Onderzoek doen! Kwantitatief en kwalitatief onderzoek.
H1, H2, H3, H5, H6, H7 en H8
Hoofdstuk 1
➢ 1.1 Wat is onderzoek?
1.1.1 Categorieën onderzoek
Als je willekeurige mensen op straat vraagt naar een definitie van onderzoek, krijg je uiteenlopende
antwoorden. Deze variëren van ‘datgene wat wetenschappers doen om aan nieuwe theorieën te
komen’ tot ‘metingen verrichten’. Als je op internet zoekt met als zoekterm ‘onderzoek’, krijg je
miljoenen hits. Ze vallen met name in twee categorieën uiteen:
1. Praktijkonderzoek
2. Wetenschappelijk onderzoek
Ad 1 Praktijkonderzoek
Praktijkonderzoek is bijvoorbeeld een onderzoek van experts die hun kennis toepassen door één
geval te onderzoeken met als doel te diagnosticeren. Voorbeelden hiervan zijn medisch onderzoek,
marktonderzoek, milieuonderzoek en forensisch onderzoek. Hierbij wordt de wetenschappelijke
kennis toegepast en dient het onderzoek voor het verzamelen van de gegevens om de diagnose te
stellen. Op basis van deze diagnose wordt vaak een plan van aanpak opgesteld voor verbetering.
Ad 2 Wetenschappelijk onderzoek
Wetenschappelijk onderzoek is onderzoek om nieuwe algemene kennis te verwerven. Voorbeelden
hiervan zijn wetenschappelijk onderzoek naar ziektebeelden of onderzoek hoe arbeid motiverender
gemaakt kan worden.
In de omschrijvingen en definities van onderzoek komt één aspect altijd naar voren: het verzamelen
van informatie. Onderzoek komt in veel uiteenlopende vormen, soorten en maten voor. Maar alle
vormen van onderzoek hebben één kenmerk gemeen: het verzamelen van gegevens die moeten
leiden tot informatie. Het MOA komt zelf met de volgende definitie:
Onderzoek is het verzamelen van (nieuwe) informatie om de kennis te vergroten, teneinde
daarmee de probleemhebber een advies te kunnen geven hoe zijn probleem is op te lossen.
In dit boek gaan we uit van de volgende definitie van onderzoek:
Onderzoek is: alle systematische activiteiten gericht op het verzamelen van gegevens die
informatie bevatten over een tevoren afgebakend onderwerp met als doel een of meerdere vragen
aangaande dit onderwerp te beantwoorden.
1.1.2 Stappen in het onderzoek
Wat wordt niet onder onderzoek verstaan?
Als de informatieverzameling niet systematisch en/of planmatig plaatsvindt, spreken we hier niet
over onderzoek. Iemand die toevallig hoort waar je het goedkoopst kunt tanken, heeft hier volgens
deze definitie dus geen onderzoek naar gedaan. Iemand die deze vraag bewust aan een
vertegenwoordiger stelt, bedrijft volgens deze definitie wel onderzoek. En dat geldt ook voor iemand
die op de website van de ANWB het antwoord op deze vraag gaat opzoeken.
Het gaat er dus niet alleen om hoe je informatie verzamelt, maar het gaat er vooral om dat je bewust
nadenkt over wat je te weten wilt komen hoe je dat het beste kunt uitzoeken. Vervolgens
onderneem je bewuste acties om aan informatie te komen. Slechts dan is er sprake van onderzoek.
Dit wil overigens niet zeggen dat er ook sprake is van verantwoord onderzoek.
,Onderzoek waarover van tevoren zorgvuldig is nagedacht, kan nog steeds onverwachte resultaten
hebben. Vervolgonderzoek moet dan aantonen of het bij toeval is gevonden resultaat inderdaad
geldig is. Deze ‘toevalstreffers’ noemen we serendipity.
Plan van aanpak
Het is mogelijk dat je zelf de ‘opdrachtgever’ bent van je onderzoek, maar meestal word je gevraagd
om iets voor iemand anders uit te zoeken. In dat laatste geval komt er een extra complicatie bij. Je
hebt dan te maken met een opdrachtgever. Eerst moet je zien uit te zoeken waarom diegene dat
uitgezocht wil hebben en wat er precies uitgezocht moet worden. Vervolgens kijk je wat de
opdrachtgever met het antwoord zou kunnen en willen doen. Je moet dus eigenlijk eerst onderzoek
doen naar het onderzoek.
Deze stap van het vooronderzoek moet uiterst zorgvuldig worden gedaan en de resultaten moeten in
een plan van aanpak vóór het onderzoek worden vastgelegd. Dit plan van aanpak stem je met de
opdrachtgever af voordat je met het eigenlijke onderzoek kunt beginnen. Het voorkomt dat je dingen
gaat uitzoeken waar geen behoefte aan is of dat je een richting uitgaat met onderzoek waar je
opdrachtgever helemaal niet op zit te wachten. Het plan van aanpak dient in dit geval twee doelen,
ten eerste het systematisch plannen van het onderzoek, maar in dit geval ook het afstemmen van de
verwachtingen met de opdrachtgever.
Empirische cyclus
Kenmerkend voor wetenschappelijk onderzoek is de empirische cyclus. Onder empirie wordt de
waarneembare werkelijkheid verstaan: de kennis komt hieruit voort en wordt hieraan getoetst. De
cyclus bestaat uit vier fasen en begint met het waarnemen (observatie) van een verschijnsel. De
tweede stap is het zoeken naar een verklaring voor deze waarneming in de vorm van een theorie
en/of model. Vervolgens moeten bij stap drie voorspellingen kunnen worden afgeleid uit die theorie
of het model. Bij praktijkonderzoek is dit vaak de voorspelling over succes van bepaalde maatregelen.
Ten slotte worden in de vierde en laatste fase deze voorspellingen weer getoetst aan de
werkelijkheid door het uitvoeren van een onafhankelijk onderzoek.
Doel van het doorlopen van deze cyclus is het komen tot nieuwe theorievorming. Er is sprake van
een cyclus, omdat de uitkomsten van fase vier vaak weer aanleiding vormen om de theorie bij te
stellen of nieuwe theorieën te formuleren. Nieuwe theorie komt dus niet uit de lucht vallen, zij is
gebaseerd op onderzoeksresultaten.
Fase 1: Waarneming
Fase 4: Toetsen Fase 2: verklaring vinden,
voorspellingen in de theorievorming
werkelijkheid
Fase 3: Afleiden
voorspellingen uit theorie
,➢ 1.2 Redenen voor onderzoek
1.2.1 Motieven van onderzoek
Als we inzoomen op het praktijkonderzoek, zijn er diverse motieven om onderzoek uit te voeren.
Motieven Toelichtingen
1) Verzamelen van informatie om beleid te Een organisatie die wil beslissen of ze de
wijzigen prijsvechter willen worden, zou bv. Onderzoek
kunnen doen naar:
• De kostprijsopbouw en
besparingsmogelijkheden
• De klantwensen
• Het belang van prijs bij de besluitvorming
van klanten
• De prijsstelling van concurrenten
2) Verzamelen van informatie om betere Een organisatie die wil weten hoe ze het beste
beslissingen te kunnen nemen over operationele personeel kan informeren, zou bv. Een
zaken onderzoek kunnen doen naar:
• De informatiebehoeften van het personeel
• De waardering van het personeelsbulletin
3) Verzamelen van informatie om beter op de Door middel van een
externe omgeving in te kunnen spelen klanttevredenheidsonderzoek kan een bedrijf
nagaan of het zijn klanten in de toekomst nog
beter kan bedienen
4) Verzamelen van informatie om Een organisatie kan bv. onderzoeken hoe het
geconstateerde verschillen of verschuivingen te komt dat op de ene afdeling het ziekteverzuim
verklaren zo veel hoger ligt dan op de andere
5) Verzamelen van gegevens ten behoeve van Een bedrijf kan bv. in het kader van een ISO-
externe certificering certificering gedwongen zijn een onderzoek naar
de uitval in de productie te houden
6) Uitstellen van een beslissing Om tijd te winnen, kan een organisatie
onderzoek laten uitvoeren, in de hoop dat aan
het einde van het onderzoek het probleem
vanzelf wel is verdwenen
7) Proberen het eigen gelijk bevestigd te krijgen Waar binnen een organisatie meningsverschillen
zijn ten aanzien van de oorzaak van problemen
of ten aanzien van de te kiezen oplossingen, kan
een partij proberen via onderzoek zijn gelijk te
halen. Met name door de richting waarin het
onderzoek gaat te sturen, kan men proberen de
uitkomsten gunstig te laten uitpakken voor de
eigen standpunten
8) Onderzoek als zoethoudertje Als een partij of organisatie niet van plan is iets
aan een probleem te doen, kan het instellen van
een onderzoek de indruk wekken dat men wel
iets aan het probleem wil doen
, 1.2.2 Gedragscode voor sociologisch en marktonderzoek
Een obstakel dat je als student kunt tegenkomen, is dat de opdrachtgever een commercieel doel wil
koppelen aan een onderzoek. We noemen dit ook wel verkoop onder het mom van onderzoek doen.
Dit is niet toelaatbaar. Ten eerste krijgt de onderwijsinstelling een slechte naam, ten tweede verpest
je het voor toekomstige studenten. Iemand die een keer aan een dergelijk ‘onderzoek’ heeft
meegewerkt zal dit in de toekomst niet nogmaals overkomen. Tenslotte staat in de code voor
marktonderzoekers dat dit niet toegestaan is en de meeste hogescholen onderschrijven deze code.
In de gedragscode voor sociologische en marktonderzoeken (ESOMAR/ICC) is onder andere
vastgesteld dat alle toezeggingen die je aan respondenten doet, inhoudelijk juist dienen te zijn en
ook moeten worden nagekomen. Verder is belangrijk dat de respondent vrijwillig meewerkt, dat
geen valse voorstelling van zaken wordt gegeven, de uitkomsten voor de respondent geen nadelig
effect hebben en dat, tenzij nadrukkelijk anders afgesproken, de gegevens anoniem worden
verwerkt. De brancheorganisaties voor onderzoek hebben een document opgesteld: ‘gedragscode
voor onderzoek en statistiek’. Deze code is goedgekeurd door het CBP (College Bescherming
Persoonsgegevens). Belangrijk onderdeel zijn de ‘Tien Gouden Regels voor Onderzoek & Statistiek en
Gegevensbescherming’:
Tien Gouden Regels voor Onderzoek & Statistiek en Gegevensbescherming
1) Informeer de respondent over het doel van het onderzoek.
2) Bejegen de respondent die aan het onderzoek deelneemt met respect, ook wanneer hij niet wenst
deel te nemen, een weigering is een weigering.
3) Verzamel niet meer gegevens dan noodzakelijk voor de uitvoering van het onderzoek.
4) Extra zorgvuldigheid is geboden bij het verzamelen en verwerken van bijzondere gegevens. Dit zijn
persoonsgegevens omtrent iemands godsdienst of levensovertuiging, ras, politieke gezindheid,
gezondheid, seksuele leven, alsmede persoonsgegevens betreffende het lidmaatschap van een
vakvereniging, strafrechtelijke Persoonsgegevens en Persoonsgegevens over onrechtmatig of
hinderlijk gedrag in verband met een opgelegd verbod naar aanleiding van dat gedrag.
5) Verwerk gegevens in identificeerbare vorm niet langer dan noodzakelijk voor de uitvoering van het
onderzoek, anonimiseer zo snel mogelijk.
6) Rapporteer nooit over individuele respondenten met identificeerbare gegevens tenzij de
respondent daarvoor ondubbelzinnige toestemming heeft gegeven.
7) Neem technische en organisatorische maatregelen ter beveiliging van de verzamelde gegevens
tegen onrechtmatig gebruik.
8) Zorg voor een tijdige melding van de verwerking bij het College bescherming persoonsgegevens
door de opdrachtgever, als persoonsgegevens verkregen uit het onderzoek langer dan zes maanden
na verkrijging worden bewaard.
9) Houd alle persoonsgegevens die worden verzameld en bewerkt geheim en verstrek
persoonsgegevens alleen aan geautoriseerde functionarissen.
10) Wijs bij irritatie van de respondent, bij onaangekondigd onderzoek per spraaktelefoon, op de
mogelijkheid om zijn persoonsgegevens tegen dergelijke vorm van onderzoek te blokkeren via
www.onderzoekfilter.nl .
