Psychometrie en besliskunde
Hoorcollege 1
Besliskunde: onderzoek naar de kwaliteit van oordelen en beslissingen en beslisproces;
descriptief (begrijpen), normatief (zoals het zou moeten) en prescriptief (voorschrijvend)
Psychometrie: onderzoek naar kwaliteit van meetinstrumenten door het analyseren van
antwoorden van personen
Kwaliteit van klinische oordelen en beslissingen bij: interpretatie onderzoek,
diagnosticeren, keuze behandeling
Drie hoofdvragen:
Validiteit: wat wordt met het instrument gemeten? Meet ik het goede?
Betrouwbaarheid: hoe goed/nauwkeurig meet het instrument? Meet ik het goed?
Normativiteit: interpreteer ik uitkomsten op de juiste wijze en neem ik de juiste
beslissing? Is het goed om te meten?
Besliskunde geeft reden voor psychometrie
Psychometrie is nodig om beter te kunnen beslissen, want het blijkt dat mensen dat uit
zichzelf niet goed kunnen. Dat inzicht volgt uit de psychologische besliskunde.
Besliskunde laat zien wat mensen moeilijk vinden, door hun beslissingen te beschrijven en te
vergelijken met normen; en ontwikkelt denkhulpmiddelen.
Drie benaderingen:
Descriptief: beschrijven wat mensen doen
Normatief: aangeven hoe het zou moeten
Prescriptief: recepten om bij de normen te komen
Besliskunde
Mensen maken bij oordelen en beslissen systematische fouten. Daar zijn plausibele redenen
voor. Er zijn manieren om dat te verhelpen; stap 1 is zich daar bewust van zijn. Wat doe ik
fout en waarom doe ik het fout? Dit is cruciaal bij: interpreteren van onderzoeksresultaten,
beoordelen van tests, stellen van diagnose en keuze van behandeling.
Psychologische besliskunde
Hoe nemen mensen feitelijke beslissingen? (Dus niet: hoe zouden ze het moeten
doen) Welke fouten maken mensen, en waarom?
Onderwerp van beschrijvende besliskunde (descriptieve benadering)
Vastgesteld door middel van empirisch onderzoek, in onder meer de ‘heuristieken
(verkorte denkroutes) and biases (vooroordelen)’ traditie
Empirische bevindingen
Het is voor mensen moeilijk veel veelsoortige informatie te integreren, dus men laat een deel
van de informatie buiten beschouwing. Mensen maken daarom gebruik van heuristieken. Dit
is een cognitieve vereenvoudigingstechniek.
1
, Heuristieken gebruiken is slim en efficiënt. Je slaat over wat onbelangrijk lijkt. Maar… Juist
door dat overslaan is het ook riskant, misschien was het wel belangrijk! Je bent vatbaar voor
‘biases’ = vertekeningen.
De bekendste heuristieken:
Representativiteitsheuristiek: beoordelen van waarschijnlijkheid dat A een B is op
basis van de gelijkenis van A met B’s; hoe representatief lijkt A voor de populatie B’s?
Gebruik van de representativiteitsheuristiek kijkt niet naar: ‘base rate’ informatie
(‘base rate neglect’): frequentie van voorkomen van verschijnsel
Beschikbaarheidsheuristiek: informatie die het meest beschikbaar is (het makkelijkst
herinnert, toegankelijk, levendig) wordt gebruikt
Wat voor jou beschikbaar is, is toevallig en gebruik je wel in plaats van feiten. Dit
zijn subjectieve (niet objectieve) oordelen. Het kan correct zijn, maar zeker is dat niet
Verankering en aanpassing: onvoldoende afwijken van beginwaarde
Oordeel wordt beïnvloed door toevallig beginpunt, bijvoorbeeld je
cliëntenpopulatie, een verwijsbrief of cliënt wordt vergeleken met recente cliënt. Dit
kan terecht zijn, maar je kan er ook naast zitten – als waar je niet op lette wel
belangrijk was. In ieder geval: nieuwe cliënten worden niet objectief beoordeeld
Meer bevindingen…
Confirmation bias: zoeken naar bevestigende informatie
Hindsight bias: achteraf, met kennis, lijken uitkomsten voorspelbaarder dan ze waren
Illusory correlation: zien van verbanden die niet bestaan
Overconfidence: meer en overmatig vertrouwen met meer ervaring, meer informatie
Clinici beslisprocessen
Het is belangrijk cognitieve processen van clinici te bestuderen, ten behoeve van: training,
ondersteunende computerprogramma’s, begrijpen van klinische praktijk en prescripties (±
recepten).
Klinische oordelen – beslissingen prescriptief
2
