Uitgebreide samenvatting van het volledige boek 'Ethische codes voor psychologen' van Karel Soudijn voor het vak beroepsethiek. Door het leren van deze samenvatting heb ik alle toetsjes die tijdens de werkcolleges werden afgenomen, behaald.
Hoofdstuk 1 Regels in soorten en maten
Een beroepscode bevat regels waaraan professionals zich bij de uitoefening van hun praktijk aan
moeten houden. Deze regels zijn afgeleid van ideeën wat goed en slecht is. Deze ideeën kunnen we
aanduiden als ethiek. Psychologen gebruiken ethische code om hun werkwijze te structureren. Deze
code maakt duidelijk wat men kan verwachten en biedt ook mogelijkheden om klachten over het
werk van psychologen te formuleren.
Voorbeeld 1.1: dubbelrol en weinig specifieke opdracht
Enkele vragen die in beroepsethische zin belangrijk zijn voor een oordeel over psycholoog X: in
hoeverre mag een vertrouwenspersoon informant zijn van een instantie die feiten tracht te
achterhalen? Alles wat psycholoog X te weten krijgt over de jongen moet hij zien als vertrouwelijke
informatie. Kan de psycholoog iets over grenzen vertellen zonder te laten doorschemeren wat hij in
vertrouwen te weten in gekomen? Als de jongen instemt met het doorgeven van informatie is er
geen doorbreking van de vertrouwelijkheid. Maar weet het kind wel waar hij toestemming voor
geeft? Is de opdracht voor de psycholoog eigenlijk wel duidelijk? Een te ruime of vage opdracht
brengt het risico met zich mee dat de opdrachtgever iets heel anders verwacht dan wat de
psycholoog kan leveren. De kans op misverstanden wordt kleiner wanneer de psycholoog slechts de
opdracht aanvaardt om een onderzoek met een concrete vraagstelling uit te voeren. Deze vragen
kunnen in de beroepscode nader uitgewerkt worden:
- sommige rollen zijn zo slecht met elkaar te verenigen dat ze niet door dezelfde persoon in dezelfde
situatie moeten worden uitgevoerd.
- een vertrouwensrelatie impliceert een sterke beperking op datgene wat aan anderen mag worden
gedeeld.
- vertrouwelijkheid kan worden opgeheven als de persoon zelf toestemming geeft om iets met
anderen te delen, maar dan moet die persoon wel kunnen overzien wat deze toestemming inhoudt.
- het is belangrijk voor psychologen om slechts opdrachten te aanvaarden die voldoende specifiek
zijn.
Voorbeeld 1.2: psycholoog met joints
Klokkenluiders zijn degenen die misverstanden aan de kaak stellen. Vaak loopt het slecht met hen af.
Ze worden vaak beschouwd als lastige figuren die de interne verhoudingen verstoren. De student
loopt ook in het buitenland stage dus misschien zijn de regels omtrent softdrugs daar anders. De
beslissing van de student kan mede worden bepaald door de vraag in hoeverre er sprake is van
wetsovertreding. Psychologen behoren zich aan de wetten van het land te houden maar zijn ook
onderworpen aan andere regels die hun speelruimte verder kunnen inperken. In veel landen
bevatten ethische codes voor psychologen regels die erop neerkomen dat hulpverlening aan
patiënten of cliënten op een deskundige wijze moet plaatsvinden. Het is onwaarschijnlijk dat het
uidelen van drugs bij het behandelplan hoort aangezien het kenmerkend is dat andere collega’s van
de psycholoog op de hoogte zijn van dit plan. En dit valt niet te rijmen met het verzoek van de
psycholoog om het uitdelen van drugs geheim te houden. Ook schrijven ethische codes meestal voor
dat behandelplannen pas mogen worden uitgevoerd als de betrokkenen hierover goed zijn ingelegd
en er moet duidelijk worden gevraagd of ze met het plan instemmen. In beroepscodes voor
psychologen staat vaak dat de grenzen van het vak in acht moeten worden genomen. Het toedienen
van drugs valt hierbuiten, ook omdat het als een medicijn kan worden gezien en psychologen zijn
niet opgeleid om medicijnen toe te dienen aan patiënten. Ook zeggen beroepscodes uit verschillende
landen dat psychologen geen misverstanden moeten laten bestaan over hun optreden. De vraag of
psycholoog X inderdaad fout heeft gehandeld kan pas worden beantwoord nadat er meer
duidelijkheid is gekomen over de feiten. De student zou het probleem ook op een neutrale manier
kunnen aankaarten bij zijn begeleiders. Op basis van het verhaal van de patiënt lijkt psycholoog X
fout gehandeld te hebben. Maar er is meer informatie nodig over wettelijke bepalingen en de
,specifieke beroepscode waaraan deze psycholoog zich heeft te houden. Toetsing van iemands gedrag
aan een wet of aan een beroepscode vereist in elk geval meer helderheid over de feiten.
Principes en standaards
Regels uit ethische codes variëren in de mate van concreetheid waarin ze goede of foute
handelingen specificeren. De APA maakt een scherp onderscheid tussen algemene principes en
ethische standaards. Algemene principes worden gepresenteerd als ‘na te streven doelen om
psychologen naar de hoogste idealen van de psychologie te leiden’. Ethische standaards specificeren
‘af te dwingen gedragsregels’. Het is vaak lastig vast te stellen of iemand zich inzette voor het
verwezenlijken van idealen terwijl het makkelijker is om te bepalen of men zich aan meer concrete
gedragsregels hield. De algemene regels van de APA geven wel richting aan iemands activiteiten,
maar meestal is pas op lange termijn te zien in hoeverre doelstellingen ook echt worden
gerealiseerd. Ethische standaards zijn bruikbaar om overtredingen direct vast te stellen.
Voorbeeld 1.3: Amerikaanse principes en standaards
De APA heeft 5 algemene principes:
A. bevordering van welzijn en voorkoming van schade
B. trouw en verantwoordelijkheid
C. integriteit
D. rechtvaardigheid
E. respect voor de rechten en de waardigheid van mensen
De APA heeft 10 ethische standaards:
1. De afhandeling van ethische kwesties
2. Deskundigheid
3. Menselijke relaties
4. Privacy en vertrouwelijkheid
5. Advertenties en andere publieke uitspraken
6. Dossiers en honoraria
7. Onderwijs en opleiding
8. Onderzoek en publiceren
9. Beoordeling
10. Therapie
Bij elk van deze categorieën staan 6 tot 15 specifieke artikelen vermeld. De beroepscode van het NIP
kent 4 basisprincipes. Deze basisprincipes worden aangeduid met de volgende begrippen:
verantwoordelijkheid, integriteit, respect en deskundigheid. Deze basisprincipes zijn verder
uitgewerkt in richtlijnen en de richtlijnen in groepen. Er is sprake van een soort hiërarchische
ordening want de basisprincipes bevatten zowel doelstellingen als concrete gebodsbepalingen.
Voorbeeld 1.4: een Nederlandse combinatie van doelstelling en geboden
De eerste zin van de omschrijving van integriteit impliceert een inspanningsverplichting. De volgende
zinnen gaan over zaken die psychologen telkens weer moeten realiseren. De NIP-code werkt het
basisprincipe integriteit vervolgens uit in paragrafen over betrouwbaarheid, eerlijkheid en
rolintegriteit. De titels van de afdelingen uit het Belgische hoofdstuk algemene principes luiden als
volgt:
1. Eerbiediging van de waardigheid en de rechten van de persoon
2. Verantwoordelijkheid van de psycholoog
3. De competentie van de psycholoog
4. Integriteit, eerlijkheid van de psycholoog
De Nederlandse en Belgische stelsels van regels zijn allebei gebaseerd op een algemene structuur
van beroepsethiek, gepresenteerd door de Europese federatie van beroepsverenigingen van
psychologen (EFPA). Beroepsverenigingen in aangesloten landen laten nog wel ruimte over om
bepalingen nader uit te werken en om aanvullende regels op te nemen.
Voorbeeld 1.5: Duitse regels
De code van Duitse verenigingen bestaat uit een drietal hoofdstukken: algemene bepalingen,
psychologie bij onderzoek en onderwijs, en psychologie in de praktijk. Het hoofdstuk met algemene
, bepalingen bevat passages over de aanduiding van het beroep en gebruik van titulatuur, relatie met
collega’s en andere beroepsgroepen, gebruik van gegevens en rapportage, adverteren en
openbaarheid. Deze thema’s zijn weer verder gespecificeerd in concrete artikelen. De Nederlandse
code vermeld alleen dat opdrachtgevers en cliënten duidelijk moeten worden geïnformeerd over de
gang van zaken bij een psycholoog.
Bronnen van variatie
Veel regels uit beroepscodes lopen parallel aan bepalingen uit de lokale wetgeving van landen.
Bepalingen met betrekking tot informatieverstrekking, toestemming, inzage en afschrift verbreedt de
NIP-code naar een grote variëteit aan professionele relaties tussen psychologen en cliënten. Een
andere bron van variatie is te vinden in wat we aan kunnen duiden als lokale incidenten. Psychologen
hoeven zich niet voortdurend af te vragen of vermelding van hun eigen persoonsgegevens wel altijd
relevant is. Wel moeten ze ervoor zorgen dat ze informatie niet misbruiken om iemand op een
oneigenlijke manier tot bepaalde handelingen te dwingen of te verleiden. In een ander artikel staat
dat psychologen geen misbruik van hun psychologische kennis en vaardigheden mogen maken of het
overwicht dat voortvloeit uit hun deskundigheid of positie.
Voorbeeld 1.6: Pim Fortuyn en prinses Margarita
In de NIP code staat dat wanneer psychologen professionele uitspraken willen doen in de media over
personen, al dan niet met hun toestemming, daarbij terughoudendheid geboden is (artikel 24). Maar
het wordt psychologen blijkbaar niet verboden om in het openbaar uitspraken te doen over bekende
mensen, maar ze moeten wel goed nadenken over de gevolgen.
Amerikaanse preambule
Een preambule is een inleidende tekst die enkele uitgangspunten verantwoordt. Deze
uitgangspunten zijn nog ruimer dan de algemene principes uit de code. In de Amerikaanse
preambule staat een heel programma wat je niet op eigen houtje kunt waarmaken. Er mag om te
beginnen niet zomaar kennis worden verworven, deze kennis moet zowel wetenschappelijk als
professioneel zijn. Degenen die kennis verwerven moeten zich richten op uiterlijk waarneembare
gedragspatronen maar ze moeten ook de betekenis uitzoeken en het is ook noodzakelijk om er een
sociale component bij te betrekken. Bovendien moet die kennis bruikbaar zijn, zelfs voor de hele
samenleving. Ook moet er op alle niveaus gewerkt worden aan levensverbetering. Ook moeten
psychologen in staat zijn om op zeer hoog niveau conflicten te voorkomen of te beheersen. De
Amerikaanse preambule maakt ook duidelijk dat de ethische code bedoeld is om een verzameling
van gemeenschappelijke principes en standaards te bieden waarop psychologen hun
wetenschappelijke en beroepsmatige arbeid kunnen baseren. De preambule stelt ook dat de
standaards niet voor eens en voor altijd vast liggen. Ook geeft de preambule een bedoeling van de
ethische code: deze is gericht op het welzijn en de bescherming van personen en groepen waarmee
psychologen tijdens hun werk te maken krijgen. Er zijn ook een aantal uitgangspunten:
- psychologie is niet zomaar het toepassen van een aantal technieken
- psychologen moeten op verschillende niveaus tegelijk kunnen denken
- mensen waar psychologen mee te maken krijgen moeten worden beschouwd als individuen met
keuzevrijheid
- psychologen moeten zelf goed kunnen inschatten wat als een verbetering of verslechtering zal
worden beschouwd door de betrokkenen
Nederlandse preambule
Bij de preambule van het NIP worden nog geen verplichtingen voor psychologen aangeduid. Wel
staat er dat de beroepscode een breed bereik moet hebben en de kwaliteit van professioneel
handelen moet bevorderen. De volgende zinnen brengen een tweeledig doel van beroepscode ter
sprake: bevorderen van beroepsethische reflectie en het bieden van een maatstaf voor de toetsing
van beroepsmatig handelen. Daarna wijst de preambule op 3 problemen:
- er is vaak sprake van ongelijke relaties wat kan leiden tot afhankelijkheid van betrokkenen
- relaties met anderen kunnen in de loop der tijd veranderen, waardoor soms weer andere regels uit
de beroepscode van toepassing zullen zijn
- psychologen vervullen soms diverse rollen tegelijk waardoor verwarring ontstaat
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper hannie97. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
