Zuidoost-Azië in beeld
Aardrijkskunde: Hoofdstuk 1
§1 Kennismaking met Zuidoost-Azië
Zuidoost-Azië is een subregio van Azië. Om regio’s te begrenzen worden verschillende criteria
gebruikt, bijvoorbeeld op staatkundig, cultureel, fysisch-geografisch, economisch of politiek gebied.
Als een gebied een bepaald kenmerk geeft dat in principe voor het hele gebied geldt, spreek je van
een formele regio
=> bij de staatkundige indeling in het boek bestaat Zuidoost-Azië uit Myanmar, Thailand, Cambodja,
Laos en Vietnam en de eilanden Maleisië, Singapore, Indonesië, Brunei, Oost-Timor en de Filipijnen
Fysisch-geografische kenmerken
- Zuidoost-Azië valt binnen tropische zone: groot deel ligt in humide tropische zone, kleiner deel in
semiaride tropische zone
- wat betreft reliëf, hebben alle Zuidoost-Aziatische landen, behalve Cambodja, hoge, uitgestrekte
bergketens met toppen tussen 2.600 en 4.000 meter. Dit heeft te maken met platentektoniek. De
ligging in de ‘Ring of Fire’ zorgt verder voor veel vulkaanuitbarstingen en aardbevingen
- relatieve ligging: ene helft van de regio behoort tot vasteland, andere helft tot uitgestrekte
eilandenrijk. Lange kustlijn zorgt voor mogelijkheden (havens, toerisme), maar ook voor
moeilijkheden en beperkingen (economische isolatie van sommige gebieden)
Bevolkingskenmerken
- in Zuidoost-Azië wonen ruim 600 mil. mensen; 55% woont op de Indonesische en Filipijnse eilanden
- de bevolkingsdichtheid is niet erg hoog en van gelijke bevolkingsspreiding is ook geen sprake: veel
mensen wonen in de kustvlakten en rivierendelta’s vanwege vruchtbare grond
=> deze gebieden, maar ook steden als Manila, Bangkok, Singapore en Jakarta, zijn zeer dichtbevolkt
- Zuidoost-Azië heeft nooit met veel immigratie te maken gehad: via land, door dichtbeboste bergen,
was de regio moeilijk bereikbaar; via zee was dat wel mogelijk: vooral de Chinezen maakten hiervan
gebruik, waardoor nu in zo goed als alle Zuidoost-Aziatische kuststeden ‘Chinatowns’ te vinden zijn
Welvaart
- Singapore is het welvarendste land van de regio: moderne stad, grote dienstensector, bv. bankwezen
en hoofdkantoren van multinationals, hoog bnp per inwoner
- Myanmar, Laos en Cambodja zijn de armere landen met lage bnp per inwoner
- Indonesië, Thailand en de Filipijnen hebben hogere bnp dan bovenstaande landen. Door warme,
vochtige klimaat en vruchtbare vulkanische grond, waar veel mensen wonen, zijn er veel
mogelijkheden voor landbouw. Ook is industrie beter ontwikkeld dan in bovenstaande landen
Cultuurgebieden
Landen in een cultuurgebied hebben bepaalde kenmerken met elkaar gemeen, bv. religie, taal,
kleding of geschiedenis. Landen in Zuidoost-Azië hebben wat dat betreft erg verschillende culturen
- als cultuurgebieden op basis van taal worden ingedeeld, blijkt dat Zuidoost-Azië veel verschillende
taalgroepen kent
- ook godsdienst is nauw verweven met cultuur en zorgt voor eenheid of juist verdeling: mengelmoes
van islam, boeddhisme en hindoeïsme en rooms-katholicisme (enkel op de Filipijnen, direct gevolg
Spaanse kolonisatie). Taoïsme en confucianisme hebben vooral aanhangers in Maleisië, Singapore en
Vietnam. Vaak zijn animistische tradities en gewoonten verweven met andere godsdiensten
- Zuidoost-Azië is smeltkroes van etnische groepen. Een volledige etnische landkaart van welk
Zuidoost-Aziatisch land dan ook, is onbegonnen werk: alleen Myanmar kent al 100 etnische groepen
Voor uitgebreidere beschrijvingen van de culturen van negen Zuidoost-Aziatische landen, zie p. 17-18
, Zuidoost-Azië in beeld
§2 Een onvoorspelbare natuur
Geologisch gezien wordt Zuidoost-Azië aan alle kanten, behalve noord, begrensd door breuklijnen
Filipijnen en Indonesië zijn landen van de ‘Ring of Fire’, vulkanenboog rond de Grote Oceaan:
- Filipijnen: de Mayon, de Taal en de Pinatubo zijn hier bekende vulkanen
- Indonesië: ruim 400 vulkanen binnen haar landsgrenzen, meeste van alle landen ter wereld
=> alleen al op Java zijn er meer dan 35 actieve vulkanen
Vulkanisch gesteente zitten vol mineralen en voedingsstoffen die - in een tropisch klimaat - na enkele
honderden jaren vruchtbare grond opleveren: hoewel wonen dichtbij een vulkaan risicovol is, maakt
de vruchtbare bodem het gebied rondom een vulkaan toch vaak dichtbevolkt
In het tektonische systeem van Zuidoost-Azië komen maar liefst vier platen voor: de zuidelijke
Indische-Australische plaat, de noordelijke Euraziatische plaat, de noordoostelijke Filipijnse plaat en
de oostelijke Pacifische plaat
=> door breukvorming, rek en druk zijn het grensgebied van de vier grote platen allerlei kleine platen
en transforme breuken ontstaan
Indonesië
- Delen van Indonesië, Papoea Nieuw-Guinea en Kalimantan, liggen op tektonisch stabiele platen als
de Euraziatische en Indisch-Australische plaat en kennen dus geen vulkanische verschijnselen
- In het westen en zuiden van van Indonesië, van Sumatra tot de Molukken, vindt subductie plaats:
(1) De oceanische Indisch-Australische plaat is zwaarder dan de Sundaplaat en duikt de diepte in. (2)
Bij deze subductiezone ontstaat een diepe trog. (3) De plaat schuift schuin onder de Sundaplaat en
bevindt zich onder Java dan op ongeveer 100 tot 200 km diepte. (4) Op die diepte in de mantel wordt
het gesteente zo warm dat het smelt en er magma ontstaat: magma stijgt op en zal met uitbarstingen
vulkanen vormen
=> zo is evenwijdig aan de trog een eilandenboog met vele actieve vulkanen gevormd
Het feit dat India nog steeds opschuift naar het noordoosten veroorzaakt extra druk op de
Sundaplaat, waardoor transversale breuklijnen ontstaan, bijvoorbeeld over het eiland Sumatra
Het noordoostelijke deel van Indonesië kent kent nog complexere plaatbewegingen. Miniplaatjes, als
de Banda-, Timor-, en Molukkenplaat, staan aan alle kanten onder druk: dit zorgt voor het ontstaan
van divergente breukzones, subductiezones en transforme breuken. Tussen de Molukken en de
Filipijnen zijn bij subductie eilandenbogen ontstaan. Het risico op aardbevingen is hier erg groot
Zeebevingen
Als gevolg van subductie kan een zeebeving ontstaan: beving met epicentrum op de bodem van de
zee. Wanneer daarbij een zeebodem omhoog beweegt, met al het water dat daarop ligt, kan er een
tsunami ontstaan. Er breiden zich dan vanuit het epicentrum golven uit: naarmate de golven
dichterbij de kust komen, neemt de snelheid af, maar de hoogte toe
Gevaarlijke vulkanen in Indonesië
Van alle Indonesische vulkanen was maar liefst 80% in twintigste eeuw actief; aantal uitbarstingen:
- Het Tobameer is een caldeira die is ontstaan als gevolg van de uitbarsting van de Toba-vulkaan. Die
uitbarsting slingerde 2500 m3 as de lucht in, echt gigantisch veel, veel meer dan gemiddeld. Dat
zorgde voor wereldwijde afkoeling (veel zwavelzuur en blokkade van zonlicht door as) en volgens
sommige experts zelfs tot een ijstijd
- In 1883 barstte de Krakatau uit. Grote pyroclastische stromen en een enorme hoeveelheid gesteente
en as werden met luide explosies uitgespuwd. Door instorting centrale deel, de caldeira, ontstonden
metershoge golven, waar ruim 36.000 mensen door verdronken
