SAMENVATTING POLITICS
Andrew Heywood
Abstract
Dit is een samenvatting en vertaling van hoofdstuk 9, 18 en 19 van het boek Politics van Andrew
Heywood. Deze is het beste te gebruiken als voorbereiding op tentamens in combinatie met de
hoorcolleges. Niet alle terminologie in de samenvatting komt exact overeen met die van het
hoorcollege.
© Copyright 2023, Jim Roest. Alle rechten voorbehouden.
14983966@uva.nl
, Inhoudsopgave
Politi cs – Andrew Heywood
Hoofdstuk 9............................................................................................................................................2
Politieke cultuur.................................................................................................................................2
Benaderingen van politieke cultuur................................................................................................2
Politieke cultuur in crisis.................................................................................................................4
De media en politiek...........................................................................................................................6
Theorieën van de media.................................................................................................................6
Impact van traditionele media........................................................................................................8
Sociale media en politiek..............................................................................................................10
Post-waarheidspolitiek.....................................................................................................................11
Politiek en waarheid.....................................................................................................................11
De beweging naar anti-intellectualisme.......................................................................................12
Hoofdstuk 18........................................................................................................................................12
Veiligheid buiten de grenzen............................................................................................................13
Binnenlandse veiligheid....................................................................................................................13
De politie en politici......................................................................................................................13
Het leger en binnenlandse politiek...............................................................................................15
Nieuwe veiligheidsuitdagingen.....................................................................................................15
Hoofdstuk 19........................................................................................................................................16
Wereldorde van de 21ste eeuw..........................................................................................................17
De ‘nieuwe wereldorde’ en haar lot.............................................................................................17
De ‘war on terror’ en verder.........................................................................................................17
Van unipolariteit naar multipolariteit...........................................................................................18
Mondiaal bestuur.............................................................................................................................19
Mondiaal economisch bestuur.....................................................................................................19
De Verenigde Naties.....................................................................................................................20
1
, Hoofdstuk 9
Politi eke cultuur en de media
Politieke cultuur
Om de betekenis van stabiliteit en het voortbestaan van een regime te begrijpen is het belangrijk om
te kijken naar de evolutie van het concept van politieke cultuur. Invloedrijke politieke denkers als
Burke, Marx en Herder benadrukten de rol van attitudes, waarden en overtuigingen in de politiek.
Hoewel deze denkers het belang van deze factoren erkenden, framen ze deze niet expliciet als
onderdeel van een 'politieke cultuur'.
In de jaren vijftig en zestig vond er in de politieke wetenschappen een verschuiving plaats naar het
gebruik van gedragsanalysetechnieken, wat leidde tot een hernieuwde belangstelling voor het
concept van politieke cultuur. Het centrale werk op dit gebied was het boek "The Civic Culture" (1963)
van Almond en Verba, waarin opiniepeilingen werden gebruikt om de politieke houding en
democratie in vijf verschillende landen te bestuderen.
De heropleving van de belangstelling voor politieke cultuur in de jaren negentig werd gedreven door
pogingen in Oost-Europa om democratie te vestigen na de ineenstorting van het communisme,
evenals door groeiende zorgen in volwassen democratieën over de teloorgang van sociaal kapitaal en
de opkomst van cultuuroorlogen. Er is echter een voortdurend debat gaande over de vraag of de
politieke cultuur wordt beïnvloed door de ideeën en belangen van elitegroepen, wat aansluit bij
discussies over de rol van de massamedia en de manipulatie van politieke communicatie door de
overheid.
Cultuuroorlog: een politieke strijd om waarden en levensstijlen die doorgaans de spanning
weerspiegelt tussen sociaal conservatisme (traditionalisme) en sociaalliberalisme (progressivisme).
Benaderingen van politieke cultuur
De burgercultuur benadering
Aan de hand van hun concept van politieke cultuur, met bijzondere aandacht voor het
burgercultuurmodel, identificeerden Almond en Verba drie soorten politieke cultuur:
1. Politieke cultuur van deelnemers: Burgers zijn actief betrokken bij de politiek en beschouwen hun
deelname als waardevol en effectief.
2. Onderwerp politieke cultuur: Burgers zijn passiever en denken een beperkte invloed te hebben op
de overheid.
3. Parochiale politieke cultuur: Burgers identificeren zich meer met hun lokale gemeenschap dan met
de natie, en ze hebben weinig interesse of vermogen om aan de politiek deel te nemen.
Burgercultuur: een reeks specifieke houdingen die cruciaal is voor het succes van moderne
democratieën.
Almond en Verba voerden aan dat een gezond democratisch systeemelementen van alle drie de
typen omvat, omdat de burgerparticipatie in evenwicht brengt met effectief bestuur.
2
, De burgercultuurbenadering heeft echter kritiek gekregen. In de eerste plaats worden er vraagtekens
gezet bij het model van psychologische disposities voor een stabiele democratie, met name de
nadruk op passiviteit en eerbied voor autoriteit. Sommigen beweren dat politieke participatie cruciaal
is voor democratisch bestuur. Ten tweede gaat het ervan uit dat attitudes en waarden gedrag
bepalen, en niet andersom. Dit roept twijfels op over de vraag of een burgercultuur een oorzaak of
een gevolg is van de democratie. Ten slotte heeft deze benadering de neiging de politieke cultuur als
uniform te behandelen, waarbij politieke subculturen en maatschappelijke verdeeldheid op basis van
factoren als klasse, ras en geslacht over het hoofd worden gezien.
Radicale benaderingen van de politieke cultuur daarentegen benadrukken sociale verdeeldheid en
conflicten, waardoor een ander perspectief wordt geboden op de betekenis van culturele factoren in
de politiek.
De Marxistische benadering
Het Marxistische perspectief op de politieke cultuur en haar relatie met klassenuitbuiting en
ideologische macht kan ondergebracht worden in drie kernpunten:
1. Marxistische visie op politieke cultuur: Marx erkende de invloed van ideeën, waarden en
overtuigingen naast de economische basis bij het vormgeven van de samenleving. Hij betoogde dat
heersende ideeën worden bepaald door de heersende klasse, die zowel economisch als intellectueel
de dominante kracht is.
2. Twee cultuurtheorieën:
- Klasse specifieke cultuur: Marx stelde voor dat mensen van dezelfde klasse vergelijkbare
ervaringen delen, wat leidt tot gemeenschappelijke ideeën en overtuigingen. Het sociale
bestaan vormt het bewustzijn.
- Ideologische hegemonie: deze theorie suggereert dat de ideeën van de heersende klasse
(ook wel 'ideologie' genoemd) de samenleving doordringen en de heersende ideeën van die
tijd worden. Dit impliceert dat de politieke en burgerlijke cultuur gezien kunnen worden als
uitingen van de bourgeoisideologie.
Bourgeoisideologie: een marxistische term die ideeën en theorieën aanduidt die de belangen van de
bourgeoisie dienen door de tegenstellingen van de kapitalistische samenleving te verhullen.
3. Rol van de ideologie: Ideologie dient volgens marxisten om de status quo te handhaven door
mythen, waanvoorstellingen en vals bewustzijn in stand te houden, waardoor ondergeschikte klassen
worden verzoend met hun uitbuiting.
Antonio Gramsci benadrukte dat burgerlijke hegemonie niet alleen over economische en politieke
macht gaat, maar ook over culturele en spirituele suprematie. Dit wordt bereikt door de verspreiding
van burgerlijke waarden en overtuigingen via instellingen als massamedia, kerken, jeugdbewegingen,
enz.
Zoals met alle ideeën was er ook kritiek op de Marxistische visie van politiek cultuur. Ook deze zijn
onder te verdelen in drie kernpunten:
1. Perceptie van manipulatie: Sommigen beweren dat het betuttelend is om te suggereren dat de
waarden van gewone mensen aan hen worden opgelegd door middel van manipulatie. Mensen
kunnen oprecht in kapitalistische waarden geloven op basis van hun eigen ervaringen.
3
, 2. Homogeniteit van waarden: Het dominante ideologiemodel zou de homogeniteit van waarden in
moderne samenlevingen kunnen overdrijven. Ondergeschikte klassen zijn mogelijk niet volledig
geïntegreerd in dit waardesysteem.
3. Verband tussen klassenmacht en vooroordelen: Het verband tussen ongelijke klassenmacht en
culturele vooroordelen zou een algemene tendens in alle samenlevingen kunnen zijn, in plaats van
een definitief dominant waardensysteem.
Samenvattend stelt het marxistische perspectief dat de politieke cultuur wordt beïnvloed door een op
klassen gebaseerde machtsdynamiek, waarbij de heersende ideeën de belangen van de dominante
klasse weerspiegelen. Dit perspectief heeft echter kritiek gekregen omdat het de complexiteit van
culturele invloeden op de samenleving mogelijk te simpel zou maken.
De conservatieve benadering
Conservatieve denkers pleiten voor het behoud van traditionele waarden, die zij beschouwen als
fundamentele principes die van generatie op generatie zijn doorgegeven. Zij geloven dat deze
waarden een cultureel fundament vormen en essentieel zijn voor maatschappelijke eenheid en
politieke stabiliteit.
Deze traditionele waarden worden vaak geassocieerd met al lang bestaande instituties zoals het
gezin, de kerk en de natie, die worden gezien als de belichaming van continuïteit en
uithoudingsvermogen. Michael Oakeshott betoogde verder dat bekendheid met gevestigde gebruiken
een gevoel van geruststelling, stabiliteit en veiligheid geeft, waardoor mensen geneigd zijn traditie
boven innovatie te verkiezen.
Het neoconservatisme, vertegenwoordigd door denkers als Daniel Bell en Irving Kristol in de VS,
benadrukt de verdediging van traditionele waarden tegen de waargenomen erosie van spirituele
waarden als gevolg van marktkrachten en toegeeflijkheid. Dit perspectief veronderstelt echter het
bestaan van een gezaghebbend moreel systeem als basis voor orde en stabiliteit.
In moderne multiculturele en multireligieuze samenlevingen wordt het controversieel om bepaalde
waarden als ‘traditioneel’ of ‘gevestigd’ te bestempelen, aangezien dit kan neerkomen op het
opleggen van een bepaald moreel systeem aan een diverse samenleving. Empirisch bewijs suggereert
dat de politieke cultuur steeds meer gefragmenteerd raakt, wat een groeiende diversiteit aan morele
en culturele perspectieven weerspiegelt.
Politieke cultuur in crisis
Afname van sociaal kapitaal?
De inspanningen van postcommunistische staten op het gebied van politieke en economische
wederopbouw sinds de jaren negentig zorgden voor een hernieuwde belangstelling voor politieke
cultuur. De erfenis van uitgebreide staatscontrole in deze landen had de sociale banden en de
burgerlijke verantwoordelijkheid die noodzakelijk zijn voor de democratische politiek uitgehold. Dit
leidde tot een gevoelde noodzaak om de civiele samenleving, bestaande uit autonome groepen en
verenigingen, opnieuw op te bouwen.
Dit idee kan terug getraceerd worden naar de negentiende-eeuwse observaties van Alexis de
Tocqueville over de Verenigde Staten. Hij benadrukte het belang van burgerparticipatie en vereniging
4
