Geschiedenis historische context: de republiek.
1.1 Het begin van de opstand (1515-1572)
Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden?
Karen V was heer der Nederlanden en bracht alle zeventien Nederlandse gewesten onder
zijn bestuur. Hij was Katholiek. Daarnaast was hij koning van Spanje en keizer van het Duitse
rijk. Hij werd in 1519 keizer, de tijd van Luther. Luther was net begonnen met de reformatie
en in 1521 besloot Karel, de belangrijkste edelen en Luther uit te nodigen op de Rijksdag in
Worms. (Verplicht voorbeeld!) Hier probeerde Karel de geloofseenheid in het rijk te redden,
maar dit lukte niet. Luther vertrok en werd beschermd door verscheidene vorsten. In 1555
werd in Augsburg afgesproken dat iedere vorst het geloof van zijn onderdanen mocht
bepalen. Cuius regio eius religio.
Karel centraliseerde zijn rijk en maakte daarbij gebruik van drie raden. De Raad van state:
deze raak moest advies geven over alle grote zaken in de Nederlanden en alle belangrijke
Nederlandse edelen zaten in de raad. De geheime raad: deze raad stelde wetten op en hield
toezicht op het plaatselijke bestuur, deze raad werd bestuurd door geleerden. Ten slotte
was er de Raad van financiën: deze raad overlegde met de gewesten over belastingen en de
betalingen. Deze drie raden vormden samen de Collaterale Raden en werden in 1531
ingesteld. (Verplicht voorbeeld!)
Het centralisatiebeleid dat Karel voerde werd door velen als een bedreiging op de vergaarde
privileges van steden gezien. Hiermee worden de rechten die steden in ruil tegen
belastingen krijgen. De Nederlanden bloeiden in deze tijd, Karel was van rijke burgers en
edelen afhankelijk. Deze betaalden namelijk de oorlogen die hij voerde.
Aangezien Karel heer van de Nederlanden was, kon hij in Nederland wel zijn eigen
godsdienst politiek voeren. In 1521 besloot hij dat ketters met een inquisitie moesten
worden opgespoord en berecht. In 1550 stelde Karel een extreem strenge wet in, dit werden
de bloedplakkaten genoemd. Alle ketters moesten worden gedood. (Verplicht voorbeeld!)
Bestuurders van de gewesten waren tegen deze bloedplakkaten, de wetten waren te streng
en de zelfstandigheid van de edelen werd beperkt, ze mochten hun burgers niet zelf
berechten. Het was een aantasting van hun privileges, maar Karel vond dat hij absoluut
gezag had.
Filips II volgde zijn vader op, maar bleef diens godsdienstpolitiek voeren. De leer van Calvijn
verspreidde zich door de Nederlanden en Filips trad tegen de calvinisten hard op. In 1566
vertrok de lagere edel naar landvoogdes en halfzus van Filips om daar een smeekschrift aan
te bieden. Ze vroegen haar de kettervervolging te staken, Margareta van Parma beloofde
minder hard op te treden. Dit was het startsein voor de Beeldenstorm en het toenemen van
hagenpreken.
Als reactie op de beeldenstorm werd de Hertog van Alva naar Nederland gestuurd. Vele
edelen vluchten, zoals Willem van Oranje die op dat moment stadhouder van Holland,
Zeeland en Utrecht was. Vanuit zijn ballingschap riep hij op tot verzet. In 1568 viel hij de
Nederlanden binnen, dit mislukte. Hij kreeg echter wel steun van calvinistische vluchtelingen
op schepen, watergeuzen. Op 1 april namen zij het stadje Den Briel in en daarna namen zij
steeds meer Hollandse en Zeeuwse steden in.
, 1.2 Het ontstaan van de republiek. (1572-1588)
Waardoor resulteerde de opstand in het ontstaan van de republiek?
Het lukte Alva niet om de Opstand snel neer te slaan, een burgeroorlog ontstond. De
opstandelingen keerden zich tegen het Spaanse leger, Katholieke bestuurders in Nederland
en tegen Katholieke geestelijken. Willem van Oranje stond voor gelijke rechten voor
protestanten en voor katholieken. Hier kwam niks van terecht. Filips gaf niet toe, maar ook
de opstandelingen bezetten kerken en vielen priesters lastig. In die tijd was het een schande
om tegen de wettige heer in opstand te komen. Van Oranje voerde daarom een
propagandaoorlog. Het vertrouwen in hem groeide en het verzet tegen Alva groeide.
De stad Leiden stond aan de kant van de opstand maar werd in 1573 belaagd door Alva. Het
plan was om de stad uit te hongeren en zo tot overgave te dwingen. Duizenden Leidenaren
kwamen om, maar de Leidenaren wilden van geen overgave weten. De geuzen staken de
dijken door om zo de Spanjaarden te verdrijven, nadat door een zware storm het water door
de gaten in de dijken stroomde, sloegen de Spanjaarden op de vlucht. Op 2 oktober 1574
voeren de geuzen met haring en wittebrood de uitgehongerde stad binnen. Deze
gebeurtenis wordt het Leidens ontzet genoemd. (Verplicht voorbeeld!)
Na het verlies van de stad Leiden kwam Filips in grote financiële problemen. Deze werden
veroorzaakt door bijvoorbeeld de oorlog tegen het Turks-Ottomaanse rijk. Hierdoor konden
de soldaten niet worden uitbetaalt en begonnen de soldaten te muiten en te verkrachten.
De soldaten van Filips werden nu ook door zuidelijke gewesten (gewesten die trouw waren
aan de Spaanse koning) tot vijand verklaard. Willem van Oranje en de zuidelijke gewesten
begonnen vredesbesprekingen en deze leidden in 1576 tot de pacificatie van gent. (Verplicht
voorbeeld!) Er werd afgesproken om samen de Spaanse troepen te verdrijven en er zou
gewetensvrijheid worden geïnstalleerd. De godsdienstige situatie zou blijven zoals hij was.
De gewesten sloten zich dus aan bij de opstand als de katholieke kerk werd gehandhaafd.
Echter, calvinisten namen al gauw de macht over in Gent en veroverden steden zoals
Antwerpen en Brugge. Dit schrikte de katholieken af, zij sloten zich weer aan bij Filips.
In 1577 keerde Parma met een leger terug naar Nederland, hij sloot een verbond met de
zuidelijke gewesten, de unie van Atrecht. (1579). Als reactie daarop sloten de opstandige
gewesten de unie van Utrecht met ook Gent, Antwerpen en Brugge als lid. Militair steunden
ze elkaar maar elk zorgde voor eigen godsdienstzaken.
In 1578 schaarde Oranje alle steden uit Zeeland en Holland aan zijn kant, ook Amsterdam.
Het katholieke stadsbestuur werd onder druk gezet, omdat Oranje de handel met de stad
blokkeerde. Tijdens de Alteratie van Amsterdam, (verplicht voorbeeld!) werden de
stadsbestuurders op een schip de stad uitgevaren en werden alle geestelijken weggejaagd.
In 1580 werd Willem van Oranje vogelvrij verklaart. Het lukte Filips II niet om de opstand de
kop in te drukken. Filips zag Willem van Oranje als veroorzaker van de opstand en dacht
daarom, als hij de oorzaak wegnam dat de opstand zou uitblussen.
Als reactie hierop zwoer de unie van Utrecht Filips met het plakkaat van verlatinghe in 1581
officieel af. (Verplicht voorbeeld!) Als een vorst de oude privileges van zijn onderdanen
afneemt, dan mogen hun vertegenwoordigers hem afzetten en vervangen door een nieuwe
vorst. In eerste instantie zochten de opstandige gewesten na het plakkaat van verlatinghe
nog naar een nieuwe vorst. Ze konden echter geen geschikte vorst vinden, dus besloten ze in
1588 de republiek der Verenigde Nederlanden uit te roepen. Pas een halve eeuw later, bij de
Vrede van Münster (1648) werd de Republiek internationaal erkent. Deze vrede wordt
gezien als het einde van de Nederlandse Opstand.
Verplicht voorbeeld: de armada op het eind uitgelegd.
