Sociale psychologie
H1 Inleiding tot de sociale psychologie
Behaviorisme Stroming in de psychologie die de stelling verdedigt dat
men, om menselijk gedrag te kunnen begrijpen, slechts
hoeft te kijken naar de bekrachtigende eigenschappen van
de omgeving – dat wil zeggen: hoe positieve en negatieve
gebeurtenissen in de omgeving verband houden met
specifieke gedragingen.
Construct De manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen,
begrijpen en interpreteren.
Determinant Bepalende factor in een ontwikkeling of toestand.
Fundamentele Neiging om de mate waarin iemands gedrag wordt
attributiefout veroorzaakt door interne, dispositionele factoren te
overschatten en de rol van externe, situationele factoren te
onderschatten.
Gestaltpsychologie Stroming in de psychologie die het belang benadrukt van
het bestuderen van de persoonlijke (subjectieve) manier
waarop een object wordt waargenomen (het gestalt of
geheel), i.p.v. het bestuderen van de manier waarop de
objectieve, fysieke eigenschappen van het object zijn
samengevoegd.
Individuele verschillen De aspecten van de persoonlijkheid van mensen die hen
onderscheiden van andere mensen.
Positief zelfbeeld Evaluatie van mensen van hun eigenwaarde, dat wil zeggen:
de mate waarin ze zichzelf beschouwen als goed,
competent en beschaafd.
Psychologie De wetenschap van het gedrag en de psychische processen
van het individu.
Sociale cognitie Hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld;
specifieker: hoe mensen sociale informatie selecteren,
interpreteren, herinneren en gebruiken om oordelen te
vormen en beslissingen te nemen.
Sociale invloed Het effect dat de woorden, daden of alleen al de
aanwezigheid van andere mensen hebben op onze
gedachten, gevoelens en gedragingen.
Sociale psychologie De wetenschappelijke studie naar de manier waarop
gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen worden
beïnvloed door de werkelijke of imaginaire aanwezigheid
van andere mensen.
Kernvragen:
Wat is sociale psychologie en wat is het verschil met aanverwante disciplines?
Wat is belangrijker: de persoonlijkheid of de situatie?
Hoe hebben behaviorisme en Gestaltpsychologie bijgedragen aan de ontwikkeling van
de sociale psychologie?
Wat zijn de verschillen tussen de benadering op basis van zelfachting en de
benadering op basis van sociale cognitie?
Hoe kan de sociale psychologie maatschappelijke problemen helpen oplossen?
1
,Sociale psychologie
§1.1
Sociale psychologie is de wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gevoelens en
gedragingen van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid van
anderen: de gehele sociale situatie.
Kern van sociale psychologie: sociale invloed
Overreding = iemand probeert opzettelijk om het gedrag van een ander te veranderen (VB:
reclame, “kom neem nog een biertje, iedereen neemt er een”).
Sociale invloed:
Overreding
Omvat zowel de gedachten en gevoelens, als zichtbare handelingen
Het probleem van het vragen waarom mensen zich zo gedragen, is dat mensen zich niet altijd
bewust zijn van de oorsprong van hun eigen reacties en gevoelens.
Volkswijsheden zijn vaak nuttig voor sociaalpsychologen. Het probleem is alleen dat wanneer
je je alleen op dergelijke bronnen verlaat, ze elkaar bijna altijd tegenspreken en het niet
gemakkelijk uit te vogelen is we er nu gelijk heeft.
Er is een serie wetenschappelijke methoden ontworpen waarmee we onze aannames,
vermoedens en ideeën over menselijk sociaal gedrag empirisch en systematisch kunnen
testen, i.p.v. af te gaan op volkswijsheden, het gezonde verstand of de meningen en inzichten
van filosofen, schrijvers, etc.
Antropologie en de sociologie zijn ook geïnteresseerd in de manier waarop mensen beïnvloed
worden door hun sociale omgeving.
De sociale psychologie onderscheidt zich vooral doordat
Ze zich niet zozeer bezighoudt met sociale situaties in een objectieve betekenis, maar
doordat ze zich in eerste instantie richt op de manier waarop mensen beïnvloed
worden door hun interpretatie (construct) van hun sociale omgeving.
Het is een op experimenten gebaseerde wetenschap.
De sociale psychologie hecht veel belang aan de manier waarop mensen de sociale wereld
interpreteren en daarom besteden ze speciale aandacht aan de wortels van deze
interpretaties.
Het richt zich op determinanten van gedachten en gedragingen van mensen.
Disciplines Sociaal gedrag verklaren door: Kijken naar:
Persoonlijkheidspsychologen Te kijken naar individuele Het individu
verschillen. Kijken naar de
persoonlijkheden.
Sociaalpsychologen Sociale invloed. De psychologie van het
individu.
Het analyseniveau is het
individu in de context
2
,Sociale psychologie
van een sociale situatie.
Sociologie Sociale klasse, sociale structuur De samenleving als
en sociale instituties. geheel
Het doel van de sociale psychologie is het identificeren van de universele eigenschappen van
de menselijke natuur die maken dat iedereen gevoelig is voor sociale invloed, onafhankelijk
van sociale klasse of cultuur. Universele wetten ontdekken, maar ook culturele verschillen te
ontdekken in de manier waarop deze wetten tot uiting komen.
Sociologie Sociale psychologe Persoonlijkheidspsychologie
Verschaft algemene wetten Onderzoekt de Onderzoekt de kenmerken
en theorieën over psychologische processen die maken dat individuen
samenlevingen, niet over die mensen met elkaar uniek zijn en van elkaar
individuen. gemeenschappelijk hebben verschillen.
die maken dat ze gevoelig
zijn voor sociale invloed.
§1.2
De meeste mensen proberen iemands gedrag te verklaren op grond van iemands
persoonlijkheid, zonder belangrijke informatie over een situatie.
Ze concentreren zich op de vis en niet op het water waarin de vis zwemt.
De sociaalpsycholoog die mensen ervan probeert te overtuigen dat hun gedrag grotendeels
wordt bepaald door hun sociale omgeving heeft het niet gemakkelijk: we hebben namelijk
allemaal de neiging om het gerag van mensen te verklaren in termen van hun
persoonlijkheid (= fundamentele attributiefout; de neiging om ons eigen en andermans
gedrag volledig toe te schrijven aan persoonlijkheidstrekken en de macht van de sociale
invloed te onderschatten).
De sociale situatie en de omgeving kunnen zo machtig zijn dat e op bijna iedereen een
dramatisch effect kunnen hebben.
§1.3
De benadering van het behaviorisme (in gang gezet door B.F. Skinner 1938) verdedigt de
stelling dat alle gedrag verklaard kan worden aan de hand van beloningen en straffen in de
omgeving van het organisme en dat het niet nodig is om er subjectieve zaken als denken en
voelen bij te betrekken.
Ze vergaten het belang van de manier waarop mensen hun omgeving interpreteren.
De nadruk op constructen, de manier waarop mensen de sociale situatie interpreteren,
vormt de basis van een benadering genaamd de gestaltpsychologie. Deze stroming
onderzoekt hoe mensen de fysieke wereld waarnemen en stelt dat we de subjectieve manier
moeten onderzoeken waarop een object in de geest van de mensen verschijnt (het gestalt of
geheel), i.p.v. de manier waarop de objectieve, fysieke eigenschappen van het object een
geheel vormen.
3
, Sociale psychologie
Kurt Lewin wordt gezien als de grondlegger van de experimentele sociale psychologie. Met
een Joodse afkomst heeft hij in levenden lijve het antisemitisme ondervonden. Dit heeft zijn
denken ingrijpend veranderd. Hij was de eerste wetenschapper die inzag hoe belangrijk het is
om een gegeven situatie te beschouwen door de ogen van degene van wie men wil weten
hoe hij of zij deze sociale omgeving construeert (waarneemt, interpreteert en vervormt).
Een speciaal soort construct (volgens sociaalpsycholoog Lee Ross) = naïef realisme. De
overtuiging dat ieder van ons dingen waarneemt ‘zoals ze echt zijn’.
VB: twee handelaren in het Midden-Oosten: beide partijen gaan ervan uit dat de
andere redelijke mensen de dingen op dezelfde manier zien als zij. Beide denken ze
dat de ander bevooroordeeld is, terwijl zij zelf objectief zijn en vinden dat hun eigen
waarneming van de werkelijkheid de basis voor overeenstemming zou moeten zijn.
Beide partijen verzetten zich tegen een compromis, uit angst dat hun
‘bevooroordeelde’ tegenstander daar meer mee opschiet dan zij.
§1.4
Belangrijke motieven die ten grondslag aan onze gedachten en gedragingen liggen:
De behoefte om ons goed te voelen
De behoefte om de wereld accuraat waar te nemen
De behoefte aan controle
Bij de keuze tussen de wereld vervormen om zich goed te voelen over zichzelf of een
accuraat beeld van de wereld vormen, kiezen mensen vaak voor de eerste optie.
Menselijke wezens zijn gemotiveerd om een positief beeld van zichzelf in stand te houden,
deels door hun gedrag in het verleden te rechtvaardigen. Daarnaast brengt dit hen onder
bepaalde specificeerbare omstandigheden toe tot dingen te doen die in eerste instantie
verrassend of paradoxaal lijken. Zo kunnen ze de voorkeur geven aan mensen en dingen
waarvoor ze hebben geleden boven mensen en dingen die ze associëren met gemak en
plezier.
VB: ontgroening bij studentenvereniging.
Benadering vanuit sociale cognitie: de behoefte om accuraat waar te nemen:
Een van de belangrijkste kenmerken van de mens is het vermogen tot redeneren.
Selffulfilling prophecy: je verwacht een bepaald gedrag van jezelf of van iemand anders, dus
handel je op zo’n manier dat je verwachting bewaarheid wordt (Robert Rosenthal en Lenore
Jacobson, 1968).
§1.5
Samenvattend: sociale psychologie = de wetenschappelijke studie naar sociale invloed.
Redenen waarom sociaalpsychologen de oorzaken van sociaal gedrag willen bestuderen:
We zijn nieuwsgierig
Een bijdrage willen leveren aan de oplossing van maatschappelijke problemen
Vragen oefentoets H1:
4
