Recht en Maatschappij
Empirisch onderzoek
Uitspraak over een werkelijkheid
Basis voor empirische claim
Een empirische claim is een observatie. Je kijkt dus naar de observatie of de claim die wordt gemaakt. Een
observatie op zichzelf zegt echter niks. Het feit dat iemand een reactie geeft is niet genoeg. Je moet iets kunnen
duiden, waarnaar heeft iemand gekeken? Een empirische claim kan een verschillende basis hebben: beschrijvend,
verklarend, interpreterend of voorspellend.
Let op, want het is zeker niet normatief stellend / een mening, oordelend, speculerend of conceptueel.
Normatieve theorieën
Normatieve theorieën vanuit drie grote filosofische stromingen
Hobbes: de rechtsstaat zorgt voor orde, wat orde dan ook is volgens die rechtsstaat (vis-à-vis wanorde);
Locke: de rechtsstaat als gebonden staatsmacht, sociaal contract, rechtsstaat is gebonden burgers te
beschermen (vis-à-vis ongelimiteerde staatsmacht);
Van Augustinus tot Nussbaum: de rechtsstaat als rechtvaardige inrichting van de samenleving (vis-à-vis de
onrechtstaat).
Normatieve theorieën gelet op 6 ideeën over rechtsstaat
VAN DUNNER -> NAAR DIKKER ->
FORMAL VERSIONS Rule by law Formal legality Democracy + legality
(GELET OP VORM) Rechtsstaat is fenomeen Er niet alleen recht, maar Het recht moet
waarin recht is. iedereen moet zich hieraan gehandhaafd worden door
houden. een instantie, en moet op
democratische wijze tot
stand wordt gekomen.
SUBSTANTIVE Individual rights Right of dignity and / or Social welfare
VERSIONS (GELET OP Zijn het alleen maar justice Er is pas een rechtsstaat
INHOUD) vrijheidsrechten? als de staat de menselijke
waardigheid van íedereen
realiseert (vergt actief
ingrijpen van staat).
,Literatuur
European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Report on the Rule of Law
Het artikel behandelt het rapport van de European Commission for Democracy through Law (Venice Commission)
over de Rule of Law. Het rapport bevat belangrijke elementen met betrekking tot de Rule of Law in Europa, zoals
beoordelingen van de democratische processen en rechtsstaat in verschillende landen. Het rapport heft toto doel de
bevordering van democratie en rechtsstaat in Europa.
, Het maatschappelijk belang van rechtsstatelijkheid
Wat maakt een land welvarend en gelukkig?
De grote vraag is of de instituties van de staat of de bestuurlijke instituties ertoe doen voor de welvaart en het
welbevinden van een samenleving en wat goed van slecht bestuur onderscheidt. De rechtsstaat als bestuurlijke
institutie speelt een cruciale rol bij het bevorderen van welvaart en geluk. Er zijn wel verschillende
karakteristieken die bijdragen aan hoe de welvaart in een land gesteld is:
De aanwezigheid van natuurlijke hulpbronnen;
Cultuur / gedachtegang inwoners;
Kwaliteit instituties.
Wat is een rechtsstaat?
1. Een staat die eigendom beschermt en de naleving van contracten waarborgt;
2. Bescherming wordt daadwerkelijk gehandhaafd en afgedwongen door de instituties van de rechtsstaat;
3. Instituties zijn begrensd, de staat kan macht niet gebruiken voor privézaken (staat mag zelf geen predator
worden);
4. Onpartijdigheid: recht en toepassing zijn onpartijdig. Afwezigheid van corruptie is ook belangrijk;
5. Stabiliteit of bestendigheid.
Factoren welvarendheid
Het blijkt dus dat er een statisch significante correlatie tussen een rechtsstaat en welvarende landen, tevreden
burgers, competitieve economieën en ‘human development’. Echter betekent dit niet dat een rechtsstaat
automatisch leidt tot een welvarend land, hierbij zijn nog meer factoren van belang.
1. Vanuit welk perspectief wordt de rechtsstaat bekeken? Het kan namelijk vanuit dik formeel/materieel of dun
formeel/materieel etc. bekeken worden. Daarnaast zijn er nog veel meer soorten rechtsstaten:
o Handhavende rechtsstaat
o Weberiaanse rechtsstaat:
Weber is een socioloog die een rationeel rechtsstaatsbegrip heeft ontwikkeld. Hoe
bureaucratischer de rechtsstaat, hoe rijker/welvarender/gelukkiger een land is.
o De federale rechtsstaat:
Hoe federalistischer een rechtsstaat, hoe rijker/welvarender/gelukkiger een land.
2. Er kan een correlatie zijn tussen de rechtsstaat en welvaart, maar is er ook een causaal verband dat welvaart
komt door de rechtsstaat, of is het gewoon toeval?
o Allereerst stellen dat dit statisch moeilijk vast te stellen is: longitudinaal onderzoek is schaars;
o Instituties doen zelf niets, maar steunen op maatschappelijk fundament.
3. Wat zijn de onderliggende mechanismen? Waarom zijn deze twee dingen met elkaar verbonden? Hoe kan een
rechtsstaat een land rijker maken? Kort gezegd: welke bestuurlijke instituties 1 doen ertoe?
o Institutionele economie: collectieve actie + predatory behavior
1
De inrichting en het functioneren van het bestuur
, Collectieve actie = wanneer meelifters ook profiteren van de voordelen die harde werkers
ontvangen. Dit leidt tot een negatief effect, want iedereen zal dit gaan doen en dit leidt tot
onoverzichtelijkheid in een staat. Dit wil je voorkomen.
Om een situatie te creëren dat het voor de meeste mensen rationeel is om zich aan de regels te
houden, komt de rechtsstaat kijken. De rechtsstaat handhaaft, en hierdoor voorkom je het
collectieve actie-probleem.
Gevaar: de rechtsstaat gaat zichzelf als predator gedragen.
o Macrosociologie
Zodra het vertrouwen in de samenleving toeneemt, scoort een samenleving op alle fronten
beter.
High trust society’s > low trust society’s.
In een rechtsstaat moet de overheid ervoor zorgen dat er vertrouwen is, door mensen conform
de regels te laten handelen.
o Bestuurskundig
Een neutrale en procedureel rechtvaardige overheid verzekert legitimiteit, naleving en ‘public
cooperation’.
Rechtsgelijkheid: een staat is gebonden aan het recht, dus het recht geldt voor iedereen,
inclusief de staat. Alle burgers worden op een gelijke manier behandeld. Ook is er sprake van
fundamentele rechtsgelijkheid, recht op dezelfde rechtsbescherming.
Cirkelredenering
Een goed functionerende rechtsstaat komt pas tot stand en kan pas functioneren als er een maatschappelijke
bedding voor is, maar die maatschappelijke bedding houdt geen stand als er geen goed functionerende rechtsstaat
is om deze te stutten.
3 manieren om om te gaan met de cirkelredenering:
1. Accepteren dat zowel bestuurlijke instituties als sociale conventies van belang zijn (good governance).
o Bestuurlijke instituties en de ‘rules of the game’ onderzoekmatig van elkaar isoleren. Zo kan de
afzonderlijke bijdrage van de bestuurlijke instituties en die van de sociale cohesie of het sociaal
kapitaal worden onderzocht formele structuren werken beter als deze door een ‘cultuur’ worden
gedragen die in dezelfde richting werkt als de formele structuren.
2. Bestuurlijke instituties als de rechtsstaat en sociale conventies kunnen als verschillende institutionele lagen of
niveaus worden beschouwd en daarmee als uitdrukking van dezelfde onderliggende factor. Williamson
onderscheidt 4 niveaus:
o Informele instituties;
o Formele instituties;
o Resource allocation and employment (wijze waarop productiefactoren worden ingezet);
o Inrichting en het functioneren van het bestuur.
