H.1 Het belang van menselijke relaties
Van nature heeft de mens een sterke ‘ need to belong’ , de behoefte om erbij te horen. Dit valt te
verklaren vanuit de evolutionaire sociale psychologie, lang geleden hadden mensen elkaar nodig om
te overleven, drie redenen(die nog gelden):
1/ Zorgen voor sociale steun
2/ Maakt samenwerking bij belangrijke taken mogelijk
3/ Maakt voortplanting mogelijk
1: Vier vormen van sociale steun (sociaal kapitaal): Emotionele steun, troost. Informationele steun,
mensen kunnen elkaar helpen met adviezen eo informatie te delen. Instrumentele steun, praktische
steun, zoals plantjes verzorgen tijdens vakantie, een aanhangwagen uitlenen. Waarderende steun,
het halen van bevestiging uit het contact met anderen.
Sociale steun verminderd stress, zeker bij ingrijpende gebeurtenissen in het leven (overlijden partner/
echtscheiding/ziekte).
Copingstijl: de manier waarop je met stress omgaat.
Redenen prosociaal gedrag:
* Delen van genetische band * Verbetert de eigen reputatie * Mensen voelen empathie voor de
ander * Mensen zijn gemotiveerd om (eigen) onlustgevoelens te verminderen * Motivatie om zich
goed te voelen * Mensen ervaren plichtsbesef * Mensen streven naar wederkerigheid
(Inclusive fitness theorie: Zichzelf voortplanten en (helpen) grootbrengen van (aan)verwanten,
waardoor de ouders zich kunnen concentreren op produceren van nageslacht)
Hulpverlenerssyndroom: Het helpen van anderen om het eigen zelfbeeld positief te houden.
2: Bij samenwerking moet men het idee hebben dat ze baat hebben bij de samenwerking.
Interdependentie: onderlinge afhankelijkheid of samenhang. Positief: doel bereiken als de ander ook
het doel bereikt, er is sprake van een individueel doel en een gezamenlijk doel. Negatief: doel
bereiken als de ander dit juist niet lukt.
Sociaal dilemma: Als het individu voor zijn eigen belang kiest op korte termijn, maar op de lange
termijn het groepsbelang schaadt (denk aan belasting ontduiken, als iedereen dat doet, komt de
overheid in de problemen met sociale voorzieningen)
Van hieruit is de sociale norm ontstaan, een leidraad wat men van elkaar verwacht en hoe men zich
dient te gedragen> descriptieve norm: wat mensen denken wat andere mensen doen in een bepaalde
situatie. Injunctieve vorm: Wat door de groep als gewenst en ongewenst wordt beschouwd.
Bij samenwerking in een sociaal dilemma komen idealiter, descriptief en injunctief bij elkaar. Vb: In
een studentenhuis is een schoonmaakrooster opgesteld, waaraan iedereen zich houdt en iedereen
wenselijk gedrag vertoont en zich wenselijk gedraagt.
3: Voortplanting wordt mogelijk gemaakt door sociale contacten en relaties, anders zouden we
allang uitgestorven zijn. Van oudsher was dit ook een oudedagsvoorziening. Dit is nu niet meer van
toepassing ivm sociale voorzieningen en goede gezondheidszorg. Ondanks dat zijn de gedragingen en
voorkeuren van mensen nog steeds te verklaren uit de drift tot voortplanting.
Sociaal netwerk: vooral familie, vrienden, kennissen, medeleerlingen, collega’s en eventuele
hulpverleners. Tegenwoordig gaat het ook om contacten via social media eo internet. Veelal hebben
mensen die met psychische hulpverlening in aanraking komen een klein sociaal netwerk (komt ook
1
,doordat mensen om hen heen ‘ hulpmoe’ zijn, het netwerk heeft zich terug getrokken na investering
van hulp, maar kreeg daar niets voor terug)
Ecogram: grafische weergave van een netwerk wat de cliënt heeft op een bepaald moment in
zijn/haar leven.
Persoon> steungroep> sympathiegroep> weak ties (weak ties zijn losse contacten waaraan vooral
plezier wordt beleefd, er gebeurd weinig als deze contacten verloren gaan (denk aan de bakker, ober
in favoriete restaurant).
Het ecogram helpt in kaart te brengen wat de relaties zijn, hoeveel steun men van de relatie ervaart,
of wat juist problemen geeft (zoals eenrichtingsverkeer) blz. 36 voor afbeelding
Eenzaamheid is een subjectieve ervaring en is het best te omschrijven als de discrepantie (kloof
tussen theorie en praktijk) die mensen ervaren tussen het aantal gewenste sociale contacten en het
daadwerkelijke aantal contacten.
- sociale eenzaamheid: ervaren van gebrek aan vrienden en kennissen.
- emotionele eenzaamheid: als een belangrijk persoon wordt gemist, iemand met wie lief en leed
gedeeld kan worden.
Gebrek aan contacten tast zelfwaardering aan. Ergens bij horen geeft een positiever zelfbeeld.
Uitsluiting geeft zelfs een gevoel van zinloosheid, wat stelt het leven voor in je eentje?
Emotionele pijn geeft lichamelijk ongemak en soms zelfs fysieke pijn.
H.2 Sociale invloed
Negen vormen van sociale beinvloeding:
1- Klassieke conditionering. Zie afbeelding >
Klassieke conditionering verklaart allerlei psychische problemen,
zoals fobieën, angst en PTSS. Ook parafilie (stoornis waarbij
mensen seksueel opgewonden raken bij het zien van neutrale
stimuli, zoals voeten, kledingstukken of dieren. De een is
gevoeliger op conditionering dan de ander en dat verklaart ook
waarom de ene persoon bij eenzelfde trauma psychische klachten
ontwikkelt en de andere persoon niet.
Psychische problemen die ontstaan zijn via klassieke conditionering, kunnen het beste worden
aangepakt het toepassen van cognitieve gedragstherapie (gedrag wat is aangeleerd kan ook weer
worden afgeleerd). Renewal effect: afgeleerd gedrag wat door een gebeurtenis volledig wordt
tenietgedaan en de kwaal in alle volledigheid terugkomt.
2- Operante conditionering. Zie afbeelding <
Gedrag wat direct bewust of onbewust wordt beloond waardoor je
het gedrag vaker zal laten zien of juist weglaat. Positieve/ negatieve
bekrachtiging of positieve / negatieve straf.
Hiermee gaat men zich gedragen
naar de normen en waarden die
heersen in de maatschappij.
Het Hawthorne-effect is de
uitwerking van een interventie op een onderzocht persoon, dat
2
, uitsluitend te wijten is aan het feit dat deze aan een onderzoek
meedoet.
Overrechtvaardigingshypothese: Beloning voor een persoon bij een actie wat als gevolg heeft dat
men zonder beloning de actie niet snel zou doen. Het gaat om intrinsieke motivatie en extrinsieke
motivatie.
3- Sociaal leren. Ook modelling genoemd. Het verwijst naar een vorm van leren die bestaat uit
observeren van andermans gedrag, om vervolgens dat gedrag te imiteren. Denk aan leren fietsen,
autorijden en andere vaardigheden. Spiegelneuronen: hersencellen die actief worden bij zowel zelf
iets doen als het anderen zien doen, je ervaart dan ‘ongeveer’ hetzelfde gevoel. Een vaardigheid is
dus het beste aan te leren door kijken hoe de ander het doet ipv het lezen in een boekje of uitgelegd
te krijgen.
4- Sociale normen. Om erbij te horen past men hun gedrag aan aan dat van de groep, denk aan het
onderzoek van Asch, waarbij een groep het verkeerde antwoord gaf en de testpersoon in 37% van de
testen als laatste ook maar het verkeerde antwoord gaf, al was dat antwoord duidelijk fout. Men
conformeerde zich aan de groep (uit angst om buitengesloten te worden (of uitstoting)
5- Macht. Wanneer iemand het vermogen heeft om overtuigingen of het gedrag van anderen kan
beïnvloeden. 5 soorten macht:
1. Beloningsmacht. Mensen zijn in de positie om anderen te belonen voor hun gedrag.
Leerkracht die een goed cijfer geeft.
2. Bestraffingsmacht. Mensen zijn in de positie om anderen te bestraffen voor hun gedrag.
( agenten die boeten schrijven
3. Legitimiteitsmacht. Mensen die hun macht ontlenen aan de formele positie die ze
innemen in een groep of organisatie (denk aan rechters of agenten)
4. Referentiemacht. Mensen ontlenen hun macht aan het feit dat anderen zich met hen
willen identificeren (popidolen, religieus leiders)
5. Deskundigheidsmacht. Mensen ontlenen hun macht aan hun specifieke kundigheid of
kennis. (medici/wetenschappers/psycholoog mbt cliënt)
< Experiment van Milgram (schokken toedienen)
1/2/3 worden ingezet om mensen bepaald gedrag te
laten vertonen.
4/5 zijn onbewuster, alhoewel bekende mensen vaak wel ingezet
worden bij bijv. goede doelen acties ivm hun invloed.
6- Emotionele besmetting. Mensen zijn geneigd, zonder dat ze het door hebben, emoties van
anderen over te nemen. Gezichtsuitdrukkingen en lichaamshoudingen van degene met wie ze samen
zijn. Duchenne-lach: de echte lach die oprechte en positieve emoties weerspiegelt, genoemd naar de
ontdekker ervan.
7- Sociale vergelijking. De manier waarop mensen sociale vergelijkingen maken hangt af van de
manier waarop ze deze vergelijkingen maken. Het volgende onderscheid is van belang:
Verschil tussen opwaartse en neerwaartse vergelijkingen. Opwaarts is kijken naar iemand die
er beter aan toe is, op welk vlak dan ook. Neerwaarts is dan (logischerwijs) naar beneden,
kijken wie er slechter aan toe is.
3
