Ethics in Business and Management
Tentamen
,Inhoud
Hoofdstuk 1............................................................................................................................................ 3
Introducing business ethics................................................................................................................. 3
Hoofdstuk 2............................................................................................................................................ 8
Framing business ethics..................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 3.......................................................................................................................................... 15
Evaluating business ethics................................................................................................................ 15
Hoofdstuk 4.......................................................................................................................................... 23
Descriptive ethical theories............................................................................................................... 23
Hoofdstuk 5.......................................................................................................................................... 30
Managing Business Ethics................................................................................................................ 30
Hoofdstuk 6.......................................................................................................................................... 37
Shareholders and Business Ethics.................................................................................................... 37
Hoofdstuk 7.......................................................................................................................................... 46
Employees and Business Ethics....................................................................................................... 46
Hoofdstuk 8.......................................................................................................................................... 52
Consumers and Business Ethics....................................................................................................... 52
Hoofdstuk 9.......................................................................................................................................... 59
Suppliers, competitors and business ethics......................................................................................59
Hoofdstuk 10......................................................................................................................................... 65
Civil society and business ethics....................................................................................................... 65
Hoofdstuk 11......................................................................................................................................... 71
Government, regulation and business ethics....................................................................................71
2
,Hoofdstuk 1
Introducing business ethics
Wat is bedrijfsethiek?
Bedrijfsethiek (business ethics) is het onderzoek naar bedrijfssituaties, activiteiten en beslissingen
waarbij kwesties van juist en onjuist naar voren komen. Met juist en onjuist wordt moreel juist en
onjuist bedoeld en niet bijvoorbeeld commercieel of strategisch juist en onjuist. Bedrijfsethiek speelt
niet alleen in commerciële bedrijven, maar ook in overheidsinstanties en non-profit bedrijven.
Bedrijfsethiek en de wet
De wet heeft het ook over kwesties die juist en onjuist zijn. Er is daardoor een overlap tussen ethiek
en de wet. De wet is eigenlijk een institutionalisering of codificatie van ethiek naar specifieke sociale
regels, regelgevingen en voorschriften. De wet en ethiek zijn echter niet gelijk aan elkaar. Het zijn
twee kruisende cirkels met een gedeeltelijke overlap. De wet is een definitie van de minimaal
acceptabele gedragsstandaarden, maar biedt geen oplossing voor iedere mogelijke ethische kwestie.
Aan de andere kant zijn er ook kwesties die wel zijn opgenomen in de wet, maar niet echt betrekking
hebben op ethiek. Sommigen stellen dat bedrijfsethiek begint waar de wet eindigt. Bedrijfsethiek heeft
te maken met de kwesties die niet in de wet besproken worden of die geen consensus hebben over
wat juist en onjuist is. Discussie over een bepaalde kwestie kan uiteindelijk leiden tot wetgeving, maar
vaak biedt de wet geen richtlijn voor kwesties. Daarom wordt ook wel gesteld dat bedrijfsethiek
betrekking heeft op het grijze gebied (grey area) van bedrijven. Daar zijn waarden in conflict. Zie ook
figuur 1.
Figuur 1
Vaak is er niet één juist antwoord op bedrijfsethiek kwesties. Er zijn echter wel juiste en onjuiste acties
die ondernomen kunnen worden. Er moet relevante informatie verzameld worden en systematisch
geanalyseerd worden om een geïnformeerde beslissing te kunnen maken waarbij rekening is
gehouden met alle belangrijke overwegingen. Het bestuderen van bedrijfsethiek helpt bij het maken
van betere beslissingen, maar niet per se bij het maken van de juiste beslissingen. Het gaat om het
ontwikkelen van een goed beoordelingsvermogen.
Moraliteit, ethiek en ethische theorie
Vaak worden de termen ethiek en moraliteit door elkaar gebruikt. Er zijn echter wel duidelijke
verschillen tussen de twee concepten. Moraliteit (morality) bevat de normen, waarden en
overtuigingen in sociale processen die bepalen wat juist of onjuist is voor een individu of
gemeenschap. Ethiek (ethics) bevat het onderzoek naar moraliteit en de toepassing van het verstand
om specifieke regels en principes toe te lichten die moraal acceptabele gedragingen bepalen.
Moraliteit gaat dus vooraf aan ethiek. Ethiek is een bepaald soort rationalisatie van moraliteit. Ethiek
leidt vervolgens weer tot een ethische theorie (ethical theory). Zie ook figuur 2.
potentiële
oplossingen voor
moraliteit ethiek ethische theorie
ethische
problemen
Figuur 2
3
,Waarom is bedrijfsethiek van belang?
Redenen waarom bedrijfsethiek steeds belangrijker wordt:
1. Het bedrijfsleven heeft veel macht binnen de maatschappij: bedrijven beïnvloeden bijna elk
aspect van ons leven, waaronder het democratische proces. Er moet nagedacht worden over
hoe deze macht beperkt kan worden en hoe er zeker gesteld kan worden dat het gebruikt
wordt voor goede doeleinden;
2. Het bedrijfsleven kan een belangrijke bijdrage leveren aan de maatschappij: bedrijven
produceren producten, voorzien in werkgelegenheid, betalen belastingen, dragen bij aan
economische ontwikkeling en lossen complexe sociale problemen op. Bedrijven kunnen hun
kracht ten goede gebruiken. Er moet zeker gesteld worden dat ze ook daadwerkelijk op die
manier bijdragen;
3. Wangedrag van bedrijven kan enorme schade veroorzaken: bedrijven kunnen schade
veroorzaken voor individuen, gemeenschappen en het milieu. Er moet inzicht verkregen
worden in de oorzaken en consequenties van wangedrag;
4. Er worden meer complexe en uitdagende ethische eisen gesteld aan bedrijven door
stakeholders: bedrijven moeten deze uitdagingen begrijpen en reacties ontwikkelen die
inspelen op de eisen van stakeholders én bedrijven in staat stellen hun economische rol
effectief uit te voeren. Er moet een juiste balans gevonden worden;
5. Werknemers ervaren druk om ethische standaarden niet in gevaar te brengen: er moet
gekeken worden naar de redenen voor overtredingen en de manier waarop managers,
toezichthouders en andere partijen omgaan met deze problemen;
6. Bedrijven hebben te maken met een gebrek aan vertrouwen: de maatschappij heeft er weinig
vertrouwen in dat bedrijven ethische beslissingen maken.
Bedrijfsethiek in verschillende organisatiecontexten
Er zijn verschillen tussen de ethische kwesties in verschillende organisatietypen. Deze worden
hieronder besproken en zijn samengevat in tabel 1.
Grote bedrijven Kleine bedrijven Maatschappelijk Publieke
e organisaties organisaties
Prioriteiten Financiële integriteit Werknemerskwesties Missie, integriteit Wetgeving,
en werknemers- of van tactieken, corruptie,
klantenkwesties rechtmatigheid en belangenconflicten
verantwoordelijk- , procedurele
heid kwesties en
verantwoordelijk
Benadering Formeel en Informeel en Informeel en Formeel en
systeem-gebaseerd vertrouwen-gebaseerd waarden- bureaucratisch
gebaseerd
Verantwoordelij Aandeelhouders en Eigenaren Donateurs en Algemeen publiek
k naar andere klanten en de hogere
stakeholders overheid
Beperkingen Aandeelhouder- Gebrek aan middelen en Gebrek aan Traagheid en een
oriëntatie en grootte aandacht middelen en gebrek aan
en complexiteit formele training transparantie
Tabel 1
Bedrijfsethiek in grote en kleine bedrijven
Het verschil tussen kleine en grote bedrijven is dat kleine bedrijven minder tijd en middelen hebben
voor ethiek, dat ze autonoom en onafhankelijk zijn met betrekking tot verantwoordelijkheden naar
andere stakeholders en dat ze een informele vertrouwen-gebaseerde benadering hanteren voor het
managen van ethiek. Werknemers zijn de belangrijkste stakeholders. Grote bedrijven, echter, hebben
meer geformaliseerde benaderingen in het managen van bedrijfsethiek en hebben meer middelen
beschikbaar voor het ontwikkelen van geavanceerde ethiekprogramma’s. Ze worden beperkt door de
focus op winstgevendheid, aandeelhouderwaarde en de grootte en complexiteit van hun activiteiten.
4
,Bedrijfsethiek in particuliere, publieke en maatschappelijke organisaties
Particuliere bedrijven zullen primair verantwoordelijk zijn voor hun aandeelhouders, terwijl
maatschappelijke organisaties primair verantwoordelijk zijn voor de kieskringen die ze dienen. In de
publieke sector wordt meer aandacht besteed aan de overheid op hogere niveaus en het algemeen
publiek. Overheidsinstanties zullen zich vooral bezighouden met kwesties gerelateerd aan wetgeving,
corruptie, belangenconflicten, publieke verantwoording en andere procedurele kwesties. Dit resulteert
in een geformaliseerde en bureaucratische benadering. Ze worden beperkt door bureaucratie die
traagheid veroorzaakt en door een gebrek aan transparantie naar externe kieskringen.
Maatschappelijke organisaties hanteren vaak een meer informele benadering, waarbij ze hun missie
en waarden benadrukken. Ze hebben vaak beperkte middelen en training.
Globalisatie
De race naar de bodem (race to the bottom) houdt in dat multinationale bedrijven werknemers in
ontwikkelingslanden exploiteren, het milieu vernietigen en hun economische macht misbruiken.
Bedrijven zetten ontwikkelingsladen tegen elkaar op door buitenlandse investeringen toe te wijzen aan
landen die hun de meest gunstige voorwaarden kunnen bieden.
Wat is globalisatie?
Globalisatie maakt actuele sociale, politieke, economische en culturele uitwisselingen zonder direct
fysiek contact mogelijk tussen mensen of organisaties. Er zijn twee ontwikkelingen die van belang zijn
geweest voor globalisatie:
1. Technologisch: moderne communicatietechnologie maakt verbindingen en interactie tussen
mensen mogelijk als ze zich op grote afstand van elkaar bevinden. Ook wereldwijde
transporttechnologieën hebben zich snel ontwikkeld, waardoor mensen makkelijker anderen
over de hele wereld kunnen ontmoeten;
2. Politiek: territoriale grenzen zijn niet langer een obstakel voor wereldwijde verbindingen tussen
mensen. Nationale grenzen zijn minder van belang.
Globalisatie en bedrijfsethiek
Globalisatie is op drie gebieden van belang voor bedrijfsethiek:
Culturele kwesties (cultural issues): bedrijven nemen deel aan buitenlandse markten en
hebben daardoor te maken met nieuwe en diverse ethische eisen. Normen en waarden
verschillen sterk tussen landen. Globalisatie resulteert in de ‘deterritorialisatie’ van bepaalde
processen en activiteiten, maar vaak blijft er een sterk verband tussen de lokale cultuur en de
geografische regio. Aan de ene kant maakt globalisatie regionale verschillen minder
belangrijk, omdat het regio’s bij elkaar brengt en een meer uniforme wereldwijde cultuur
aanmoedigt. Aan de andere kant onthult globalisatie economische, politieke en culturele
verschillen door het vervagen van de verdeling tussen verschillende geografische gebieden;
Juridische kwesties (legal issues): hoe meer transacties hun verbinding met een bepaalde
territoriale entiteit verliezen, des te minder beheersing is er van de nationale overheden. De
macht van een overheid is namelijk beperkt tot een bepaald territorium. Aangezien
bedrijfsethiek vaak begint waar de wet eindigt, vraagt globalisatie dus om meer bedrijfsethiek;
Verantwoordingskwesties (accountability issues): multinationals hebben een sterke invloed op
massamedia en die beïnvloeden weer welke informatie en entertainment wij te zien krijgen.
Multinationals zijn economisch gezien net zo machtig als overheden. Hoe meer de
economische activiteiten wereldwijd worden, des te minder goed kunnen overheden ze
beheersen en des te minder open zijn ze voor democratische beheersing door de bevolking.
De vraag naar directe verantwoordelijkheid van multinationals is dan ook groter geworden de
afgelopen jaren. Globalisatie leidt naar een grotere vraag naar bedrijfsverantwoording
(corporate accountability).
Globalisatie heeft een homogeniserend effect. Het creëert een nieuwe plek waar bedrijven te maken
hebben met vergelijkbare ethische kwesties wereldwijd. Aan de andere kant heeft globalisatie echter
ook het tegenovergestelde effect op bedrijven. Hoe meer wereldwijd globalisatie wordt, des te meer
worden bedrijven blootgesteld aan regio’s en landen waar ethische waarden en praktijken anders zijn.
5
, Internationale verscheidenheid in benaderingen in bedrijfsethiek
In deze paragraaf worden de verschillen in bedrijfsethiek in verschillende werelddelen besproken. Dit
is samengevat in tabel 2.
Europa Noord-Amerika Azië
Wie is verantwoordelijk? Het collectief Het individu Het topmanagement
Wie is de belangrijkste De overheid, vakbonden en Het bedrijf De overheid en de
speler? verenigingen bedrijven
Wat zijn de belangrijkste Een onderhandeld juridisch Ethische codes De beoordelingsvrijheid
richtlijnen? raamwerk van managers
Wat zijn de belangrijkste Sociale kwesties in het Wangedrag en Corporate governance
kwesties? organiseren van het immoraliteit bij en verantwoording
raamwerk besluitvorming
Wat is de Geformaliseerde meerdere Focus op Impliciete meerdere
stakeholderbenadering? stakeholder benadering aandeelhouderswaard stakeholder benadering
e
Tabel 2
In Europa richt bedrijfsethiek zich meer op de keuze van de beperkingen zelf, terwijl in Noord-Amerika
de focus ligt op de keuze binnen de beperkingen. In Azië wordt er wel gebruik gemaakt van keiretsu
overeenkomsten en chaebol structuren. Dit zijn samenwerkingsverbanden waarin de bedrijven
onderling sterk verbonden zijn.
Bronnen van verschillen tussen regio’s
Veel verschillen in bedrijfsethiek zijn ontstaan door verschillen in de culturele, economische en
religieuze geschiedenis tussen de Europese en Amerikaanse geschiedenis. De invloed van de
Katholieke en Luthers Protestantse religies in Europa heeft geleid tot een collectieve benadering in het
organiseren van het economische leven, terwijl de individuele focus van de Calvinistisch Protestantse
religie in de VS heeft geleid tot een totaal ander kapitalistisch economisch systeem. In andere delen is
de actieve uitvoering van religie nog meer ingebed dan in het Westen. In Azië hebben het
Hindoeïsme, Boeddhisme en Confucianisme geleid tot een meer pragmatische, relationele en flexibele
benadering in ethische besluitvorming. De Moslimwereld wordt gekenmerkt door een aantal ethische
principes. Rechtvaardigheid, vertrouwen en integriteit zijn daar de kern van. Dergelijke religieus
geïnformeerde ethische waarden hebben soms vergaande gevolgen voor bedrijven.
Verschillen in bedrijfsethiek hebben ook andere historische gronden. De interesse in bredere
macrokwesties in Europa kan teruggeleid worden tot de behoefte aan het herbouwen van instituties na
de Tweede Wereldoorlog. Verder wordt de focus op de individuele actie en gedragscodes in de VS
gedreven door de impact op de algemeen bekende bedrijfsschandalen waardoor er aandacht besteed
moest worden aan het vermijden van ethische misdrijven op het bedrijfsniveau. Veel specifieke
uitdagingen voor bedrijfsethiek in de ontwikkelde wereld zijn ook het gevolg van koloniale tijden.
Globalisatie en de integratie van verschillende wereldwijde regio’s
Er is een sterke neiging richting een bepaalde mate van integratie in de verschillende
bedrijfssystemen. In Europa is een afname van het belang van overheidsregulatie van bedrijven
zichtbaar. Bedrijven bevinden zich daardoor in een context die vergelijkbaar is met de Amerikaanse
versie van kapitalisme. Er is een trend richting een grotere convergentie van bedrijfssystemen en
bedrijfskenmerken zichtbaar in de meeste delen van de wereld. Echter, bepaalde fundamentele
kenmerken en verschillen blijven en zullen relevant blijven.
Duurzaamheid
Er is ook steeds meer interesse ontstaan voor de ontwikkeling van nieuwe manieren voor het
aanpakken van de verschillende invloeden van bedrijven in de maatschappij. Bedrijven hebben
verschillende invloeden, zoals milieuvervuiling en de toename in afval. De doelen en consequenties
van bedrijven vereisen een radicale heroverweging. Het concept dat gepromoot wordt als het
6
