Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen- 3e herziene druk – 2018- 9789036819718
Samenvatting boek Methoden en technieken van gedragstherapie bij
kinderen en jeugdigen- Prins, Bosch & Breat (3e herziene druk)
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1, Gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen: geschiedenis, kenmerken en
overwegingen bij het gedragstherapeutische proces...............................................................................................................3
1.1. Geschiedenis van de gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen........................................................................3
1.2. Kenmerken...................................................................................................................................................................................................3
1.3. Indicatie: gedragstherapie of niet?..............................................................................................................................................3
1.4. Overwegingen bij het gedragstherapeutische proces................................................................................................4
1.5. Gedragstherapie als experiment en de N=1 studie..........................................................................................................6
1.6. Tot besluit......................................................................................................................................................................................................6
Hoofdstuk 3, Operante technieken en mediatietherapie bij ouders en leerkrachten........................................7
3.1. Inleiding..........................................................................................................................................................................................................7
3.2. Operante gedragsveranderingstechnieken........................................................................................................................7
3.3. Het mediatiemodel...............................................................................................................................................................................8
3.4. Tot besluit...................................................................................................................................................................................................10
Hoofdstuk 4, Anti-angsttechnieken......................................................................................................................................................10
4.1. Inleiding........................................................................................................................................................................................................10
4.2. Leertheoretische opvattingen over het ontstaan van angst...................................................................................11
4.3. Diagnostiek................................................................................................................................................................................................11
4.4. Behandeling.............................................................................................................................................................................................12
4.5. Casus Anouk.............................................................................................................................................................................................14
4.6. Relevant onderzoek............................................................................................................................................................................14
Hoofdstuk 6, Zelfregulatie en cognitieve gedragstherapie..................................................................................................14
6.1. Inleiding........................................................................................................................................................................................................14
6.2. Assessment................................................................................................................................................................................................15
6.3. Het behandelingsmodel introduceren: de rationale en de motivatie voor CGT......................................16
6.4. Zelfregulatie.............................................................................................................................................................................................16
6.5. Zelfinstructiemethoden...................................................................................................................................................................17
6.6. Probleemoplossingsmethodiek.................................................................................................................................................18
6.7. Cognitieve herstructurering..........................................................................................................................................................18
6.8. De rol van de ouders...........................................................................................................................................................................19
6.9. Tot besluit...................................................................................................................................................................................................19
Hoofdstuk 7, Non-specifieke therapeutische factoren...........................................................................................................20
7.1. Inleiding.......................................................................................................................................................................................................20
7.2. Het opbouwen van een therapeutische relatie..............................................................................................................20
7.3. Therapeutkenmerken en motiverende gesprekstechnieken...............................................................................21
7.4. Methoden die de samenwerkingsrelatie verder ondersteunen.........................................................................22
7.5. Conclusie....................................................................................................................................................................................................22
Hoofdstuk 9, Gedragstherapie bij adolescenten.........................................................................................................................23
9.1. Inleiding.......................................................................................................................................................................................................23
9.2. Algemene principes bij de behandeling van adolescenten..................................................................................23
1
,Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen- 3e herziene druk – 2018- 9789036819718
9.3. Specifieke kenmerken en de behandeling van adolescenten............................................................................23
9.4. Therapeutische technieken.........................................................................................................................................................24
9.5. De rol van de ouders..........................................................................................................................................................................24
Hoofdstuk 10, Behandeling van kinderen in de context van ouders en gezin.......................................................25
10.1. Inleiding.....................................................................................................................................................................................................25
10.2. Aanmelding, indicatie en taxatie............................................................................................................................................25
10.3. Verder taxeren en begin van de behandeling...............................................................................................................26
10.4. Overeenstemming over de inhoud van de behandeling......................................................................................26
10.5. Specifieke behandeltechnieken..............................................................................................................................................26
10.6. Non-specifieke technieken tijdens gezinsbehandelingen: motiveren........................................................26
10.7. Hiërarchie versus autoritair optreden..................................................................................................................................26
10.8. Onderzoek...............................................................................................................................................................................................26
10.9. Beschouwing........................................................................................................................................................................................27
Hoofdstuk 11, Ontwikkelingen binnen de cognitieve gedragstherapie bij kinderen en adolescenten28
11.1. Inleiding......................................................................................................................................................................................................28
11.2. Acceptance and Commitment Therapy.............................................................................................................................28
11.3. Op mindfulness gebaseerde cognitieve gedragstherapie (MBCT)..................................................................29
11.4. Compassion-Focus Therapy (CFT)...........................................................................................................................................29
11.5. Attachment Based Family Therapy (ABFT).......................................................................................................................29
11.6. Dialectische gedragstherapie voor jongeren..................................................................................................................30
11.7. Eye Movement Desentization and Reprocessing........................................................................................................30
11.8. Cognitive Bias Modification.........................................................................................................................................................30
11.9. Twee voorbeelden van digitale deelbehandelingen: Braingame Brian en Schateiland..................30
11.10. Gedragstherapeutische technieken voor klinische groepen binnen een transdiagnostisch
protocol.................................................................................................................................................................................................................31
11.11. Discussie.....................................................................................................................................................................................................31
2
,Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen- 3e herziene druk – 2018- 9789036819718
Hoofdstuk 1, Gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen: geschiedenis, kenmerken en
overwegingen bij het gedragstherapeutische proces
1.1. Geschiedenis van de gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen
De gedragstherapeutische aanpak van probleemgedrag bij kinderen en jongeren op basis wat men
de leerprincipes noemt, kent een lange geschiedenis. De moderne geschiedenis van de
kindergedragstherapie begint in 1920. Broadus, Watson, Rayner en Cover-Jones probeerden de
geldigheid van conditioneringsprincipes als verklaring voor neurotisch gedrag aan te tonen door bij
kinderen te experimenteren. Ook in het onderwijs werden aan het begin van de vorige eeuw
gedragstherapeutische principes verspreid. De echte doorbraak vond pas rond 1960 plaats, toen
gedragstherapeuten zich vooral bezig hielden met de behandeling van ernstig ontwikkelings- en
gedragsgestoorde kinderen in residentiële centra. De operante conditioneringsprincipes van
Skinner dienden daarbij als leidraad.
1.1.1. Drie generaties gedragstherapie
De ontwikkeling van de gedragstherapie verliep in de afgelopen 50 jaar in 3 fasen, ook wel de 3
generaties van gedragstherapie genoemd:
1. De eerste generatie gedragstherapie (1960-1980): Gericht op uiterlijk waarneembare
gedrag. Operante en klassieke conditioneringsprincipes vormden de basis.
- Bandura voegde een belangrijke dimensie toe aan de operante benadering. Ook Kanfer
en Philips hadden een bijdrage.
2. De tweede generatie gedragstherapie (1980-2000): Werd vanuit gegaan dat cognities
(gedachten of zelfspraak) functionele onderdelen waren in de gedragsketen. Vormen van
cognitief leren (bijv. sociaal leren, instructieleren en probleemoplossend) doen hun intrede.
Vervolgens ontstond de Cognitieve Gedragstherapie (CGT).
3. De derde generatie gedragstherapie (2000 tot heden): Acceptance and Commitment
Therapy (ACT), Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) en de dialectische
gedragstherapie (DGT) ontstaan. Deze behandelvormen richten zich minder op het direct
veranderen van het denken, voelen en doen, maar meer op de functie ervan en de context
waarin het zich afspeelt.
1.2. Kenmerken
(Kinder)gedragstherapie= Een empirische benadering van psychologische problemen.
Gedrag= Alle waarneembare motorische en sociale gedragingen. Gedachten worden ook ertoe
gerekend
1.2.1. Ontwikkelingsperspectief
De therapeut houdt er rekening mee dat een kind in ontwikkeling is. kinderen veranderen
voortdurend, waardoor het problematisch functioneren ook vanuit een ontwikkelingsperspectief
(ontwikkelingstaken) bekeken dient te worden. kennis van de ontwikkelingsstadiums is dan ook een
vereist.
1.2.2. Samenwerken met ouders, leerkracht en de context
Samenwerken met ouders is erg belangrijk. Ouders moeten weten dat interactiepatronen kunnen
bijdragen aan het in stand houden van het problematische gedrag en ook aan de verbetering ervan.
Daarnaast is het belangrijk voor het ondersteunen in het blijven uitvoeren van de gedragsadviezen.
1.2.3. Gedragstherapie als probleemoplossend proces
Het probleemoplossend perspectief pas goed in het ontwikkelingsperspectief. Elk kind wordt
geconfronteerd met steeds weer nieuwe problemen die om een adequate reactie en oplossing
vragen.
1.2.4. Niet praten, maar doen
Kinderen leren vooral door te doen, meer dan door te praten. En ze leren het meest als ze plezier
hebben in wat ze moeten doen.
1.2.5. De therapeut als coach
Een coach is een persoon die op basis van ervaring iemands vaardigheden versterkt en zijn
ontwikkeling leidt. Het helpt je doelen te bereiken.
1.3. Indicatie: gedragstherapie of niet?
De jeugdhulpverlening wordt steeds meer gestuurd door evidence-based behandelen. Meestal
worden er gedragstherapeutische methoden en technieken toegepast die opgenomen zijn in
behandelprotocollen. Met name de empirische cyclus, beginnend bij de concretisering en
3
, Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen- 3e herziene druk – 2018- 9789036819718
objectivering van een probleem, de antecedenten en consequenten die het gedrag uitlokken of in
stand houden, bepaalt of de hulpverlening als een gedragstherapeutisch proces gezien kan worden.
Gedragstherapie kan ook complexe problematiek uiteenrafelen en er deelproblemen van maken,
zodat er gericht therapie geboden kan worden op bijvoorbeeld één soort probleem.
1.4. Overwegingen bij het gedragstherapeutische proces
1.4.1. Op wie richten?
In het therapieproces wordt er niet alleen aandacht geschonken aan het individu, maar ook aan
gezinsleden/ouders, leerkrachten et cetera.
1.4.2. Het uitwaaieringsschema
Bij jongere kinderen is al direct bij het begin van de behandeling een belangrijk verschil ten
opzichte van volwassenen, doordat het kind niet degene is die zichzelf aanmeldt voor een
behandeling. Daarnaast kan er bij een kind via verschillende invalshoeken gewerkt worden. doordat
voortdurend geëvalueerd wordt, zullen er in de praktijk vaak terugkoppelingen zijn.
Fasen:
Fase 1: Kennismaking.
Gedragstherapeut speelt in op het uitgebreide cliëntsysteem. Dit kan per probleem (bijv.
ouders van kinderen met gedragsproblemen leren het gedrag beter te monitoren en
ouders van angstige kinderen leren om minder overgevoelig te zijn) en per leeftijdsfase
verschillen. Daarnaast moet men nadenken op welke manier ouders betrokken moeten
worden.
- Bij het eerste gesprek moet je op letten of het taalgebruik aansluit bij de cliënt, of de
uitleg over gedragstherapie begrijpelijk is, dat je het belang aangeeft om concreet over
gedrag te praten, dat vakjargon vermeden wordt, dat een te schoolse benadering
vermeden wordt, dat het belang van huiswerk besproken wordt en dat het een
leerproces is.
Fase 2: Probleeminventarisatie.
Bij de probleemverkenning wordt onderzocht wat als probleem ervaren wordt en aan welke
gedragingen dit te merken is. Er wordt gekeken naar de ontwikkeling van het probleemgedrag
en in welke context dit voorkomt.
Fase 3: Analyses en probleemdefiniëring.
Het probleem wordt gedefinieerd en geanalyseerd aan de hand van functieanalyses en
betekenisanalyses (FA’s en BA’s).
Fase 4: Behandelingskeuzen.
Voor de behandeling worden er behandeldoelen opgesteld, op basis van de resultaten van de
FA en de verdere kenmerken van het kind. Er kan gekozen worden om eerst korte termijn
4
