Hindoeïsme
Je kan eigenlijk nauwelijks van één religie spreken. De naam komt van de rivier de Indus, die
in het huidige Pakistan uitmondt in zee. Religies ontstaan vaak in de buurt van water:
Eufraat/Tigris, Nijl, etc. Zo ook het hindoeïsme. Zelf noemen de Indiërs hun religie ‘sanatana
dharma’, de eeuwige leer of bestemming. Het hindoeïsme kent geen stichter, het is meer
het resultaat van een ontwikkelingsproces. Het is een samentrekking van een heleboel kleine
cultjes. Er zijn 28 goden.
In het hindoeïsme zijn twee lagen te onderscheiden:
1. De oeroude natuurreligie van de oorspronkelijke bewoners van India. Allerlei
natuurkrachten werden als goden (deva’s) of geesten gezien: god van het vuur, etc.
2.De religie van de Ariërs, volksstammen die na 2000 voor gjt langzamerhand India zijn gaan
beheersen en hun stempel hebben gezet op de sociale orde, uitgegroeid tot het latere
kastenstelsel.
De uiteindelijke bestemming van de mens ligt niet in deze wereld, maar in het goddelijke,
dat je door het vervolmaken van jezelf kunt bereiken. De mens is onderdeel van de natuur
en heeft een goddelijke essentie: atman. Mens moet in overeenstemming leven met de
eeuwige leer en bouwt zo karma op. Karma bepaalt het volgende leven waarin je atman
terugkomt. Je ultieme bestemming is niet meer terugkomen: nirvana, uitdoven. De
eindeloze kringloop van wedergeboorte wordt de samsara genoemd. Je kan daaruit alleen
ontsnappen als je geen karma meer vormt, dus geen positief en geen negatief karma. Daar
ligt de ware verlossing (moksja of mukt).
Kasten
In de wereld heerst een kosmische orde die alles in evenwicht houdt. Die orde kan tijdelijk
verstoord worden. Tot die orde behoort ook het kastenstelsel. Door geboorte kom je in een
kaste of varna (=kleur): een sociale groep met dezelfde naam, beroep, tradities en religieuze
praktijken. De vier hoofdkasten zijn:
1. Brahmanen (priesters, zieners en filosofen, veelal ook de hogere beroepen)
2. Ksatriya’s (de strijders: ridders, prinsen en koningen, landbestuurders en militairen)
3. Vaisya’s (boeren, kooplieden, handelaren en geschoolde arbeiders)
4. Sjoedra’s of dasa’s (ongeschoolde arbeiders, slaven en bedienden)
Een deel van de oorspronkelijke bevolking van India kwam in de vierde kaste terecht, een
ander deel viel buiten het systeem. Zij worden de ‘onaanraakbaren’ (dalits) genoemd en
verrichten vooral ‘onreine’ werkzaamheden (opruimen van lijken).
De vier kasten kennen ook nog duizenden subkasten of jati’s (jati=geboorte) met hun eigen
sociale regels en beroepsgroepen. Officieel is het kastenstelsel afgeschaft, maar in de
praktijk werkt het nog heel sterk door.
Wil je de uiteindelijke verlossing bereiken, dan moet je je houden aan de regels van je kaste.
Alleen via wedergeboorte kan je een hogere kaste bereiken. Dat betekent in de praktijk dat
je meestal hetzelfde beroep uitoefent als je moeder of vader.
1
,Bronnen
De Ariërs hadden verzamelingen van gemeden, lofliederen en offerspreuken die eeuwenlang
mondeling zijn overgeleverd. Deze woorden zijn later opgeschreven en de vormen nu de
veda’s (veda=weten). Deze zijn geschreven in het Sanskriet (oud-Indisch). Alleen de
brahmanen kunnen de veda’s lezen en uitleggen.
Aan het eind van de vedische periode ontstaan de geschriften van de Oepanisjaden (= zij die
zitten aan de voeten van de leermeester). Zij zoeken naar de laatste waarheid achter het
bestaan van de wereld en haar goden. Het optimisme achter de veda’s verdwijnt en
daarvoor in de plaats komt een meer pessimistisch wereldbeeld. Dan ontstaan de ideeën
over de relatie tussen Brahman en atman. Zij zijn in wezen gelijk aan elkaar. Dit inzicht leidt
tot verlossing. De identiteit van Brahman en atman wordt aangeduid met de woorden ‘tat
twam asi’ (dat zijt gij). Deze identiteit wordt monisme genoemd. Tevens ontstaan dan de
opvattingen over karma en reïncarnatie.
Na de vedische periode ontstaan de grote religieuze verhalen. Deze spelen tot op vandaag
een zeer grote rol in het religieuze bewustzijn van de hindoe. Ze vormen een bron van
inspiratie voor het alledaagse leven.
Eén daarvan is de Mahabharata (het grote verhaal) is een mix van allerlei spannende
verhalen en diepzinnige gedachten. Het stamt ergens uit het begin van onze jaartelling en
gaat over de strijd over de erfopvolging.
De Bhagavadgita is een onderdeel van de Mahabharata. Hij bevat een dialoog. In dit gesprek
worden de drie klassieke verlossingswegen van het hindoeïsme ontvouwd: karmayoga,
bhaktyoga en jnanayoga. De Bhagavadgita geldt als het hart van het hindoeïsme en heeft
een gezag dat vergelijkbaar is met de bijbel.
De Ramayana is een grote illustratie van hoe je volgens je dharma moet leven: je moet je
houden aan je beloftes, je moet je plicht doen, nooit eigen belang najagen en oprecht
berouw tonen als blijkt dat je fout was.
Het hindoeïsme gaat ervan uit dat er een bovennatuurlijke werkelijkheid bestaat. Het
Brahman staat voor het eeuwig goddelijke, het onstoffelijke, het onveranderlijke, de
onwankelbare orde van rust en harmonie. Het is geen persoon. Hoe alles ontstaan is, is voor
de hindoe niet van belang. We leven in eindeloze tijdperken van opgang, ondergang en
wederkeer.
Er zijn drie klassieke verlossingswegen. Ze worden meestal marga’s genoemd (marga=weg),
maar soms ook yoga.
1. Karma-marga – de weg van het handelen
Op deze weg houdt je je volledig aan je dharma. Je doet wat je moet doen, je dient de
mensheid. Dit alles zonder enig eigenbelang.
2. Bhakti-marga – de weg van de liefdevolle overgave
Op deze weg richt je je helemaal op de godheid van je keuze (vooral Visjnoe, Krisjna of Sjiva).
Dit is in de praktijk van het hindoeïsme de mest gevolgde weg.
3. Jnana-marga – de weg van het inzicht
Op deze weg wil men door studie en meditatie komen tot een dieper verstaan van de
eenheid van Brahman en atman, de eenheid van mens en kosmos. Wie in deze ervaring
opgaat wordt niet meer wedergeboren.
2
, Goden
Het hindoeïsme kent een oneindig aantal goden. In de verering van de goden spelen
afbeeldingen een grote rol, omdat in de afbeelding de essentie van de godheid aanwezig is.
Daarom zijn in India overal afbeeldingen aanwezig om zo de godheid present te stellen.
Behalve door gebeden en rituelen worden de goden ook geëerd door hun eten en drinken
voor te zetten. Na dit offer (puja) kunnen de hindoes dit zelf tot zich nemen. Het voedsel
krijgt dan voor degenen die het voedsel opeten een zegenende werking.
Visjnoe is de vriendelijke, welwillende godheid, die het goed voorheeft met de mensen. Er
zijn tien avatara’s van Visjnoe. Ook de Boeddha wordt als een avatara van Visjnoe gezien,
hoewel het hindoeïsme de leer van Boeddha eigenlijk afwijst.
Laksjimi is de eerste vrouw van Visjnoe. Ze wordt ook wel Sridevi genoemd. Ze is de godin
van voorspoed en geluk. Haar naam speelt een rol in het Divali-feest.
Sjiva is de onberekenbare god die de kringloop van het universum symboliseert. Hij wordt
meestal met vier armen dansend afgebeeld, omgeven door een cirkel. Sjiva is vooral de god
van de asceten die zoeken naar de waarheid. Hij behoort tot de meest vereerde goden. In
het noorden van India wordt vooral Visjnoe geëerd, in het zuiden vooral Sjiva.
Durga is de echtgenote van Sjiva. Zij is onder vele namen bekend (Devi, Parvati, Kali). Ze is
nauw verbonden met welvaart, maar in de gestalte van Kali is ze luguber en vreesaanjagend,
in het bijzonder op begraafplaatsen.
Brahma is de schepper-god. Hij wordt weinig vereerd. Hij wordt afgebeeld met vier hoofden,
die de vier windstreken overzien. Hij wordt ook als de god van de wijsheid gezien.
Sarasvati wordt soms als de vrouw en soms als de dochter van Brahma gezien. Zij is vooral
de godin van de creativiteit, van kunst en wetenschap.
Ganesha is een zeer populaire godheid. Hij wordt afgebeeld als een dik mens met een
olifantenkop. Hij is de god van de wijsheid.
Hanuman, de apenkoning, is eveneens populair. Hij is een voorbeeld van trouw en
eerlijkheid.
Trimoerti. Visjnoe, Sjiva en Brahma worden weleens met elkaar verbonden in een soort drie-
eenheid (trimoerti), waarbij Brahma de schepper is, Visjnoe de beschermer en Sjiva degene
die alles vernietigt en weer tot zijn oorsprong terugbrengt.
Istadevata. Kenmerkend voor de Indiër is dat je een bijzondere relatie kunt hebben met de
godheid van je eigen keuze (istadevata). Die god vereer je elke dag. Daarnaast kan je ook de
andere goden vereren.
De heilige koe. De koe is heilig omdat ze staat voor vruchtbaarheid en overvloed. Ze geeft
melk waar boter van gemaakt kan worden. De koe wordt gezien als de incarnatie van een
godin. Daarom mag haar vlees niet gegeten worden. Dat betekent niet dat ze ook goed
verzorgd worden: ze mogen alleen overal vrij rondlopen.
Kasten hebben verschillende leefregels, want elke kaste heeft zijn eigen dharma. Brahmanen
zijn verplicht tot het geven van onderwijs en het verrichten van offers, rituelen en
liefdadigheid.
Ksatriya’s zijn verplicht tot het beschermen van hun onderdanen door goed bestuur en
liefdadigheid.
Vaisya’s behoren hun beroep correct uit te oefenen en behoren ook liefdadig te zijn.
Sjoedra’s zijn verplicht om dienstbaar te zijn aan de hogere kasten.
3
