Hoorcollege 1: Poging, voorbereiding en deelnemingsvormen - 1978 HR Citocriterium: Gedragingen zijn aan te merken als een begin van
uitvoering indien zij naar uiterlijke verschijningsvorm moeten worden
1.1 Inleiding: beschouwd als te zijn gericht op de voltooiing van het misdrijf.
Centraal staat de strafrechtelijke aansprakelijkheid. Poging en voorbereiding zijn o Dit leek voldoende duidelijk maar dit criterium kan niet altijd een begin
een uitbreiding van de strafbaarheid in de voorfase (boek 1). van uitvoering in concrete omstandigheden van
voorbereidingshandelingen.
Poging, art 45 Sr - Helikopterzaak: gedragingen zien op voorbereiding – ‘bestemd tot het begaan
- Bij poging betreft het uitvoeringshandelingen, begin van uitvoering van het misdrijf’. Maar toch begin van uitvoering, want in termen van gevaar
- Invulling voorwaarden grotendeels bepaald door type/aard grondmisdrijf. gaat het om zeer concreet gevaar en dat binnen afzienbare tijd het misdrijf zou
- In beginsel bij ieder misdrijf, behoudens de wettelijke uitzondering 300 lid 1, kunnen voltooid. Groter rol speelt de concreetheid van gevaar en het
want lid 5 poging eenvoudige mishandeling bestaat niet. Maar er zijn ook samenstel van de gedragingen waarvan gevaar uitgaat (al feitelijke uitvoering
misdrijven waarbij poging minder goed ‘denkbaar’ is, denk hierbij aan culpoze aan actie met sterk planmatig karakter? Als niet wordt ingegrepen wordt actie
delicten maar ook materiële delicten dan voltooid?). Of gedragingen zijn verricht die naar hun uiterlijke
Bij formele delicten gaat het om de gedraging, terwijl bij materiele verschijningsvorm zijn gericht op voltooiing van voorgenomen misdrijf is een
delicten het gevolg bepalend is. belangrijke beoordelingsfactor hoe dicht vastgestelde gedragingen bij
- Gematigd objectieve leer (CITO-arrest = gedragingen zijn als een begin van voltooiing van voorgenomen misdrijf lagen (tijd en plaats) en hoe concreet
uitvoering van het voorgenomen misdrijf aan te merken "als zij naar haar uiterlijke deze daarop zijn gericht.
verschijningsvorm moeten worden beschouwd als te zijn gericht op de voltooiing o Cito criterium geldt nog steeds, Helikopter geeft enkel factoren voor
van het misdrijf".): voornemen is subjectief aspect, maar focus ligt op beoordeling van concrete omstandigheden van geval (en komt niet in
objectieve zijde: uiterlijke verschijningsvormen. Geen ruimte voor plaats van cito).
ondeugdelijkheid. o Volgens HR 2021 (helikopterzaak) zijn factoren (niet-cumulatief) van
- Gevaar dat misdrijf wordt voltooid/rechtsgoed wordt geschaad. belang bij beoordeling van gedragen gericht op voltooiing:
- Rechtsorde minder geschonden dan voltooid misdrijf: 2/3 van strafmaximum Tijd en plaats, althans mate waarin gedraging dichtbij voltoooiing ligt
(dus 1/3 er van af). Hoe concreet gedraging op voltooiing is gericht (= afbakening
poging en voorbereiding)
Voorbereiding, art 46 Sr Samenstel van gedragingen, met inbegrip eventuele deelnemers
- Hier betreft het voorbereidingshandelingen. Aard van misdrijf (formeel of materieel delict, ofwel krenkings of
- Type misdrijf van belang, maar wordt weinig concreetheid gegeëist gevaarzetting): bestanddeel hoeft niet te zijn voltooid.
- Niet ieder misdrijf: alleen misdrijven met 8+ jaar gevangenisstraf
- Strafbaarheid ontstaat met name door subjectieve bestanddelen: bestemming - Bij formeel omschreven misdrijven: hoe concreet moeten gedragingen zijn
en opzet. Het misdadige doel wat verdachte voor ogen heeft met voorwerp of in pogingfase? Heel concreet, in de regel dicht tegen voltooiing aan. HR in
wil (vaak normale handelingen, maar daar kan strafbaarheid aan verbonden Helikopterzaak: niet vereist is dat reeds een bestanddeel is voltooid… Soms
worden). meer uitleg nodig wanneer een ‘stap’ als voorbereiding wordt aangemerkt.
- Is er ruimte voor absolute ondeugdelijkheid bij voorbereiding? (scriptie). Je Lastig om één soort criterium toe te passen, want per geval verschillend.
focust op intentie dader. - Voor materieel omschreven misdrijven: gevolg is doorgaans niet ingetreden.
- Gevaarzettend karakter van bepaalde voorbereidingshandelingen. Aard van misdrijf en uitleg van andere wet bepaalt of iets in pogingsfeer zit: in
- Rechtsorde minder geschonden dan bij poging: ½ van strafmaximum. Opiumwet bijv poging want voltooide uitvoer (ook al is de koffer nog niet
onderweg, terwijl in Geneesmiddelenwet een poging tot uitvoer van ketamine
(het materiele component zorgt dat je niet alleen uitvoerhandeling), maar ook
1.2 Strafbaarheid in de voorfase: korte tijdlijn soort doel en dat moet ook voltooid zijn wil je van voltooide handeling spreken.
- In 1886 is poging tot een misdrijf strafbaar gesteld in art. 45 Sr. De Materiele componenten maken ruimte voor poging groter.
rechtsontwikkeling van het leerstuk werd overgelaten aan de rechtspraktijk.
Pas in 1994 strafbare voorbereiding.
,- In boek 1 is de algemene regeling van uitbreiding van strafbaarheid geregeld - HR 15 november 2022: ECLI: NL:HR:2022:1655: Voor de kwalificatie
(art 45-51 Sr). Er is echter behoefte om buiten 45 en 46 in boek 2 ook medeplegen is vereist dat sprake is van nauwe en bewuste samenwerking. Die
zelfstandig pogen en voorbereiding strafbaar te stellen, risicostrafrecht (vooral kwalificatie is alleen gerechtvaardigd als de bewezenverklaarde – intellectuele en/of
bij bepaalde rechtsgoederen)? De laatste 20 jaar steeds meer zelfstandige materiële – bijdrage van de verdachte aan het delict van voldoende gewicht is. Een en
ander brengt mee dat wanneer het tenlastegelegde medeplegen in de kern niet bestaat
misdrijven/eigen gedragingen die daadwerkelijk de voorfase, de voorbereiding
uit een gezamenlijke uitvoering, maar uit gedragingen die met medeplichtigheid in
betreft. De wetgever ziet reden om zelfstandige voorbereidingsdelicten in verband plegen te worden gebracht, op de rechter de taak rust om in het geval dat hij
het leven te roepen wegens ‘leemte in de wet’, zoals art 248e en 134a Sr. De toch tot een bewezenverklaring van het medeplegen komt, in de bewijsvoering – dus in
reikwijdte wordt vaak goedeels bepaald door internationale verdragen. de bewijsmiddelen en zo nodig in een afzonderlijke bewijsoverweging – dat medeplegen
o Volkomen misdrijven, dus omdat het zelfstandig geldt, geldt 45 ook! nauwkeurig te motiveren. Bij de vorming van zijn oordeel dat sprake is van de voor
De voorbereidingshandeling kan dus gepoogd worden. medeplegen vereiste nauwe en bewuste samenwerking, kan de rechter rekening
- Tot slot: moment waarop strafrechtelijke aansprakelijkheid ontstaat in de houden met onder meer de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge
voorfase is met huidige invulling van pogingscriterium (cito en helikopter) niet taakverdeling, de rol in de voorbereiding, de uitvoering of de afhandeling van het delict
en het belang van de rol van de verdachte, diens aanwezigheid op belangrijke
zonder meer gegeven, want problemen met variteit aan misdrijven en momenten en het zich niet terugtrekken op een daartoe geëigend tijdstip.
onderscheid poging en voorbereiding.
o Dus twee vereisten voor medeplegen: 1. Nauwe en bewuste
1.3 Medeplegen en medeplichtigheid: Deelneming samenwerking, en 2. Bijdrage moet van voldoende gewicht zijn.
- Medeplegen: Er is sprake van medeplegen in het geval dat twee of meer Er zijn twee vormen van medeplegen: 1) betrokken bij intellectuele
personen gezamenlijk (in bewuste en nauwe samenwerking) een strafbaar feit voorbereiding, je hoeft niet bij uitvoering aanwezig te zijn, en 2) niet
plegen in gezamenlijke uitvoering, waarbij niet alle delictsbestanddelen van dat betrokken bij voorbereiding, maar grote rol in de uiteindelijke
feit door ieder van hen afzonderlijk vervuld behoeven te zijn. handeling.
- Medeplichtigheid: het opzettelijk behulpzaam zijn bij het plegen van een Je hebt aantal factoren die niet allemaal vervuld hoeven te zijn om
misdrijf en/of het opzettelijk gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaffen te spreken van medeplegen
tot het plegen van een misdrijf. De ene dader is ten opzichte van de andere
ondergeschikt en hij is zich niet bewust van nalatigheid of een strafbaar feit. 2) Casuspostities
1. Autodief: medeplichtigheid op het randje, want je kan weten dat zo een auto
1) Stand van zaken rechtspraak: gebruikt zou kunnen worden voor plofkraak, maar is waarschijnlijk niet genoeg.
- Onduidelijkheid wanneer sprake is van nauwe en bewuste samenwerking, Sws geen medeplegen, want geen dubbele opzet. We weten het hier niet
en een verdachte een bijdrage van voldoende gewicht levert aan het helemaal precies.
verwezenlijken van een strafbaar feit, om hem te kunnen aanmerken als 2. Gevoel van onveiligheid: geen uitlokking, want niets beloofd. Geen
medepleger. Zoektocht naar zekerheid. medeplegen, maar ook weer op het randje want 10 min is verdacht. Lijkt op
- Basale verschil medeplichtigheid ten opzichte van medeplegen: vooropgezet plan, maar geen bijdrage van voldoende gewicht. Berichten
o Beide vormen van deelneming, maar geen daderschap bij waarin afspraken zijn gemaakt zijn intellectuele bijdrage, en bij uitvoering
medeplichtigheid (wel bij medeplegen). wanneer hij zelf ook maar één vinger uitsteekt naar Claus dan geen twijfel
o Beide een samenwerking/bijdrage (bij medeplegen zijn er eisen zoals meer. Je kan dus voor combinatie van de twee varianten gaan, waardoor wel
nauw en bewust, en bij medeplichtigheid wel een bijdrage en betrokken nauwe en bewuste samenwerking en bijdrage voldoende gewicht.
maar kan beperkt blijven tot een enkele handeling) 3. Incasso: Pistool meegenomen bij hem thuis, kon hij zich mogelijk distangieren.
o Beide (dubbele) opzet: opzet meedoen met handeling, maar ook opzet Ook al de kans aanvaard, moet nog wel meer in aanraking worden gebracht
aan doel handeling (bijdragen aan delict: bij medeplegen gericht op het met de activiteit en niet per se motief.
uiteindelijke doel van delict, medeplichtigheid beperkt tot onderdeel van a. Onderdak bieden nadat geschoten is, is niet voldoende voor
het delict als dat onderdeel ook strafbaar is) medeplegen. Wel medeplichtigheid als van tevoren al afgesproken is
o Straf: medepleger is gelijk aan de andere dader, medeplichtigheid gaat dat hij onderdak zou bieden.
1/3 eraf. 4. Woninginbraak: Medeplegen, maakt niet uit wie welke rol vervuld: op
verschillende momenten verschillende dingen doen.
, 3) Conclusie: Extra uit literatuur:
- Joint criminal enterprise (gezamenlijk crimineel doel): nog een stap verder - HR Coronaspuger: bij de vier verbalisanten in redelijkheid de vrees kon
om te kijken naar voorwaarden medeplegen. Komt uit internationaal strafrecht: ontstaan dat zij zwaar lichamelijk letsel zouden kunnen oplopen. Het
misdrijven tegen menselijkheid verbinden aan personen die zelf ver staan van coronavirus had Nederland ten tijde van het bewezenverklaarde — 26 april
bloedbad wat is aangericht maar wellicht hebben geïnspireerd (nazi duitsland). 2020 — al wekenlang in zijn greep terwijl er op dat moment nog veel
Is er sprake van een gezamenlijkheid? Iedereen heeft een rol, bij grote rol ben onzekerheden waren over de aard en de verspreiding daarvan. Verder heeft
je medepleger (maar ook wel uitlokking bijv, wat maakt het dan uit?: het hof geoordeeld dat de verdachte, gelet op zijn voor het bewijs gebruikte
rechtszekerheid, je moet iets karateriseren over soorten rollen en dus verklaring, bewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat bij de
uitkomst). verbalisanten in redelijkheid die vrees kon ontstaan op besmetting en de
- Strafbepalingen als openlijke geweldpleging (openlijk in vereniging gepleegd mogelijkheid dat covid zich via speeksel door de lucht verspreidt.
geweld) en diefstal in vereniging behelzen vormen van medeplegen, zij het - HR Nijmeegse scooterzaak: verdachten worden vervolgd voor medeplegen
anders verwoord. Globaal moeten dezelfde eisen worden gesteld als voor van doodslag, dan wel dood door schuld. Beide ontkennen de scooter te
een bewezenverklaring van medeplegen. Maar zeker voor openlijke hebben bestuurd. Het hof heeft vastgesteld dat niet is gebleken ‘van enige
geweldpleging zijn die voorwaarden anders verwoord (andere begrippen). samenwerking of overleg tussen de beide verdachten over de wijze waarop zij
- De voorwaarden voor deelneming aan een criminele organisatie komen niet zich aan de controle door de politie wilden onttrekken vanaf het moment dat zij
overeen met medeplegen etc. zich door de politie betrapt voelden’ en heeft om die reden vrijgesproken.
- De (algemene) strafbaarstelling van voorbereiding/bevorderen van misdrijven Ditzelfde geldt voor de vlucht, gelet op de voorbereiding van de overval en de
tegen de Staat en ernstige terroristische misdrijven (artikel 96, lid 2, Sr) bevat directe reactie op het waarnemen van een politieauto. Wat betreft de mogelijke
een delictsbeschrijving die onder meer medeplichtigheidshandelingen omvat samenwerking bij het tenlastegelegde medeplegen is bovendien in haar
(inlichtingen verschaffen etc.) algemeenheid onjuist de opvatting van het hof dat ‘om tot een
- De strafbaarstelling van deelnemen en meewerken aan training voor bewezenverklaring van medeplegen te kunnen komen in een situatie waarin
terrorisme (artikel 134a Sr) en de strafbaarstelling van financieren van niet vaststaat wie de bestuurder is geweest, is (...) vereist dat de rollen van de
terrorisme (artikel 421 Sr) bevatten ook medeplichtigheidshandelingen. bestuurder en de bijrijder volstrekt inwisselbaar zijn’.
1.4 Herhaling opzet en schuld:
- Bij opzet is sprake van opzettelijk handelen van de dader, bij schuld is er
sprake van onopzettelijk handelen van de dader.
- Opzet: de pleger van het delict had het doel om het delict te plegen
- Opzet als noodzakelijkheidsbewustzijn (zekerheidsbewustzijn): de dader
had geen opzet om iemand om het leven te brengen, maar dat dit noodzakelijk
was voor wat zijn doel wel was (het opblazen van schepen voor de
verzekering, dat er mensen aan boort waren werd op koop toegenomen.
- Opzet als waarschijnlijkheidsbewustzijn: tijdens vluchten een agent neer
schieten om te ontsnappen: niet direct opzet om te doden, wel waarschijnlijk
dat dit zou gebeuren door schieten
- Voorwaardelijke opzet (laagste vorm): de aanmerkelijke kans ervaren dat het
verkeerd afloopt.
- Bewuste schuld: dader wist dat er een kans was dat het verkeerd ging, maar
dacht dat het niet zou gebeuren.
- Onbewuste schuld: gevolg van acties moeten voorzien, maar heeft dit niet
gedaan, toch schade.
