ORGANISATIE EN MANAGEMENT
SAMENVATTING
H1 T/M H15
SABIEN LOERAKKER
,MANAGEMENT EN ORGANISATIE – SAMENVATTING H1 T/M H15
INHOUDSOPGAVE
H1 – maatschappij en organisaties .......................................................................................................... 3
organisaties, bedrijven en ondernemingen ....................................................................................... 3
organisaties in hun externe omgeving ................................................................................................ 3
de economische kringloop en transformatieprocessen ................................................................. 4
organisaties in hun interne omgeving ................................................................................................. 5
beïnvloeden en beheersen van de omgeving ................................................................................. 5
management ........................................................................................................................................... 5
H2 – soorten organisaties ........................................................................................................................... 6
industriële organisaties ........................................................................................................................... 6
handelsbedrijven ..................................................................................................................................... 6
dienstverlenende organisaties .............................................................................................................. 6
overheidsorganisaties ............................................................................................................................. 6
verdeling van taken en bevoegdheden van non-profit organisaties .......................................... 6
typen van organisaties ........................................................................................................................... 7
H3 – historische ontwikkeling van de organisatietheorie ..................................................................... 8
de klassieke school .................................................................................................................................. 8
de human-relationsbenadering ........................................................................................................... 9
revisionisme ............................................................................................................................................... 9
de systeembenadering ........................................................................................................................ 10
de contingentiebenadering ............................................................................................................... 10
H4 – bedrijfskolom, bedrijfstak en markten ........................................................................................... 11
bedrijfskolom .......................................................................................................................................... 11
bedrijfstakken en sectoren .................................................................................................................. 11
verticale bewegingen in de bedrijfskolom ...................................................................................... 11
horizontale bewegingen in de bedrijfskolom .................................................................................. 12
concrete markten en abstracte markten ........................................................................................ 12
H5 – ondernemingsvormen...................................................................................................................... 12
ondernemingsvormen zonder rechtspersoonlijkheid ..................................................................... 13
ondernemingsvormen met rechtspersoonlijkheid .......................................................................... 14
H6 – strategie .............................................................................................................................................. 15
stategievorming ..................................................................................................................................... 15
stategieformulering ............................................................................................................................... 15
strategiebepaling .................................................................................................................................. 16
strategische keuzen .............................................................................................................................. 18
H7 – doelstellingen van organisaties ...................................................................................................... 18
soorten doelstellingen .......................................................................................................................... 18
formulering van doelstellingen ........................................................................................................... 19
1
,MANAGEMENT EN ORGANISATIE – SAMENVATTING H1 T/M H15
H8 – dynamiek ............................................................................................................................................ 19
groei en ontwikkelingsstadia ............................................................................................................... 19
veranderingsprocessen ........................................................................................................................ 20
H9 – organisatie van de planning .......................................................................................................... 20
definitie en doelstelling van planning ............................................................................................... 20
soorten beslissingen en soorten planning ......................................................................................... 20
beslissingsmethoden ............................................................................................................................. 21
planningsmethoden ............................................................................................................................. 22
procesbeheersing ................................................................................................................................. 23
H10 - ondernemingsplan .......................................................................................................................... 25
masterplan .............................................................................................................................................. 25
deelplannen ........................................................................................................................................... 25
H11 - interne organisatie .......................................................................................................................... 26
effectief organiseren ............................................................................................................................ 26
organisatiecriteria.................................................................................................................................. 27
taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden ....................................................................... 28
taakverdeling ......................................................................................................................................... 28
taakverdeling en motivatie ................................................................................................................. 30
H12 - organisatiestructuren en -stelsels .................................................................................................. 31
verbijzondering en coördinatie .......................................................................................................... 31
organisatieschema’s............................................................................................................................. 33
relatievormen ......................................................................................................................................... 33
organisatievormen ................................................................................................................................ 35
divisieorganisatie ................................................................................................................................... 36
H13 - zeggenschap in organisaties ........................................................................................................ 37
zeggenschapsrollen in organisaties ................................................................................................... 37
projectorganisatie en matrixorganisatie........................................................................................... 38
H14 - leiderschap ....................................................................................................................................... 39
theorieën over leiderschap ................................................................................................................. 39
soorten leiderschap .............................................................................................................................. 40
taken van de leiding ................................................................................................................................. 41
omspanningsvermogen van de leiding ............................................................................................ 42
managementmethoden ..................................................................................................................... 43
H15 - medezeggenschap ........................................................................................................................ 45
wet op de ondernemingsraden ......................................................................................................... 45
de ondernemingsraad: rechten en bevoegdheden ......................................................................... 46
2
,MANAGEMENT EN ORGANISATIE – SAMENVATTING H1 T/M H15
H1 – MAATSCHAPPIJ EN ORGANISATIES
ORGANISATIES, BEDRIJVEN EN ONDERNEMINGEN
▪ Omgeving wordt ingedeeld in externe en interne omgeving.
Organisatie Samenwerkingsverband waarin mensen en middelen worden
samengebracht om bepaalde doelstellingen te bereiken.
Profit Op winst gericht, particuliere sector.
Non-profit Niet op winst gericht, overheid, enz.
Organisaties die producten of diensten voortbrengen noemen we bedrijven.
o Profit bedrijf onderneming
Privatisering Overheid stoot bedrijf af, bedrijf gaat verder als zelfstandige
organisatie.
ORGANISATIES IN HUN EXTERNE OMGEVING
Stakeholders Alle belanghebbenden van een organisatie.
▪ Externe afstemming is wanneer de organisatie in haar functioneren rekening
houden met de externe omgeving en het beleid daar mede op af te stemmen.
Externe (omgeving) belanghebbenden zijn onder meer:
Afnemers
Leveranciers
Vermogensverschaffers
Overheid
Concurrenten
Belangenorganisaties
Afnemers
Kopers van producten of diensten.
Leveranciers
Leveren grondstoffen, hulpmaterialen, machines, enz. die een organisatie nodig
heeft om producten te maken of diensten te verlenen.
Vermogensverschaffers
Aandeelhouders, banken, enz. geven de organisatie geld en krijgen zeggenschap
en/of een redelijke financiële vergoeding in de vorm van dividend of rente er voor
terug.
Overheid
Geeft vergunningen af en zorg voor infrastructuur. Bepaalt de milieueisen, eisen van
bekwaamheid van ondernemers, geeft richtlijnen voor openingstijden, enz. Brengt
belastingen en andere heffingen in rekening.
Concurrentie
Zorgt voor permanente kwaliteitsbewaking van producten en diensten en tot
lage(re) prijzen daarvan.
3
,MANAGEMENT EN ORGANISATIE – SAMENVATTING H1 T/M H15
Belangenorganisaties
Vakbonden, werkgeversorganisaties, consumentenorganisaties, en actiegroepen.
Vertegenwoordigen een veelheid van belangen waarmee een organisatie terdege
rekening moet houden.
▪ De bekendste werkgeversorganisatie op industrieel gebied is de combinatie
VNO-NCW (Verbond van Nederlandse Ondernemingen – Nederlands Christelijk
Werkgeversverbond)
▪ Werkgeversorganisaties beogen op te komen voor de materiële en immateriële
belangen van de werknemers
▪ Federatie Nederlandse Vakbeweging, Christelijk Nationaal Vakbond,
Vakcentrale voor Professionals
Werkgevers- en werknemersorganisaties spelen onder meer een rol in en/of bij:
▪ de Sociaal-Economische Raad, die driemaal elf leden telt van werkgevers,
werknemers en door de overheid aangewezen onafhankelijke deskundigen
(kroonleden)
▪ de Stichting van de Arbeid, die uitsluitend bestaat uit vertegenwoordigers van
werkgevers en werknemers
▪ veel gevallen van CAO-overleg en overleg in het kader van sociale plannen
▪ de bedrijfstakpensioenfondsen
Organisaties moeten zich ook bezighouden met omgevingsfactoren die invloed
hebben op het functioneren en voortbestaan van de organisatie:
▪ demografische factoren
o omvang, groei en samenstelling van de bevolking
▪ economische factoren
o loonontwikkeling, renteontwikkeling en valutaschommelingen
▪ technologische factoren
o technologische ontwikkelingen, automatisering, e-commerce
▪ sociaal-maatschappelijke factoren
o opvattingen die in de loop van de tijd zijn gegroeid, bv. biologisch eten
▪ politieke factoren
o wetten en regels
▪ ecologische factoren
o zorg voor het milieu
▪ marktfactoren
o verstand over afnemers, concurrenten, enz.
De omgevingsfactoren zijn weer te onderscheiden in:
▪ macro-omgevingsfactoren
o externe factoren waar een organisatie geen invloed op heeft
▪ meso-omgevingsfactoren
o externe factoren waar een organisatie enige invloed op heeft
▪ micro-omgevingsfactoren
o interne factoren die voor een organisatie te beïnvloeden zijn
DE ECONOMISCHE KRINGLOOP EN TRANSFORMATIEPROCESSEN
Input Gebouw, machines, grondstoffen, enz. van een organisatie.
Output Producten of diensten van een organisatie.
4
,MANAGEMENT EN ORGANISATIE – SAMENVATTING H1 T/M H15
▪ Het proces van input, transformatie en output is de economische kringloop. Om
de kringloop goed te laten verlopen, vinden allerlei ruilprocessen plaats.
ORGANISATIES IN HUN INTERNE OMGEVING
Interne omgeving Werknemers, gebouw, machines en financiële middelen.
▪ De leiding wordt meestal aangeduid als de directie.
Organisatie- Geheel van samenwerkende afdelingen, de verdeling over
structuur taken en functies, de communicatie, de
beslissingsbevoegdheden en de vastlegging van procedures.
Organisatie- Ongeschreven gemeenschappelijke opvattingen en
cultuur gedragingen (plus de geschreven regels).
Er zijn 4 organisatieculturen te onderscheiden:
1. Rolcultuur
o Sterk gecentraliseerde leiding en geringe mate van samenwerking, bv.
een verkooporganisatie met vertegenwoordigers die allen hun eigen
werkgebied hebben.
2. Personencultuur
o Grote verspreiding van macht en nauwelijks samenwerking. Medewerkers
hebben een grote beslissingsbevoegdheid, bv. een accountantskantoor.
3. Machtscultuur
o Sterk gecentraliseerde leiding en nauwe samenwerking, bv. bij veel
nieuwe organisaties.
4. Taakcultuur
o Verspreiding van macht en veel samenwerking, bv. bij projectgroepen
waarin specialisten samenwerken.
Management leidinggevende functies; directie, chefs, bazen, enz.
▪ Het management stuurt de organisatie, brengen activiteiten op gang, motiveren
en stimuleren.
BEÏNVLOEDEN EN BEHEERSEN VAN DE OMGEVING
Indirecte externe Omgeving die wel van belang is, maar die voor een
omgeving individuele organisatie onbeheersbaar is, geen invloed, macro-
omgevingsfactoren.
Directe externe Omgeving die van belang is en beheersbaar, wel invloed, meso-
omgeving omgevingsfactoren.
MANAGEMENT
In het besturen van een organisatie onderscheiden we drie managementniveaus:
1. Strategisch management
o Hoogste leiding, bepaalt de doelstellingen van de organisatie.
2. Tactisch of structurerend management
o Middenmanagement, geformuleerde doelstellingen en beleid omzetten
naar concreet uitvoerbare plannen.
3. Operationeel management
o Bazen en afdelingschefs, leidinggeven aan de uitvoering.
5
,MANAGEMENT EN ORGANISATIE – SAMENVATTING H1 T/M H15
Interdisciplinaire Alle activiteiten komen aan het bod bij de beoordeling, dus
benadering inkoop, productie en marketing.
Multidisciplinaire Bij de beoordeling wordt naast het primaire proces, ook andere
benadering vakgebieden, zoals psychologie en sociologie betrokken.
H2 – SOORTEN ORGANISATIES
Er zijn verschillende soorten profit-organisaties:
▪ Industriële of productieorganisaties
▪ Handelsbedrijven
▪ Dienstverlenende organisaties
INDUSTRIËLE ORGANISATIES
Industriële Vervaardigt met behulp van grondstoffen, mensen en machines
organisatie eindproducten.
Business to business Productorganisaties die werken voor andere organisaties.
Technische Werkvoorbereiding, planning, de productie zelf, reparatie en
productieproces onderhoud.
HANDELSBEDRIJVEN
Handelsbedrijf Koopt producten in en verkoopt ze weer in dezelfde vorm. Er
vindt geen omvorming plaats, bv. groothandels en winkels.
DIENSTVERLENENDE ORGANISATIES
Dienstverlenende Hoofdtaak is het verlenen van diensten, bv. advocatenbureaus
organisatie en banken.
Activiteiten in een dienstverlenende organisatie zijn onder te verdelen in:
▪ Frontoffice
o Rechtstreeks contact met de klant, hierin gaat het om aspecten als kennis,
aandacht, bereidwilligheid en vriendelijkheid
▪ Backoffice
o Administratieve verwerking van zaken
OVERHEIDSORGANISATIES
▪ Overheidsorganisaties zijn non-profit.
Semi overheids- Vervullen bepaalde wettelijke taken en zijn redelijk van
organisaties publiek belang. Worden geheel of gedeeltelijk gefinancierd
door de overheid, bv. Holland Casino en NS.
Privatiseren Overheid laat semi-overheidsorganisaties zelfstandig worden
(non-profit wordt profit), bv. PostNL, KPN en elektriciteitsbedrijven.
VERDELING VAN TAKEN EN BEVOEGDHEDEN VAN NON-PROFIT ORGANISATIES
We onderscheiden een viertal modellen voor de verdeling van taken en
bevoegdheden bij non-profitorganisaties:
1. Executief bestuur
2. Beleidsvormend bestuur
3. Voorwaardenscheppend bestuur
4. Toezichthoudend bestuur
6
, MANAGEMENT EN ORGANISATIE – SAMENVATTING H1 T/M H15
Executief bestuur
Bemoeit zich in sterke mate met de uitvoering en wordt vaak door de bestuursleden
zelf verricht. Zij doen het werk vaak uit liefhebberij en hebben voldoende tijd. Komt
vele voor in kleine verenigingen met weinig financiële armslag.
Beleidsvormend bestuur
Stelt het algemene beleid vast en laat de uitvoering hiervan over aan de directie. Dit
model tref je veel aan bij ziekenhuizen.
Voorwaardenscheppend bestuur
Schept voor de directie de mogelijkheid de werkzaamheden zo goed mogelijk uit te
voeren. Het bestuur zorgt voor geld, middelen en mensen. De directie stelt het beleid
vast en beslist over de uitvoering. Dit zie je veel bij grotere belangenorganisaties en
bij hulporganisaties.
Toezichthoudend bestuur
Zowel de beleidsvorming als de beleidsbepaling wordt toevertrouwd aan de
directie. Het bestuur houdt uitsluitend toezicht en geeft eventueel adviezen. Soms
heeft de directie goedkeuring nodig voor belangrijke zaken. Veel
onderwijsinstellingen hebben deze bestuursvorm.
TYPEN VAN ORGANISATIES
Henry Mintzberg heeft onderzoek gedaan naar de verschillende typen organisaties
en is daarbij tot een indeling van organisatiestructuren gekomen. Hij heeft meerdere
typen beschreven, maar wij bespreken er vijf:
1. Simpele structuur
2. Machinebureaucratie
3. Professionele bureaucratie
4. Divisiestructuur
5. Adhocratie
Simpele structuur
Er werken weinig mensen en de hoogste leiding bepaalt alles. De werkwijze is
duidelijk en overzichtelijk. Er zijn bijna geen afdelingen. Voorbeelden hiervan zijn
kleine aannemersbedrijven, hoveniersbedrijven en brandweerkorpsen.
Machinebureaucratie
Werkzaamheden zijn voor een groot deel gestandaardiseerd. De leiding is sterk
gecentraliseerd. De uitvoerende werknemers zijn vaak laaggeschoold. Boven de
uitvoerders bevindt zich een breed middenkader. Voorbeelden hiervan zijn de
fabricage van auto’s en de verwerking bij postorderbedrijven.
Professionele bureaucratie
Hoge mate van professionaliteit bij de medewerkers. Medewerkers hebben vaak
een grote mate van vrijheid. De nadruk in het werk ligt op de vaardigheden. Naar
klanten toe handelen medewerkers volgens een uniform patroon. Er is weinig
leidinggevend middenkader nodig. Voorbeelden hiervan zijn accountantskantoren,
notariskantoren, advocatenbureaus en softwarebedrijven.
7
