Biologie (BIO)
Boek: Nectar
Niveau: vwo bovenbouw
Hoofdstuk: hoofdstuk 13, zenuwstelsel
Dit is een handige samenvatting over hoofdstuk 13 van het boek Nectar (4de editie). Onderwerpen die in deze samenvatting worden genoemd zijn: delen van de hersenen, impulsgeleiding, neuronen en synapsen.
...
Biologie §13.1
Het zenuwstelsel kent twee delen: een centraal en een perifeer deel. Het centrale
zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de neuronen (zenuwcellen) van de hersenen en die van het
ruggenmerg met hun ondersteunende cellen. Het perifere zenuwstelsel bestaat uit
zenuwen, bundels van uitlopers van neuronen die zintuigen verbinden met het CZS en het
CZS met spieren en klieren. Zowel bij de hersenen als het ruggenmerg is een donkere en
lichte kleur te onderscheiden (Binas 88). De donkere kleur, van de grijze stof is afkomstig
van de cellichamen van alle neuronen. De lichte kleur, van de witte stof, komt van myeline,
een witgele vetachtige stof. In de hersenen liggen de cellichamen aan de buitenzijde en de
uitlopers van myeline aan de binnenzijde, in het ruggenmerg is dit andersom. Het
ruggenmerg wordt beschermd in het wervelkanaal en is omgeven door drie
ruggenmergvliezen. De hersenen zijn beschermd in de schedel en zijn omgeven door 3
hersenvliezen. Tussen de twee binnenste hersenvliezen zit het hersenvocht: extra
bescherming voor schokken en afvoerroute voor afvalstoffen. Om de hersenen te
beschermen tegen ongewenste stoffen, is er een bloed-hersenbarrière die selectief stoffen
doorlaat (via actief transport). De ruimte tussen de endotheelcellen van de haarvaten zijn erg
kleine verbindingen: tight junctions. Ook spelen astrocyten een belangrijke rol bij de
uitwisseling van stoffen tussen bloed en het hersenvocht. Astrocyten zijn gliacellen,
steuncellen met veel uitlopers, die gesloten vorm rondom haarvaten vormen.
De grote hersenen bestaan uit twee helften, verbonden met de hersenbalk.
Neuronen geven uit allerlei delen van de hersenen hun informatie uit elkaar door. Dat
gebeurt in het grijze deel, de hersenschors. Alle informatie van het lichaam (via
zintuigen, zenuwen, ruggenmerg en hersenstam) komt naar de grote hersenen.
Informatie van gehoor gaat in de vorm impulsen via hersenneuronen naar de
sensorische centra in de schors die bij het zintuig horen. In het primaire
gehoorcentrum komen de impulsen vanuit het gehoor binnen en vindt
bewustwording plaats. Door het geluid te koppelen aan geheugeninformatie in het
secundaire gehoorcentrum, kun je geluid interpreteren. Hoe omvangrijker en
complexer de informatiestromen zijn van soorten zintuigen, des te groter de
sensorische centra. Bij het tikken op de muziek moet de primaire motorische
schors werken, kleine gebieden met neuronen die allemaal een eigen groep spieren
aansturen. De secundaire motorische schors bevat informatie over hoe de spieren
hun bewegingen gecoördineerd kunnen uitvoeren. De motorische schors van de
rechterhersenhelft bestuurt de linkerzijde van het lichaam en die van de
linkerhersenhelft de rechterzijde.
Alle informatie uit je zintuigen (behalve geur) gaat via de thalamus naar je
hersenschors. Dit hersendeel selecteert welke impulsen van zintuigen naar
verschillende gebieden van de hersenschors gaan (selecteert informatie). Alcohol
stimuleert de vorming van dopamine, een stof die boodschappen van neuronen
doorgeeft (veroorzaakt ontspannen gevoel als je alcohol drinkt).
De hypothalamus is betrokken bij de homeostase, onder andere door het
aansturen van de hypofyse. De hypothalamus bevat ook de thermostaat voor het
regelen van lichaamstemperatuur en je biologische klok.
De kleine hersenen spelen vooral een rol in het coördineren van bewegingen.
De hersenstam bestaat uit de middenhersenen, de pons en het verlengde merg:
o Middenhersenen: speelt een rol bij reflexen met betrekking tot zien en horen
o Pons: verbindt grote en kleine hersenen en is een tussenstation tussen het
evenwichtszintuig en je middenoor en de kleine hersenen.
o Verlengde merg: overgangsgebied van de hersenen naar je ruggenmerg.
Hier kruisen de zenuwbanen, waardoor linkerhersenhelft de rechterkant van
het lichaam bestuurt. Daarnaast is het ook het regelcentrum voor veel vitale
functies.
Uit de hersenen komen 12 paar hersenzenuwen. Op de zwervende zenuw
(verbinding verteringsklieren, hart en longen) na bevinden ze zich allemaal binnen het
gebied van het hoofd of de hals.
, Biologie hoofdstuk 13
De hersenstam gaat over in het ruggenmerg, dat de hersenen met het perifere
zenuwstelsel verbindt. In het deel aan de rugzijde bevinden zich de uitlopers van
sensorische neuronen, die impulsen vanuit de zintuigen naar het ruggenmerg
voeren. In dit deel bevindt zich een verdikking met de cellichamen van de
sensorische neuronen bij elkaar: het spinaal ganglion. Het deel aan de buikzijde
bevat de uitlopers van motorische neuronen, waarlangs impulsen vanuit het
ruggenmerg naar de spieren gaan. Buiten het ruggenmerg liggen aan beide zijden de
grensstrengen met zijn eigen zenuwknopen/ganglia. De motorische neuronen in het
ruggenmerg maken contact met de neuronen in de grensstrengen die de impulsen
verder vervoeren naar organen.
Een reflex is een reactie op een prikkel zonder dat of voordat er bewustwording optreedt. De
meeste reflexen gaan via het ruggenmerg. Schakelneuronen in het ruggenmerg voorkomen
bij een reflex dat een impuls terechtkomt op ongewenste plaatsen en geven impulsen door
naar andere plekken. De reflexen uit het gebied van het hoofd gaan via de hersenstam en de
hersenzenuwen. De weg die de impulsen bij bijvoorbeeld de kniepeesreflex afleggen
(zintuigcellen → sensorische neuronen → schakelneuronen → motorische neuronen →
spier- of kliercellen) heet een reflexboog. De grote hersenen ontwikkelen zogeheten
motorprogramma’s die het mogelijk maken automatisch en gecoördineerd complexe
handelingen uit te voeren.
Biologie §13.2
Het zenuwstelsel bestaat uit neuronen en gliacellen. Gliacellen hebben belangrijke
ondersteunende taken. Ze voeden en steunen neuronen, bieden bescherming, ruimen
beschadigde cellen op en verwijderen stoffen die een rol spelen bij het doorgeven van
impulsen. Bepaalde gliacellen (cellen van Schwann) maken een isolerende
myelineschede om lange zenuwuitlopers heen. Neuron bestaat uit een cellichaam dat de
celkern bevat en een aantal uitlopers (een of meer dendrieten en een axon, dat aan het
einde meestal vertakt is).
Dendrieten: uitlopers die impulsen van zintuigcellen of andere neuronen naar het
cellichaam aanvoeren.
Axon: de afvoerende uitloper
Synapsen zijn plaatsen waar het neuron zijn informatie overdraagt aan een ander neuron
(aftakking van axon). Dat gebeurt via een speciale stof: een neurotransmitter.
Drie typen neuronen:
Sensorische neuronen:
o Ontvangen impulsen van zintuigcellen en voeren die naar het CZS
o Gelegen in de romp, vlak voor het ruggenmerg in spinale ganglia
o Lange dendrieten, korte axon
Schakelneuronen:
o Niet allemaal een myelineschede
o Schakelen de impulsen van sensorische neuronen en andere neuronen uit het
CZS door.
Motorische neuronen:
o Voeren de impulsen van het CZS naar spieren of via de grensstreng naar
klieren.
o Korte, sterk vertakte dendrieten en hebben een myelineschede
Een zenuw bestaat uit bundels uitlopers van gemyeliniseerde neuronen, met bindweefsel en
bloedvaten. De meeste zenuwen zijn gemengde zenuwen. Zij bevatten dendrieten van
sensorische neuronen en axonen van motorische neuronen; de impulsen gaan in de
dendrieten en axonen in tegengestelde richting. Sommige zenuwen zijn alleen sensorisch;
zij geven impulsen van zintuigen door aan de hersencentra. Andere zenuwen zijn alleen
motorisch; zij sturen spieren aan.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper bentevandalen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
