Inleiding Forensische Psychiatrie en Psychologie
Hoorcollege stof
Hoorcollege niet-juristen
Kronenberg & De Wilde – H4 Strafuitsluitingsgronden
Empirisch is vast te stellen dat mensen die een verboden handeling verrichten hiervoor
doorgaans geen geldig excuus hebben
Alleen in uitzonderingsgevallen rechtsgeldige redenen om aan te nemen dat
wederrechtelijkheid of verwijtbaarheid ontbreekt strafuitsluitingsgronden
In processueel perspectief: na onderzoek ter terechtzitting beantwoord rechter 4 vragen van
artikel 350 Sv
Kan feit bewezen verklaard worden?
Feit kwalificeren
Handelen verdachte wederrechtelijk? (Bijv. recht op verdediging)
Valt het feit de verdachte te verwijten? (Psychische overmacht)
2 soorten strafuitsluitingsgronden
Rechtvaardigingsgronden: nemen wederrechtelijkheid weg en rechtvaardigen de daad
Schulduitsluitingsgronden: nemen verwijtbaarheid weg en excuseren de dader
Geslaagd beroep op strafuitsluitingsgrond leidt tot straffeloosheid
Algemene strafuitsluitingsgronden:
Rechtvaardigingsgronden Schulduitsluitingsgronden
Noodweer (art 41 lid 1 Sr) Noodweerexces (art 41 lid 2 Sr)
Overmacht als noodtoestand (art 40 Sr) (Psychische) overmacht (art 40 Sr)
Bevoegd ambtelijk bevel (art 43 lid 1 Sr) Onbevoegd ambtelijk bevel (art 43 lid 2 Sr)
Wettelijk voorschrift (art 42 Sr) Ontoerekeningsvatbaarheid (Art 39 Sr)
Ontbreken van materiële Afwezigheid van alle schuld (ongeschreven,
wederrechtelijkheid (ongeschreven, Melk-en-water arrest)
Veeartsarrest)
Voorbeeld van bijzondere strafuitsluitingsgrond in de wet: abortus
Noodweer (rechtvaardiging)
Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging
van eigen of andermans lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke,
wederrechtelijke aanranding
Voor geslaagd beroep moet voldaan zijn aan:
o Ogenblikkelijke en wederrechtelijke aanranding
Niet wanneer aanval dreigt, tenzij ogenblikkelijk
o Lijf, eerbaarheid of goed
Eigenrichting (recht in eigen handen nemen) bij bescherming van
rechten niet toegestaan
Niet toegestaan fysiek geweld te gebruiken tegen ander die hem
scheldnamen toeroept
Eerbaarheid hier seksuele eerbaarheid
o Geboden een noodzakelijke verdediging
, Subsidiariteiteis: indien mogelijk is zich aan aanval te onttrekken i.p.v.
fysieke verdediging, moet men deze optie kiezen (verdediging
noodzakelijk?)
Verdediging moet geboden zijn: verdediging moet proportioneel zijn
t.o.v. aanvalshandeling (proportionaliteitseis)
Noodweerexces (schulduitsluiting)
Niet strafbaar is de overschrijding van grenzen van noodzakelijke verdediging, indien
zij onmiddellijk gevolg is geweest van hevige gemoedsbeweging, door aanranding
veroorzaakt
Disproportionele verdediging is altijd wederrechtelijk, maar indien voldaan aan
Artikel 41 Lid 2 Sr, niet verwijtbaar
o Niet gerechtvaardigd om bij verdediging de grenzen van redelijke te
overschrijden, maar wel begrijpelijk
Beroep op noodweerexces alleen mogelijk als beroep op noodweer niet mogelijk is
wegens schending van proportionaliteitsvereiste moet noodweersituatie zijn en
voldaan zijn aan subsidiariteitsvereiste (verdediging noodzakelijk)
Dubbele causaliteit: aanval moet oorzaak zijn van hevige gemoedsbeweging en die
moet weer oorzaak zijn van disproportionele verdediging
Tardief noodweerexces
o Noodweerexces kan soms worden aangenomen wanneer iemand reageert op
aanranding terwijl die al is afgelopen
o Arrest Loon op Zand: B (aanvaller) probeert W (verdachte) in kruis te trappen
en raakt binnenkant linker bovenbeen. Gerechtshof heeft in feitelijke aanleg
vastgesteld dat na trap geen vrees was bij W dat B opnieuw zou aanranden.
Aanval bestond dus uit die ene trap, maar desondanks geeft W alsnog enkele
klappen aan B
o Hoge Raad stelt dat bij tardief noodweerexces niet ten tijde van verdediging,
maar ten tijde van aanval noodweersituatie moet hebben bestaan
o Ook hier geldt dubbele causaliteit
Psychische overmacht (schulduitsluiting)
, Artikel 40 Sr: niet strafbaar is hij die een feit begaat waartoe hij door overmacht is
gedrongen
Gaat niet om absolute overmacht, maar psychische pressie dat van dader niet gevergd
kan worden dat hij zich onthoudt van strafbaar handelen
o Bijv. overvaller die gijzelaar vasthoudt met pistool tegen het hoofd, waardoor
kassamedewerker geld uit kassa aan overvaller geeft
o In feite medeplichtig, maar onder omstandigheden die psychische druk
opleveren
Niet iedere drang levert druk op waaraan men straffeloos mag toegeven; recht eist dat
psychische druk van zodanige aard en gewicht is dat hierdoor wilsvrijheid wordt
aangetast
Bij beroep op psychische overmacht gekeken naar verhouding tussen uitgeoefende
druk en gepleegde delict
Bij psychische overmacht wordt gehandeld uit bepaalde drang, maar anders dan bij
ontoerekeningsvatbaarheid is deze drang in omstandigheden van buitenaf
Overmacht als noodtoestand (rechtvaardiging)
Doet zich situatie voor waarin keuze moet worden gemaakt tussen 2 conflicterende
plichten; enerzijds de plicht om strafwet na te leven en anderzijds een zwaarwegende
maatschappelijke plicht
Hier wordt bij overmacht de wet overtreden als gevolg van bepaalde
belangenafweging
o Bijv. arts die te hard rijdt (strafwet overtreding), maar heeft zo mensenleven
gered (maatschappelijke plicht)
Bevoegd gegeven ambtelijk bevel (rechtvaardigingsgrond)
Artikel 43 Sr: niet strafbaar is hij die een fout begaat ter uitvoering van een ambtelijk
bevel, gegeven door het daartoe bevoegde gezag
Heft strafbaarheid op van wetsovertredingen die zijn begaan naar aanleiding van bevel
gegeven door of namens de overheid
o Bijv. politieagent met autopech op weg naar inbraak die voorbijganger beveelt
hem naar plaats delict te brengen, en daarmee snelheidslimiet overtreedt
Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel (schulduitsluitingsgrond)
Artikel 43 Sr: onbevoegd gegeven ambtelijk bevel heft strafbaarheid niet op, tenzij het
door ondergeschikte te goeder trouwt als bevoegd gegeven werd beschouwd en de
nakoming daarvan binnen kring van zijn ondergeschiktheid was gelegen
Komt zeer zelden voor
o Degene die bevel geeft heeft dan niet het recht om een dergelijk bevel te geven
Wettelijk voorschrift (rechtvaardiging)
Artikel 42 Sr: niet strafbaar is hij die een feit begaat ter uitvoering van wettelijk
voorschrift
o Bijv. politieagent die aangehouden verdachte meeneemt naar politiebureau
berooft hem van vrijheid, maar handelt ter uitvoering van wettelijk voorschrift
Ook hier gelden eisen van subsidiariteit en proportionaliteit
Ontoerekeningsvatbaarheid (schulduitsluiting)
Artikel 39 Sr: niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige
ontwikkeling of ziekelijke stoornis van geestvermogens niet kan worden toegerekend
, Invloed van stoornis of gebrek in ontwikkeling ten tijde van begaan van strafbare feit
zo groot, dat wil van dader niet meer in vrijheid is gevormd
Ontoerekeningsvatbaarheid tast niet automatisch opzet aan; ook zo iemand kan willens
en wetens handelen, zij het dat zijn opzet dan gevormd wordt onder invloed vd
stoornis en dat men dan om die reden dader geen verwijt kan maken van opzettelijke
handeling
Einduitspraak meestal ontslag van alle rechtsvervolgingen (OVAR), met vaak
maatregel zoals TBS of plaatsing in psychiatrische instelling
Ongeschreven strafuitsluitingsgronden
Ontstaan door rechtspraak, die nodig was omdat bleek dat in de praktijk veel gevallen
zich voordeden waarin duidelijk was dat wederrechtelijkheid of verwijtbaarheid
ontbrak, maar wettelijk geen beroep kon worden gedaan op strafuitsluiting
Nieuwe strafuitsluitingsgronden zijn ongeschreven schulduitsluiting en ongeschreven
rechtvaardiging
Afwezigheid van alle schuld (AVAS) (ongeschreven schulduitsluiting)
Tast verwijtbaarheid aan; geslaagd beroep op AVAS houdt in dat gepleegde
wetsovertreding de dader niet te verwijten valt
AVAS komt vaak neer op verontschuldigbare dwaling; de dader heeft iets niet
geweten en behoefde het ook niet te weten
o Feitelijke dwaling en dwaling omtrent het recht
o Niet weten dat gedragingen die men verricht, bij wet verboden is
Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid
Het delict wederrechtelijke vrijheidsberoving (art. 282 Sr) beschermt het recht van
mensen om zich vrij te kunnen bewegen en te gaan en staan waar zij willen
Ontbreken van materiële wederrechtelijkheid wordt nooit doorstaan, behalve in
Veeartsarrest: van de wet geen besmette koeien met gezonde koeien samen zetten,
maar op grond van nieuwe geneeskundige inzichten juist wel Hoge Raad keurde in
dit geval het handelen naar deze inzichten goed, omdat onrechtmatigheid van het in
verdachten toestand brengen van vee zoude wegvallen
Kronenberg & De Wilde – H11 Rechterlijk beslissingsschema
Om een einduitspraak te kunnen doen in een strafzaak moet rechter na afloop van onderzoek
ter terechtzitting 3 typen vragen beantwoorden
Formele vragen (voorvragen)
Materiële vragen (hoofdvragen)
Straftoemetingsvraag
Volgorde waarin deze vragen in artikelen 348 en 350 Sv zijn vermeld, is dwingend dit
beslissingsschema geeft voor iedere vraag aan wat het gevolg is van een negatieve dan wel
positieve beantwoording daarvan
De formele vragen van artikel 348 Sv zijn:
Is de dagvaarding geldig?
o Nee: dagvaarding is nietig
o Ja: volgende vraag
