het wekelijks multidisciplinair overleg, jij denkt dat verdere
diagnostiek nodig is. Er ontstaat discussie over wat de kern van het probleem zou kunnen zijn, een
collega wijst op de mogelijkheid dat hier sprake is van een gedragsstoornis, een andere college noemt
als oorzaak voor het probleemgedrag mogelijke overvraging als gevolg van een verstandelijke
beperking en weer een ander vraagt zich af wat de rol van de ouders is.
In de klinische praktijk kun je met een dergelijke casus te maken krijgen, vaak wordt er een combinatie
gezien van (licht)verstandelijke beperking en probleemgedrag. Deze week gaan jullie op zoek naar
wetenschappelijke evidentie voor dit verband. Ook bestudeer je wat hiervan de praktische implicaties
zijn voor het werk als diagnosticus.
In het eerste werkcollege gaan jullie bovendien kritsch nadenken over het gebruik van IQ-tests als
diagnostisch instrument.
Literatuur
- Ponsioen, A. (2005). De waarde van een IQ-score bij kinderen met een lichte verstandelijke
beperking. Kind & Adolescent Praktijk, 4(2), 51-55
- Ruiter SAJ, Hurks PPM, Timmerman ME. (2017) IQ-score is dringend aan modernisering toe.
Naar een nieuwe interpretatie en classificatie van de geschatte intelligentie. Kind Adolesc
Prakt. 16(1), 16–23.
- Koster, I., Stams, GJ. & Kaldenbach, Y. (2018) Een iq-test op je slechtste moment: is dat wel
slim?. Kind Adolesc Prakt. 17, 6–13.
- Didden, R., Troost, P., Moonen, X. & Groen, W. (red) (2017). Handboek Psychiatrie en lichte
verstandelijke beperking. Utrecht: De Tijdstroom.
o Hoofdstuk 7: Kok, Waa en Didden: Gedragsstoornissen en agressief gedrag
o Hoofdstuk 17. Plas, J: Classificatie. Alleen p. 230-233 (tot 2.1)
o Hoofdstuk 18. Plas, J: Psychologische testdiagnostiek. Alleen p. 238-240 (tot 2.) en p.
245-248 (2.5)
- Došen, A. (2014). Psychische stoornissen, gedragsproblemen en verstandelijke handicap.
Assen: Van Gorcum.
o Hoofdstuk 17. Agressief (en auto-agressief) gedrag en impulscontrolestoornissen bij
mensen met een verstandelijke beperking
- Crocker, A. G., Prokić, A., Morin, D., & Reyes, A. (2014). Intellectual disability and co‐
occurring mental health and physical disorders in aggressive behaviour. Journal of Intellectual
Disability Research, 58(11), 1032-1044.
- Emerson, E., & Einfeld, S. (2010). Emotional and behavioural difficulties in young children with
and without developmental delay: a bi‐national perspective. Journal of Child Psychology and
Psychiatry, 51(5), 583-593.
- Goodman, R. (1995). The relationship between normal variation in IQ and common childhood
psychopathology: a clinical study. European Child & Adolescent Psychiatry, 4(3), 187-196.
, - Plomin, R., Price, T.S., Eley, T.C., Dale, P.S., & Stevenson, J. (2002). Associations between
behaviour problems and verbal and nonverbal cognitive abilities and disabilities in early
childhood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43(5), 619-633.
Leerdoelen
WAT IS DE SAMENHANG TUSSEN COGNITIEF FUNCTIONEREN EN
GEDRAGSPROBLEMEN?
Antwoord leerdoel:
Hoe lager het cognitief functioneren hoe hoger de gedragsproblemen. De ernst/mate van de
gedragsproblemen hangen vaak dan ook af van de hoogte van het cognitief functioneren.
Agressief gedrag wordt vaak gezien bij mensen met een verstandelijke beperking.
Dosen - Psychische stoornissen, gedragsproblemen en verstandelijke handicap H17
Agressie wordt in het algemeen beschouwd als een aangeboren, gezonde kracht in dienst van
zelfbehoud. Bij mensen met een verstandelijke beperking komt dit gedrag veel vaker voor dan bij de
gewone populatie. Auto-agressief gedrag (ofwel zelf verwondend gedrag) komt bij kinderen en
volwassenen op laag ontwikkelingsniveau voor of bij autisme in ongeveer 10% van de gevallen en
neemt een andere vorm aan bij de mensen met een lichte verstandelijke beperking of zonder
verstandelijke beperking. De vorm van het agressief /zelf verwondend gedrag kan verschillen. Zo
verwonden de cognitief sterkere zich vaker met scherpe voorwerpen, terwijl de verstandelijke beperkte
het doen door hun hoofd te bonken of zichzelf te slaan. Ook de redenen kunnen verschillend zijn.
Het moet benadrukt worden dat agressie geen psychiatrische diagnostische categorie is. Het kan wel
als een fenomeen bij verschillende psychiatrische syndromen voorkomen.