HC 6 + Syllabus patiëntenrechten I (blz. 23 t/m blz. 41) + Syllabus
Patiëntenrechten II (blz. 4 t/m blz. 69)
Leg uit wat de relatie is tussen de WGBO en bepalingen uit het algemeen burgerlijk recht.
De gbo is een meerzijdige rechtshandeling waarbij een of meer partijen een
overeenkomst aangaan (art. 6:213 BW). Een aantal rechten en plichten van het gewone
verbintenissenrecht zijn dan ook van toepassing op de gbo:
6:74 BW – toerekenbare tekortkoming 6:98 BW – bepalingen over
causaliteit
6:95 ev BW – bepalingen over schade 6:106 BW – immateriële schade
3:35 BW – bepalingen inzake de goede trouw 3:33 BW – bepalingen inzake de
rechtshandeling
De WGBO wijkt af wat betreft aansprakelijkheid. Zo is er sprake van centrale
aansprakelijkheid (tenzij privékliniek of alternatieve geneeskunde), kan de
aansprakelijkheid niet worden uitgesloten en is het mogelijk om de bewijslast om te
keren. Diverse in de WGBO opgenomen rechten van de patiënt zijn
persoonlijkheidsrechten. Dat wil zeggen dat het om rechten gaat die iedere natuurlijke
persoon heeft en die opzij geschoven kunnen worden.
Waarom is er in de gbo sprake van centrale aansprakelijkheid? De gbo onderscheidt zich
vanwege het persoonlijke karakter. Als de patiënt een behandeling ondergaat bij een arts
die in loondienst van een ziekenhuis werkt, sluit de patiënt een overeenkomst met de
stichting en dus niet met de arts zelf. Juridisch gezien zouden er twee overeenkomsten
ontstaan als de patiënt behandeld wordt door een vrijgevestigd arts en vanwege die
behandeling wordt opgenomen in het ziekenhuis. Dit zou praktisch ingewikkeld worden en
daarom is er een aparte bepaling opgenomen (7:462 BW – centrale aansprakelijkheid).
Wanneer is de WGBO van toepassing? Wat valt er onder de werking van de WGBO en
voor wie is de wet geldig?
In beginsel is de wet van toepassing op elke situatie waarin iemand zich beroepsmatig
bemoeit met de gezondheid van een ander, tenzij wettelijk anders is bepaald (zoals bij
Penitentiarie Beginselenwet, BOPZ en WPG). De geneeskundige behandeling zelf valt
natuurlijk onder de werking van deze wet, maar ook raadgeving om ziekte te voorkomen,
het geven van raad omtrent de behandeling, verrichten van onderzoek naar de
gezondheidstoestand, de verzorging van de patiënt, het verrichten van een medische
keuring*, begeleiding bij overdracht en hulp bij het zoeken naar een andere hulpverlener
vallen onder de werking van de WGBO. De wet is geldig:
-voor de patiënt - tijdens een medische
keuring
-voor mensen die onderworpen zijn aan een bevolkingsonderzoek - bij bemoeienis
door de GGD
- tijdens onderzoek & vaccinatie bij consultatiebureau - tijdens onderzoek door
schoolarts
- gedetineerden die zorg behoeven in de gevangenis.
Waarom is de medische keuring een twijfelgeval voor de werking van de WGBO? Volgens
7:446 lid 5 BW is er geen behandelingsovereenkomst in geval van een medische keuring
die niet op eigen initiatief is verricht. Er bestaat in die situatie wel een blokkeringsrecht
(7:464 lid 2 BW) waarbij de keurling die in opdracht van derden de keuring ondergaat, zelf
mag bepalen of de uitslag aan hem en/of de opdrachtgever bekend wordt gemaakt.
Desalniettemin is de cassatierechter van mening dat in situaties waarin afhankelijk
bestaat van een patiënt jegens degene die handeling verricht, er voldoende reden is om
de bepalingen van de WGBO van toepassing te verklaren.
Geef een voorbeeld waaruit blijkt dat bemiddelaars soms als hulpverlener in de zin van
de WGBO kunnen worden aangemerkt. Cells4Health (2011) sloot met Turkse artsen
behandelingscontracten af voor stamcelbehandelingen, wat overigens in Nederland
verboden is. Een patiënte werd behandeld en raakte (verder) verlamd, waardoor ze
besloot de rekeningen van Cells4Helth niet te betalen. Cells4Health spande daarom een
,zaak aan, maar in reconventie kreeg uiteindelijk de patiënte een schadevergoeding,
aangezien Cells4Health haar niet goed had ingelicht over de risico’s van de behandeling.
Leg uit wat de Hof besluit in de casus ‘Sylvia Millecam en hulpverlenersstandaard’. Zowel
medium Jomanda als homeopathische arts worden aangeklaagd. De arts valt zowel onder
art. 3 Big en WGBO en wordt verweten niet te hebben voldaan aan goed
hulpverlenerschap zoals zijn titel hem dat oplegt. Jomanda had geen artsentitel en had
zich te houden aan de standaard van mediums, welke zwijgt over de bewezen medische
behandeling. Bovendien stond op haar visitekaartje dat bij klachten een arts
geraadpleegd diende te worden. Dit tezamen zorgde voor haar vrijspraak. Tevens
benadrukte het Hof dat de arts zich onder alle omstandigheden te houden heeft aan zijn
medisch professionele standaard en dat hem een verwijt mag worden gemaakt wanneer
de arts – zelfs met overwogen toestemming van de patiënt – besluit van de standaard af
te wijken.
Hoe komt een geneeskundige behandelingsovereenkomst tot stand en hoe kan dit weer
worden beëindigd? Er zijn geen expliciete voorschriften over de wijze waarop een gbo tot
stand komt (vormvrij). De totstandkoming van de gbo wordt beheerst door de algemene
bepalingen (3:33, 3:35 en 6:217 BW) Uit de praktijk blijkt dat een gbo tot stand komt
wanneer: - een patiënt zich inschrijft bij een huisarts
- de patiënt wordt doorgestuurd naar of opgenomen door een ziekenhuis
- een patiënt via de SEH door de dienstdoend arts in behandeling treedt
- er sprake is van een spoedbehandeling of een spoedsituatie (7:461 BW)
De opzegging kan te allen tijde eenzijdig gedaan worden door de patiënt (lichamelijke
integriteit). Voor de behandelaar geldt dat eenzijdig opzeggen alleen kan behoudens
gewichtige redenen (7:460 BW). Verder komt de gbo ook ten einde wanneer de
behandelaar niet langer de juiste specialist is, wanneer de behandeling klaar is of
wanneer de arts weg gaat bij het ziekenhuis.
Welke rechten heeft een patiënt volgens de WGBO? Allereerst is er sprake van
zelfbeschikkingsrecht. Daarnaast mag de patiënt de overeenkomst eenzijdig opzeggen en
geldt er een informatierecht (art. 7:448 BW). Deze kent 2 uitzonderingen; het niet willen
weten (art. 7:449 BW) en therapeutische exceptie (art. 7:448 lid 3 BW). Verder is er het
recht op inzage dossier (art. 7: 456 BW + art. 7: 457 BW) en is er sprake van het
toestemmingsrecht (art. 7:450 BW); de uitzonderingen hierop zijn wilsonbekwaamheid
(art. 7: 450 lid 3 BW), niet-ingrijpende verrichting binnen behandelplan (art. 7:466 lid 2
BW) en noodsituatie (art. 7: 453 BW, beroepsstandaard).
Welke informatie moet de hulpverlener verstrekken volgens art. 7:448 BW? De
hulpverlener wordt opgedragen de patiënt op duidelijke wijze in te lichten over het
voorgenomen onderzoek, de behandeling en de actuele gezondheidstoestand. De risico’s,
het doel en de aard van het onderzoek, de alternatieven en de staat van vooruitzichten
ter zake van de gezondheidstoestand moeten daarin worden opgenomen. De arts hoeft
geen werkstuk te houden; hij hoeft alleen datgeen te vertellen waarvan binnen zijn
beroepsgroep consensus bestaat. Een arts mag vanuit zijn ervaring wel zijn voorkeur
laten blijken, maar dient de info zo objectief mogelijk over te brengen. Dit moet wel op
het begripsniveau van de patiënt.
Noem een aantal relevante wetgevingen die betrekking hebben de privacy van patiënten.
- Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP): gericht op bescherming van de privésfeer
van mensen. Deze wet geeft aan wat er met verzamelde persoonsgegevens moet
gebeuren, wie toestemming moet geven voor gebruik daarvan (art. 8) en met welke
doelstelling de gegevens zijn verzameld (art. 16). Iedereen die gegevens verzamelt die
niet voor strikt particulier gebruik zijn, is aan de WBP gebonden.
- Wet op geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO): legt specifieke
verplichtingen aan de hulpverlener op, zoals de dossierplicht met daaraan tevens de
plicht gekoppeld tot strikte geheimhouding.
, - Wet gebruik BSN in de zorg: zorgaanbieders en indicatieorganen moeten voor het
opvragen en controleren van een BSN een UZI-pas of servercertificaat gebruiken. Deze
wet moet de invoering van het EPD mogelijk maken.
- WKKGZ: wetgeving gericht op de kwaliteit van zorg. De IGJ heeft zelfstandig recht op
inzage in patiëntendossiers wanneer dit noodzakelijk is om de kwaliteit te controleren.
- Zorgverzekeringswet (Zvw) & Wet langdurige zorg (Wlz): voor financiering van de zorg
moet de financier weten voor welke handelingen betaald moeten worden, maar wel met
inachtneming van dossier- en beroepsgeheim.
- Wet Publieke Gezondheidszorg (WPG) & Wet Bevolkingsonderzoek (WBO): wetten die
omwille volksgezondheid een mogelijkheid bieden voor doorbreking van het
beroepsgeheim en privacy.
- art. 10 GW: bescherming van de privésfeer
Op welke manieren wordt de privacy van een patiënt gewaarborgd en wanneer mag de
arts zijn beroepsgeheim doorbreken? Toegang tot de gegevens is gebonden aan de
patiënt zelf of diens vertegenwoordiger en zij die beroepshalve binnen het kader van de
behandeling over gegevens moeten beschikken. Degene die gegevens over zijn patiënt
zonder dienst toestemming aan derden doorspeelt, handelt in strijd met de WGBO (7:457
BW), art. 272 Sr en wet BIG (zwijgplicht arts). De zwijgplicht van de arts gaat zelfs zo ver
dat hij mag zwijgen wanneer hij als getuige wordt opgeroepen door de rechter en de arts
van mening is dat zijn beroepsgeheim voorgaat (verschoningsrecht). De
geheimhoudingsplicht mag wettelijk doorbroken worden in het geval van infectieziekten
(art. 21-24 WPG), inzagebevoegdheid IGZ (art 24. Lid 4 WKKGZ), bij toestemming patiënt
(art. 7:457 lid 1 BW), bij een melding van kinderverwaarlozing (art. 7.1.4.1 Jeugdwet) of
bij aangifte van een strafbaar feit (bv: art. 255 Sr: verwaarlozing).
Wanneer mag er een uitzondering worden gemaakt op informed consent? In welke
gevallen is de patiënt niet zelf in staat om toestemming te geven? Volgens 7:466 BW is er
geen plicht de patiënt voorafgaande de behandeling te informeren in spoedsituaties. Daar
is sprake van wanneer het ernstige gevaar voor de patiënt kan worden afgewend of
worden verminderd door z.s.m. in te grijpen en er dus geen gelegenheid is daarvoor
toestemming te vragen en de patiënt daarover te informeren. De patiënt zal niet zelf in
staat zijn om toestemming te geven wanner bij buiten bewustzijn is, wanneer hij
wilsonbekwaam wordt geacht door een stoornis aan de geestelijke vermogens of wanneer
de patiënt jonger is dan 12 jaar (7:450 BW).
Wat is het verschil tussen handelings- en wilsonbekwaam? Wie geeft toestemming bij
wilsonbekwaamheid?
Handelingsonbekwaam is iemand die door wettelijke bepaling onbekwaam wordt geacht.
Wilsonbekwaamheid wil zeggen dat iemand niet in staat wordt geacht om gebruik te
maken van zijn zelfbeschikkingsrecht. Voor patiënten die een door de rechter benoemde
vertegenwoordiger hebben, zoals een mentor of curator, geldt dat de patiënt per definitie
wilsonbekwaam is. < 12 jarigen zijn per definitie handelingsonbekwaam. Onder alle
omstandigheden (behalve 7:466 BW) zal voor hen plaatsvervangende toestemming voor
de behandeling noodzakelijk zijn. Een vertegenwoordiger mag dus plaatsvervangende
toestemming geven, zolang de beslissing in het belang is van de patiënt (art 7:465 lid 1
BW) en de navolging van de beslissing niet in strijd komt met goed hulpverlenerschap
(7:465 lid 4 BW). Toestemming voor een behandeling verliest zijn rechtskracht wanneer
de patiënt in kwestie zich verzet.
Welke vertegenwoordigingsvormen zijn er?
a. curator (1:378 BW), voor mensen die zowel financiële als persoonlijke belangen niet
mee kunnen behartigen.
b. mentor (1:457 BW), voor zij die vanwege geestelijke of lichamelijke toestand niet in
staat zijn beslissingen op immaterieel vlak te nemen.
c. schriftelijk persoonlijk gemachtigde (7:465 lid 3 BW)
d. onbenoemde vertegenwoordiging, dat is eerst de partner en anders ouder, kind,
broer/zus.
