SAMENVATTING SOCIALE RECHTVAARDIGHEID
Justice: concepts and scope (rechtvaardigheid: concepten, reikwijdte en vormen)
Rechtvaardigheid (justice) wordt vaak niet onderscheiden van juistheid/moraliteit.
Aristoteles: rechtvaardigheid als volledige deugd staat altijd in relatie met een ander persoon
(moraal: wat we elkaar verschuldigd zijn)
In de individuele ethiek wordt rechtvaardigheid vaak gecontrasteerd met naastenliefde en barmhartigheid.
Op het niveau van de openbare orde onderscheiden ze op ander gebied, bijvoorbeeld economische
efficiëntie of ecologische waarde. Rechtvaardigheid heeft dus verschillende betekenissen.
Rechtvaardigheid heeft te maken met hoe individuele mensen worden behandeld.
Rechtvaardigheidskwesties ontstaan in omstandigheden waarin mensen claims kunnen indienen. Een
beroep op gerechtigheid om zo’n conflict op te lossen bepaalt waar elke persoon recht op heeft.
Hume: gerechtigheid heeft geen plaats in hechte persoonlijke relaties, want er wordt daar te
sterk met de ander geïdentificeerd (aanspraak op individuele rechten niet nodig)
Kerndefinitie= de constante en eeuwige wil om aan ieder zijn recht te geven
4 basisprincipes waarop rechtvaardigheid wordt gebaseerd:
1. Rechtvaardigheid en individu: rechtvaardigheid heeft te maken met hoe individuele mensen
worden behandeld
2. Rechtvaardigheid is een kwestie van claims die met recht kunnen worden opgeëist bij een instantie
of persoon (het is een verplichting)
Tegenstelling: we eisen gerechtigheid, maar we smeken ook om naastenliefde of vergeving
Het dwingende karakter van justitie gaat over het algemeen hand in hand met afdwingbaarheid,
maar het kan in noodsituaties ook gerechtvaardigd zijn om mensen te dwingen meer te doen dan
de gerechtigheid van hen verlangd.
3. Rechtvaardigheid en onpartijdigheid (dezelfde behandelwijze): het verband tussen
rechtvaardigheid en de onpartijdige en consistente toepassing van regels. Rechtvaardigheid is het
tegenovergesteld van willekeur
4. Rechtvaardigheid en agentschap: rechtvaardigheid vereist een agent wiens wil de omstandigheden
van zijn objecten verandert. De verantwoordelijke zal de omstandigheden van zijn mensen naar de
hand zetten (aanpassen). Agenten kunnen echter ook onrecht creëren door na te laten of te
ontzeggen.
Contrasten met rechtvaardigheid:
1. Conservatief ten opzichte van bestaande normen en morele regels versus idealistisch, wat streeft
naar hervorming van de bestaande norm en praktijk als gevolg van praktijken in het verleden of
sociale conventies.
2. Distributief om uitkeerbare goederen van verschillende soorten toe te kennen aan individuele
mensen op basis van gelijkheid/vergeefsheid en behoefte versus correctief, waarbij
rechtvaardigheid als een herstelprincipe geldt wanneer iemand ten onrechte interfereert met
andermans legitieme bezit.
Volgens Hume moest rechtvaardigheid worden opgevat als het naleven van een reeks regels die
fysieke objecten toewijzen aan individuen (natuurlijke associaties van mensen aan externe
objecten). Verdelende en corrigerende rechtvaardigheid worden toegepast aan de hand van de
resultaten voor de samenleving. Correctieve rechtvaardigheid kan dienen om conservatieve in
plaats van ideale rechtvaardigheid te bevorderen.
3. Procedurele rechtvaardigheid waarbij procedures worden gebruikt om te bepalen hoe voordelen en
lasten van verschillende aard worden toegewezen aan mensen versus materiële rechtvaardigheid
van de uiteindelijke toewijzing zelf. De volmaakte procedurele rechtvaardigheid garandeert in dit
geval een gerechtvaardigd resultaat. Onvolmaakte procedurele rechtvaardigheid levert
waarschijnlijk het juiste resultaat op. Pure procedurele rechtvaardigheid heeft geen onafhankelijke
manier om de uitkomst te beoordelen, het is het feit dat tot stand is gekomen door het volgen van
een relevante procedure.
1
,3 manieren van denken over rechtvaardigheid:
1. Egalitarisme: heeft gelijkheid als principe van rechtvaardigheid
Proportionele gelijkheid= gerechtvaardigde manier van ongelijke behandeling, mensen krijgen
ongelijke behandeling, ongelijke verdeling van toeslagen, belasting op
inkomen, gehandicaptenparkeerplaats
Responsible-sensitive egalitarisme= gelijkheidsrechten eisen verantwoordelijkheid (agency), als jij
dingen doet,
2. Utilitarisme: heeft nut (meeste stemmen gelden en het meeste geluk/welzijn moet
bevorderd worden) als principe van rechtvaardigheid, “The greatest
happiness principle”
Ten koste van individuen, ten koste van minderheden. Is rechtvaardig. Op deze manier kan racisme,
slavernij, seksisme, discriminatie, verbieden van homoseksualiteit en armoede worden goedgepraat
en worden gelegitimeerd.
3. Deugd(isme): heeft het goede doen/deugd als principe van rechtvaardigheid
Een deugd is een eigenschap van een persoon. Rechtvaardigheid wordt gezien als een
(karakter)eigenschap. Het is intrinsiek. Het zit in je en het zit in je gedrag. Verder zijn er geen
rationele (bedachte) regels als beleid, protocollen, richtlijnen etc.
Voorbeelden: trouw, eerlijkheid, bescheidenheid, integriteit, verscheidenheid
Rechtvaardigheid als deugd wordt gescheiden op twee manieren:
1. Rechtvaardigheid als deugd tussen individuele en sociale toepassingen
2. Rechtvaardigheid als deugd voor het opstellen van normen van rechtvaardigheid
Distributieve rechtvaardigheid (verdeling van)
1. Omvang en rol van distributieve principes: er zijn meerdere dimensies te onderscheiden
a. Wat relevant lijkt voor verdeling (inkomen, rijkdom, kansen, banen)
b. Verdeling van de ontvangers (individuen, groepen of personen, referentieklassen)
c. De basis waarop de verdeling wordt gemaakt (gelijkheid, maximalisatie volgens…)
2. Streng egalitarisme: strenge gelijkheid en verdeling van goederen
3. Welzijnsgerichte principes: gestuurd door primaire principes die van belang zijn voor het welzijn
van mensen
Sociaal werk is een sociaal rechtvaardigheidsberoep
Grondrechten worden vaak gezien als nationale in de grondwet vastgelegde rechten en mensenrechten
spelen vooral internationaal af. Sociaal werkers werken echter met het onderscheid van sociale, morele of
ethische benaderingen van de mensenrechten en juridische benaderingen van de mensenrechten. De
mensenrechten gaan in dit geval over de ethische betekenis.
Doel sociaal werk: individueel welzijn creëren, individuele ontplooiing mogelijk maken en sociale
rechtvaardigheid nastreven.
Het normatief en ethisch kader is het respect voor de menselijke en sociale waardigheid. De middelen,
methodes of het kompas zijn daarbij zorg en mensenrechten. Gevaren volgens H. Achterhuis van utopieën:
ze kunnen leiden tot totalitaire en autocratische regimes. Er moet volgens hem aandacht komen voor
Kleine utopieën= individuele benadering met aandacht voor de menselijke waardigheid
Grote utopieën= structurele sociale rechtvaardigheid, waarvoor hervorming noodzakelijk is
Er moet ruimte zijn voor kleine utopieën, maar ook stelselmatig worden gestreefd naar een ruimer ideaal
van een meer rechtvaardige en menselijke waardige samenleving.
Revolte= oproering/opstand, houdt rekening met de concrete situatie van mensen/
groepen
A. Camus: er zijn zo nu en dan revoltes nodig om vooruit te komen in de samenleving
Niet alleen sociaal werkers streven naar rechtvaardigheid, ook andere beroepen streven naar waardigheid
en rechtvaardigheid, maar verschillen alleen in de wijze waarop ze deze doelen nastreven.
Methodenpluralisme= verscheidenheid aan methoden
2
, Doel= sociale rechtvaardigheid
Methode= zorg en mensenrechten
8 opdrachten voor de sociaal werker:
1. Koester het inzicht in grond- en mensenrechten als een kompas in functie van sociale
rechtvaardigheid (de sociaal werker is de wandelaar en mensenrechten als kompas is het
oriëntatiepunt voor het handelen). Er bestaat hierbij niet een rechtlijnige typering van het sociaal
werk als mensenrechtenberoep. Het doel is veel belangrijker. De mensenrechten zijn het
referentiepunt of handelingskader van het sociaal werk (het DNA van het sociaal werk).
Sociaalwerkers: veranderingsagenten
2. Volg de negen grondrechten van artikel 23 van de Grondwet op je kompas: effectief realiseren,
maar met realisme. Grond- en mensenrechten zijn immers nooit voor altijd verworven.
3. Hanteer een ethisch perspectief, met name de sociale waardigheid, bij oplossingsgericht en
structureel werken
Menselijke waardigheid= de mens heeft een absolute intrinsieke en onvergelijkbare waarde, de
mens is boven elke prijs verheven en is een doel op zichzelf
Sociale waardigheid= verwijst naar de mogelijkheid om volledig deel te nemen aan de
samenleving, wat enkel kan door een combinatie van traditionele en
sociale grondrechten (materiële behoeften uit de sociale grondrechten
moeten op minimumniveau zijn voldaan). Verwijst ook naar de
maatschappelijke opdracht die erin bestaat de grondrechten voor
burgers te realiseren (capabilitybenadering)
4. Bewaak op permanente manier de sociale rechtvaardigheid via een toets van de effectiviteit van
(mensen)rechten. Realisatie van de mensenrechten en grondrechten moeten centraal staan.
5. Combineer in het rechtenperspectief de sociale en de juridische dimensie, alsook het structureel en
individueel werk
Juridische benadering: mensenrechten hebben 2 gezichten, universeel
(onvervreemdbaar/gelden voor iedereen) en absoluut karakter
(standstill-verbod: de wetgeving mag geen aanzienlijke achteruitgang
voor de grondrechten tot gevolg hebben), maar ook relatief en niet
absoluut (afwegingen tussen verschillende grondrechten)
Progressive realisation: plaats maken voor nieuwe ontwikkelingen
Gevaar juridische benadering: enkel plaats voor individualistische, egoïstische invulling
Grondrechten dienen om sociale rechtvaardigheid te benaderen, maar sociaal beleid is ook nodig.
Hierin worden sociale grondrechten een plaats gegeven, waarbij de sociaal werker het beleid
vormgeeft en uitvoert.
Anti-oppressive practice= type sociaal werk, gericht op bijdrage aan de sociale rechtvaardigheid
6. Maak grondrechten helder, toegankelijk en realistisch voor kwetsbare groepen
Rechtenbenadering perspectieven:
- De juridisering van de samenleving in positieve en negatieve zin: beschrijving trend
- Rechtenbenadering als handelingskader voor juridische en sociale professionals (strijd via het
juridische recht)
- Rechtenbenadering als dominant globaal paradigma, waarbij mensenrechten niet alleen in
juridische betekenis worden gebruikt (valt samen met gewone rechten)
7. Streef naar een meer gemeenschapsgerichte invulling van de mensenrechten
8. Investeer in een maatschappelijk verantwoorde sociaal-juridische praktijk in functie van een
vermenselijking van justitie
Het sociaal werk speelt een complementaire rol in de erkenning en realisatie van sociale rechtvaardigheid.
De grondrechten zijn voor de sociaal werker een kompas, maar het beroep is een sociale
rechtvaardigheidsberoep. De samenleving kan stappen zetten naar meer sociale rechtvaardigheid, maar
doen moet het sociaal werk meewerken aan de realisatie van kleine en grotere utopieën of revoltes.
3
