Samenvatting stof – Medische aansprakelijkheid
Week 1 – Medische fouten en aansprakelijkheid
- Wijne, Medische aansprakelijkheid, hoofdstuk 2, par. 1, par. 2.1, 2.2.1, par. 2.3.1-2.3.4,
hoofdstuk 3, par. 1, par. 2.1.1, par. 3.1.3.
Ter beantwoording van de vraag onder welke omstandigheden de arts of het ziekenhuis aansprakelijk
is, dient eerst te worden vastgesteld in welke rechtsverhouding de arts, het ziekenhuis en de patiënt
tot elkaar staan en welke verplichtingen uit die verhouding voortvloeien.
- Contractuele rechtsverhouding = overeenkomst inzake geneeskundige behandeling (boek 7,
titel 7, afdeling 5 BW)
Art 7:446 lid 1 BW bepaalt dat de overeenkomst inzake geneeskundige behandeling de overeenkomst
is waarbij een natuurlijke persoon of een rechtspersoon, de hulpverlener, zich in de uitoefening van
een geneeskundig beroep of bedrijf tegenover een ander, de opdrachtgever, verbindt tot het
verrichten van handelingen op het gebied van de geneeskunst, rechtstreeks betrekking hebbende op
de persoon van de opdrachtgever of van een bepaalde derde.
Handelingen op het gebied van de geneeskunst art 7:446 lid 2 en lid 3 BW.
De patiënt
Ingevolge art 7:446 lid 1 BW verbindt de hulpverlener zich tegenover zijn opdrachtgever tot het
verrichten van handelingen op het gebied van de geneeskunst. Degene op wiens persoon de
handelingen rechtstreeks betrekking hebben, wordt aangeduid als de patiënt (art 7:446 lid 1 tweede
volzin BW). Een probleem doet zich echter voor wanneer de patiënt wilsonbekwaam en/of (tevens)
handelingsonbekwaam, dan wel handelingsonbevoegd is. Deze patiënten zijn niet zelfstandig
bevoegd tot het aangaan van een behandelingsovereenkomst of niet in staat hun wil daaromtrent te
uiten (art 3:32 jo art 1:234, 1:381 en 1:453 BW). Zij hebben daarom doorgaans een (wettelijk)
vertegenwoordiger die feitelijk als opdrachtgever optreedt.
De hulpverlener
De hulpverlener is de contractuele wederpartij van de patiënt en is gezien de aard van de
overeenkomst als opdrachtnemer te kwalificeren. De hulpverlener kan alleen een natuurlijke persoon
of een rechtspersoon zijn die een geneeskundig beroep of bedrijf uitoefent.
- Natuurlijke persoon die een geneeskundig beroep uitoefent = arts, tandarts, verloskundige,
psychotherapeut, paramedicus of alternatieve genezer.
- Rechtspersoon die een geneeskundig bedrijf uitoefent = ziekenhuis, verpleeghuis of andere
zorginstelling. Ziekenhuizen zijn vaak in de (rechts)vorm van een stichting of vereniging
gegoten.
Hulpverleners verrichten handelingen op het gebied van de geneeskunst in verscheidene
rechtsvormen en/of samenwerkingsverbanden. Om te bepalen wie de hulpverlener/contractspartij is,
moet je kijken naar hetgeen de hulpverlener tegenover de patiënt heeft verklaard en hetgeen de
hulpverlener en patiënt over en weer uit elkaars verklaringen en gedragingen hebben mogen
afleiden.
De zelfstandig arts als contractspartij
Een eerste vuistregel is dat een arts als hulpverlener – en dus als contractspartij – wordt beschouwd,
indien hij als zelfstandige de praktijk uitoefent en dus anders dan in (loon)dienst van een
Pagina 1 van 49
,(rechts)persoon. Oefent de arts als zelfstandige zijn beroep uit in een ziekenhuis, dan is de arts
evenzeer hulpverlener ex art 7:446 lid 1 BW en partij bij de behandelingsovereenkomst.
- Arts out-situatie = medisch specialisten werken op basis van een individuele
toelatingsovereenkomst (voorheen: samenwerkingsovereenkomst) in het ziekenhuis.
Deze medisch specialisten waren gezamenlijk georganiseerd en vertegenwoordigd in een
Vereniging Medische Staf. Doorgaans waren zij tevens maat in een maatschap. De
maatschap kan niet worden aangemerkt als hulpverlener, want het is geen
rechtspersoon.
Het ziekenhuis als contractspartij
Een tweede vuistregel bij de beantwoording van de vraag wie als hulpverlener moet worden
aangemerkt, is dat in het geval de arts (kenbaar) in loondienst is van een rechtspersoon – doorgaans
een ziekenhuis – niet de arts, maar het ziekenhuis als hulpverlener wordt aangemerkt. De arts wordt
op zijn beurt als hulppersoon van het ziekenhuis aangemerkt.
- Arts in-situatie = de patiënt heeft een behandelingsovereenkomst met het ziekenhuis. De
specialist is degene die de behandeling voor het ziekenhuis uitvoert als hulppersoon.
De komst van Medisch Specialistische Bedrijven (MSB)
Vanaf 1 januari 2015 is de wijze van beloning van artsen, vrijgevestigde medisch specialisten
veranderd integrale bekostiging. Het zelfstandig declaratierecht is te komen vervallen. Artsen
dienen voortaal aan het ziekenhuis te declareren. Het ziekenhuis declareert op zijn beurt aan de
zorgverzekeraar of patiënt.
Het systeem van integrale bekostiging heeft echter tot gevolg dat medisch specialisten door de
Belastingdienst niet langer als ondernemer worden aangemerkt. Teneinde het ondernemerschap te
behouden zijn artsen op andere wijze een verband aangegaan met het ziekenhuis waar zij werkzaam
(willen) zijn. Vier organisatiemodellen:
1. MSB als maatschap;
2. MSB als coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid, waarbij de arts zijn onderneming in
een bv heeft ingebracht en de bv door middel van een ledenovereenkomst lid is geworden
van de coöperatie;
3. Artsen zijn via een specialistenmaatschap medeaandeelhouder van een ziekenhuis geworden
dat in verband daarmee in een vof is omgezet
4. Artsen zijn via een specialistencoöperatie medeaandeelhouder van een ziekenhuis geworden
dat in verband daarmee in een bv is omgezet.
Grondslagen voor aansprakelijkheid van de hulpverlener
Een van de verplichtingen van de hulpverlener uit hoofde van de behandelingsovereenkomst betreft
de plicht zich bij zijn werkzaamheden te gedragen als een ‘goed hulpverlener’ (art 7:453 BW). Dit
artikel bevat een zorgvuldigheidsnorm die de maatschap van juist gedrag weergeeft. Neemt de
hulpverlener deze zorgvuldigheidsnorm niet in acht, dan schiet hij tekort en is hij verplicht tot
vergoeding van de daardoor geleden schade, tenzij de tekortkoming de hulpverlener niet kan worden
toegerekend (contractuele grondslag).
Buitencontractuele grondslag omvat de onrechtmatige daad. Voor schadevergoeding is onrechtmatig
handelen vereist dat de dader kan worden toegerekend. Een tweede buitencontractuele grondslag
wordt gevormd door de kwalitatieve aansprakelijkheden. De hulpverlener kan uit hoofde van de wet
kwalitatief aansprakelijk zijn voor een fout van een (niet) ondergeschikte, voor een gebrekkige zaak of
opstal of voor het gebruiken van een gevaarlijke stof.
Pagina 2 van 49
,Tekortkomen
Verhaal van schade vereist een goede grond ter afwenteling van schade, oftewel verwijtbaar onjuist
gedrag van de arts of het ziekenhuis. De verplichting van de arts of het ziekenhuis om bij een
tekortkoming de schade van de patiënt te vergoeden, wordt gebaseerd op art 6:74 BW: iedere
tekortkoming in de nakoming van een verbintenis verplicht de schuldenaar de schade die de
schuldeiser daardoor lijdt te vergoeden, tenzij de tekortkoming de schuldenaar niet kan worden
toegerekend. Van een tekortkoming kan worden gesproken zowel in de gevallen waarin nakoming nog
mogelijk is als in de gevallen waarin nakoming blijvend of tijdelijk onmogelijk is:
- Geheel uitblijven van een verrichting de patiënt wordt bijvoorbeeld niet geïnformeerd of
onderzocht
- Gedeeltelijk uitblijven van een verrichting de patiënt wordt bijvoorbeeld alleen over de
voordelen van een behandeling geïnformeerd en niet over de risico’s.
- Niet tijdig nakomen niet op het met de patiënt overeengekomen tijdstip.
- Niet behoorlijk nakomen de verrichting zelf beantwoordt niet aan de
behandelingsovereenkomst, omdat zij getuigt van onvoldoende inspanning of van het
uitblijven van een verondersteld resultaat, maar ook de situatie waarin de verrichting schade
toebrengt aan de patiënt.
Geen tekortkoming is echter aanwezig wanneer de hulpverlener zich kan beroepen op een
rechtvaardiging voor zijn handelen.
Welke schadevergoeding?
- Vervangende schadevergoeding nakoming (op behoorlijke wijziging) is niet meer mogelijk
en de patiënt lijdt schade.
- Aanvullende schadevergoeding nakoming is nog mogelijk. De patiënt heeft naast een recht
op nakoming van de verplichting recht op aanvullende schadevergoeding. Desalniettemin kan
de patiënt vervangende schadevergoeding van de hulpverlener verlangen. Hiervoor is het
nodig dat de hulpverlener in verzuim is en de patiënt de hulpverlener schriftelijk meedeelt
dat hij schadevergoeding in plaats van nakoming vordert.
Is de tekortkoming in ondeugdelijke nakoming, dan treedt de verplichting tot schadevergoeding in als
de patiënt tijdig aan de hulpverlener te kennen heeft gegeven dat de verrichting niet aan de
behandelingsovereenkomst beantwoordt. Op een gebrek in de geneeskundige behandeling kan
immers geen beroep meer worden gedaan, wanneer niet binnen een bekwame tijd nadat het gebrek
werd ontdekt of redelijkerwijze had moeten worden ontdekt, is geprotesteerd (art 6:89 BW).
Pagina 3 van 49
, Illustraties van typen onrechtmatige daad
De onrechtmatige daad vormt een tweede grondslag voor verhaal van de schade. Toch is deze
grondslag niet onder meer inwisselbaar met de grondslag van de tekortkoming uit wanprestatie.
Illustratie 1: de normschending levert onafhankelijk van de tekortkoming een onrechtmatige
daad op
In veel gevallen doet zich een samenloop van grondslagen voor. Immer, de schending van een
contractuele verplichting uit hoofde van de behandelingsovereenkomst kan veelal ook worden
gekwalificeerd als gedrag dat in strijd is met hetgeen in maatschappelijk verkeer betamelijk is.
Echter, bij het bestaan van een overeenkomst geldt alleen de tekortkoming een grondslag voor
schadevergoeding, tenzij de gedraging onafhankelijk van de schending van de verplichting uit de
overeenkomst een onrechtmatige daad oplevert. Het gaat erom dat de gedraging onverschillig de
schending van de contractuele verplichting een inbreuk maakt op een recht of een schending
oplevert van een algemene rechtsplicht of zorgvuldigheidsnorm.
Illustratie 2: een contractuele rechtsverhouding met de patiënt ontbreekt
In sommige gevallen komt een behandelovereenkomst niet tot stand. De patiënt kan derhalve zijn
recht op schadevergoeding niet baseren op schending van een contractuele verplichting. Een
overeenkomst komt niet tot stand als niet aan de noodzakelijke voorwaarden voor het ontstaan
van een overeenkomst ontbreken (wil/verklaring). Bijvoorbeeld: bewusteloze patiënt,
psychiatrische patiënt, patiënt in een penitentiaire inrichting, TBS-kliniek of jeugdinrichting. Via de
schakelbepaling van art 7:464 BW moeten de verplichtingen uit 7.7.5 BW wel worden nageleefd.
Illustratie 3: een derde – niet de contractspartij – lijdt schade
De schadelijdende persoon is geen partij bij de geneeskundige behandelovereenkomst:
- Wettelijk vertegenwoordigers
- De partner van de patiënt
Wrongful birth (gezond kind dat niet gepland was)
Wrongful life (gepland kind, maar wens tot afbreking van de zwangerschap wegers
(ernstige) afwijkingen van de vrucht) > kind van de vrouwelijke patiënte kan schade
lijden als gevolg van de frustratie van het recht van zijn moeder om de zwangerschap,
in verband met de afwijkingen van de foetus ontstaan in de vroege levensfase, te
beëindigen.
Week 2 – Normering: wetgeving en zelfregulering
- Wijne, Medische aansprakelijkheid, hoofdstuk 3, par. 1-2.1.5., par. 2.1.7.-2.1.8, par. 3.1-
3.1.3 en par 3.2.
- Wijne, ‘Hoe nood wet breekt. Aansprakelijkheid van de hulpverlener voor COVID-19-
gerelateerde schade’.
- Buijsen, ‘Schade door gebrekkige medische protocollen’.
- Hartlief, ‘Aansprakelijkheid voor schending van een medisch protocol’.
Aansprakelijkheid van de hulpverlener op de contractuele grondslag
De contractuele grondslag voor de aansprakelijkheid van de hulpverlener is neergelegd in art 6:74 jo
art 7:453 BW. De verplichting van de arts of het ziekenhuis om bij een tekortkoming de schade van de
patiënt te vergoeden, wordt gebaseerd op art 6:74 BW: iedere tekortkoming in de nakoming van een
verbintenis verplicht de schuldenaar de schade die de schuldeiser daardoor lijdt te vergoeden, tenzij
de tekortkoming de schuldenaar niet kan worden toegerekend.
Pagina 4 van 49
