Een samenvatting van het gehele boek 'Democratie' van Jan de Kievid. Dit boek en dus ook deze samenvatting komt rechtstreeks van ProDemos. Alle hoofdstukken komen aan bod en het belangrijkste is er telkens uitgehaald om zo de kern juist neer te zetten zodat dit begrijpelijk is voor degene die het b...
DEEL 1, ALGEMEEN
THEORETISCH EN
HISTORISCH
Hoofdstuk 1: Een omstreden begrip
Wat is belangrijker, vrijheid of gelijkheid?
Er is in West-Europa een opkomst van een nieuwe klasse, de bourgeoisie, het 18e-eeuwse
verlichtingsdenken en een nieuwe liberale ideologie. Deze liberale burgers legden de grondslag voor een
stelsel van vrijheden en gekozen vertegenwoordigers om de overheid te controleren.
Bourgeoisie is een laag van de maatschappij. Het is een sociale klasse van mensen in de midden- en
bovenklasse die hun macht of status ontlenen aan hun vermogen, opleiding en werk.
In de 20e eeuw werd het ‘algemeen kiesrecht’ ingevoerd. Toen kon zo’n parlementair stelsel ook
democratisch worden genoemd.
Democratie = De heerschappij van het volk. (Niet het gehele volk maar de mensen met burgerrechten,
>burgers)
De moderne westerse democratie is ontstaan als inperking van de macht van de (absolute) vorst en de
overheid. Met het algemeen kiesrecht is de (indirecte) controle van de bevolking over de regering
toegenomen, maar het volk oefent niet de heerschappij uit. Bij besluitvorming is de invloed van de
bevolking gering, ze geven globale aanwijzingen bij de verkiezingen.
Een gecompliceerde definitie omdat:
> Nooit bereikte of te bereiken ideale situatie én de werkelijkheid
> Verschillende betekenissen in verschillende periodes en regio’s.
De ideale democratie definitie: (David Beetham, 1993)
Een wijze van besluitvorming over collectieve, bindende regels en beleid waarover de bevolking
controle uitoefent. De meest democratische regeling is die waarbij alle leden van de collectiviteit
effectieve gelijke rechten hebben om direct deel te nemen aan zulke besluitvorming.
Algemene democratie definitie:
Een (politiek) stelsel dat het mogelijk maakt op basis van meerderheidsbesluiten op vreedzame en
ordelijke wijze conflicten op te lossen en afspraken te maken over de inrichting van de samenleving
waarbij belangrijke vrijheden en rechten van de burgers gewaarborgd zijn.
In deze definitie zitten 2 verbonden onmisbare elementen, die niet zonder elkaar kunnen:
1. Een besluitvormingsprocedure waarbij alle burgers direct of indirect invloed kunnen
uitoefenen.
2. Grondrechten die voor alle burgers gelden en grenzen stellen aan willekeurige
, overheidsoptreden
Bij het ontbreken van één van beide, is het geen democratie meer.
Kenmerken van de representatieve democratie
Representatieve democratie is een regeringsvorm waarbij de bevolking een aantal vertegenwoordigers
kiest die het bestuur uitvoeren. Bij de kenmerken van de representatieve democratie gaat het om 4
principes en een aantal instituties en procedures.
1 Principes:
- Gelijk beschouwd
- Sociale gelijkheid
- Volkssoevereiniteit (Soevereiniteit is die of dat de meeste macht heeft)
Bij deze 3 geeft vrijheid hierbij inhoud.
- Principe van de rechtsstaat
Alle burgers zijn gelijk aan de wet, ook de overheid moet zich aan de wetten houden.
Grondrechten zijn gewaarborgd en er is een machtenscheiding, Trias Politica.
Hoever strekt die vrijheid?
2 Instituties en procedures
De 4 principes zijn concreet gemaakt in instituties en procedures.
- Algemeen kiesrecht: actief en passief kiesrecht
- Vrije, geheime en regelmatige verkiezingen
> Vrij oriënteren (geen druk)
> Geheim indien zelf vrijwillig meedelen
> Regelmatig, regeringen en parlementsleden worden op korte termijn beoordeeld door kiezers.
- Vrije verkiezingen kunnen niet zonder: vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienst.
- Mensen moeten zich ook op basis van hun opvattingen of belangen kunnen organiseren: Het recht van
vereniging en vergadering
- Meerderheidsbeginsel
- Machtenscheiding, Trias Politica
- Grondwet
3 Grote verscheidenheid
Er heerst onder democratieën grote verscheidenheid.
- Directe en indirecte systemen; vertegenwoordigende of representatieve democratie
> Voorbeeld directe = Een referendum
- Verscheidenheid representatieve systemen:
- Meerderheidsstelsel waarbij 1 partij regeert
- Districtenstelsel
- Consensus democratie, regeringen zijn coalities van partijen die het eens moeten worden. >(NL)
- Verscheidenheid presidentiële systemen (president gekozen door directe verkiezing door het volk):
- Semi presidentieel stelsel
- In Parlementaire stelsel (bijv. NL, DUI en Denemarken) hebben de president/Koning vooral een
symbolische, representatieve functie.
,- Term ‘burger’ is verwarrend. Burger kan staatsburger én bourgeois zijn. In Engels en Frans hebben ze
bourgeois én citizen.
4 Andere wezenlijke elementen
Al deze regelingen kunnen niet goed functioneren zonder een democratische mentaliteit en politieke
cultuur.
- Verschillen tussen mensen, zoals achtergronden, opvattingen en belangen moeten worden erkend en
niet onderdrukt.
- Geen denkbeeldige volkseenheid. Erkenning van de verschillen leidt tot accepteren van conflicten
- Tolerantie
Democratie is een stelsel met een geïnstitutionaliseerde, maar tevens beperkte onzekerheid.
Machtshebbers weten niet of zij na de volgende verkiezingen hun positie zullen behouden.
Mensbeeld: ‘Het vermogen van mensen tot rechtvaardigheid maakt democratie mogelijk, maar de
geneigdheid van mensen tot onrechtvaardigheid maakt democratie noodzakelijk.’
Dilemma’s
Een kenmerk van democratie is het bestaan van dilemma’s waarbij keuze op één of andere kant altijd
onwenselijke gevolgen heeft vanuit één of meer principes van de democratie.
Verdere uitbreiding van deze dilemma’s komen aan de orde in deel 3 van het boek.
1 Dilemma democratie en leiding
Beschikken gewone burgers wel over voldoende kennis, ervaring en inzicht om politieke oordelen te geven
en te besturen?
Iedereen gelijk en besluiten nemen door de meerderheid van de burgers vs. Een speciale rol voor de
‘besten’ bij de besluitvorming.
Hoe onafhankelijk is deze ‘beste’? en kan/mag de bevolking ook rechtstreekse besluiten nemen?
2 Dilemma vrijheid en gelijkheid
Brengt grote vrijheid de gelijkheid in gevaar? Brengt grote gelijkheid de vrijheid in gevaar?
3 Dilemma eenheid en verscheidenheid
Bij te veel centraal opgelegde eenheid komt de vrijheid van lokale groepen en minderheden in gevaar,
terwijl een te grote verscheidenheid aan regels kan leiden tot rechtsongelijkheid.
4 Dilemma meerderheid en rechtsstaat
Tot hoever kunnen meerderheden veranderingen aanbrengen in de grondrechten en de instituties van de
rechtsstaat?
Bij te veel > Aantasting onafhankelijkheid en rechten van minderheden.
Bij helemaal niet > Dreigt verstijving en stelt de volkssoevereiniteit niet veel meer voor.
5 Dilemma van antidemocratische organisaties en publieke uitingen
Het verbieden van antidemocratische organisaties zijn strijdig met het democratische vrijheidsbeginsel.
, Twee visies:
Liberaal-individualistisch Sociaal-collectivistisch
- Vrijheid - Gelijkheid
- Rechtsstaat - Volkssoevereiniteit
- Negatieve vrijheid: gegarandeerde - Negatieve vrijheid: gegarandeerde
grondrechten waar de staat niet tussen grondrechten waar de staat niet tussen
mag komen. mag komen.
- Formele gelijkheid - Formele en sociale gelijkheid
- Arbeidsdeling - Kleine afstand
Politici/bestuurders - burgers Politici/bestuurders – burgers
- Strikte machtenscheiding - Niet zo’n strikte machtenscheiding
- Weinig staatsingrijpen - Veel staatsingrijpen
- Beperkte participatie buiten verkiezingen - Grote participatie, ook buiten
- Democratie bedreigd door domme verkiezingen
meerderheden - Democratie bedreigd door (economische)
Formele kant > Procedures, wettelijke gelijkheid machtige minderheden
en afgeschermde vrijheid Materiële aspecten > Maatschappelijke gelijke
- BLZ 27/28 Boek kansen en actief participeren
Principiële tegenstanders
Argumenten tegen parlementair-democratisch
1 Anarchisme
Sleutelwoord = Autonomie van de individuele mensen en de gemeenschappen.
Kritiek op het kapitalisme;
In de kapitalistische economie zijn mensen tot uitbuiters en loonslaven verworven en deze onderdrukking
wordt bevestigd door de staat.
2 Communisme
Klasseloze samenleving met gemeenschappelijk eigendom. Handelen voor en namens arbeiders.
- Geen extra andere partijen nodig. De belangen van iedereen worden behartigd door de communistische
partij.
- Niet veel ruimte voor het individu. Het individuele belang viel immers samen met de hogere belangen
van het communisme, die werden behartigt door de partij en de staat.
3 Fascisme en nationaalsocialisme
Er is van nature een massa en een leider.
- Geen individuele vrijheid
- Geen onderhandeling, polderen
- Wel strijd, geweld en heldendom.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Rhysue. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
