H1 Hoe schrijf je dat?
1.1. Aan elkaar, los of met een streepje?
1.1.1. Basisregel
Schrijf samengestelde woorden aan elkaar. Een samengesteld woord bestaat uit woorden die ook
zelfstandig gebruikt kunnen worden: schade + aangife + frmulier = schadeaangife frmulier.
1.1.2. Woorden met drie of meer delen
Samengestelde woorden van drie (of meer) delen volgen de hoofdregel: je schrijf ze meestal
aaneen: vasteklantenkaart, lastminutebfeking.
Uitzondering: soms zet je een spate na het eerste woord. Je zet een spate als het eerste woord op
het hele verdere woord slaat: het rfde wijnglas is een rood glas voor wijn, het rfdewijnglas is een
glas voor rode wijn.
Het is namaakfpenhaard, ook al schrijf je de combinate fpen haard los. Als je voor die combinate
van bijvoeglijke naamwoord en zelfstandig naamwoord een ander woord plakt, ontstaat een
samengesteld woord. Dat volgt de hoofdregel: schrijf het woord aaneen. Nog een voorbeeld: bedrij s
+ fnrferend gfed wordt bedrij sfnrferendgfed.
1.1.3 Woorden met een naam erin
Samengestelde woorden me een naam erin schrijf je meestal aan elkaar, maar spates in de naam
blijven staan: iPadschffl, Cubacrisis, Tweede Kamerzitng, ,iddellandse Zeegebied.
Je mag een streepje zeten als de combinate daardoor makkelijker te lezen is: Lady Gaga-fptreden,
Delta Llfyd-medewerker.
Zet altjd een streepje als de naam eindigt op een cijfer, leter of ander speciaal teken: ,azda 323-
rijder, Al a GTV-reperatehandleiding.
Zet een streepje als het tweede deel van het woord de naam van een persoon is: cfmmissie-Jansen,
kabineten-Denn Uyl, mfte-De Vries, zaak-Dutrfux.
Zet een streepje als er een hoofdleter staat midden in een woordcombinate die je aal elkaar moet
schrijven: zwart-Amerikaans.
1.1.4. Samengestelde werkwoorden
Werkwoorden die bestaan uit delen die ook los kunnen voorkomen, heten samengestelde
werkwffrden: pianfspelen, ademhalen, vflmaken, kennismaken, vfrmgeven, witwassen,
fpenblfeien.
Als de combinate niet als eenheid wordt gezien, schrijf je deze los: cellf spelen, cfllege geven, ramen
lappen, steek hfuden.
1.1.5. Zelfstandig naamwoorden afgeleid van werkwoorden
,Schrijf combinates als in werking stellen los. Ook als er het voorstaat: in gebruik nemen, (het) in
werking stellen, (het) ter beschikking stellen.
Schrijf zelfstandig naamwoorden als inwerkingstelling aan elkaar: de ingebruikneming, de
teraardebestelling de terbeschikkingstelling.
1.1.6. Woorden met botsende klinkers erin
Om de uitspraak te verduidelijken, gebruik je een teken dat de botsende klinkers uit elkaar houdt:
een streepje (autf-export) of een trema (reünie).
Streepje bij botsende klinkers
Kunnen twee klinkers als 1 klank gelezen worden? Zet dan een streepje ertussen. De regel
geldt voor samengestelde woorden en voor woorden op achtg, zoals lila-achtg: astma-
aanval, diplfma-uitreiking.
Zet ook een streepje bij botsende klinkers na een Latjns of Grieks woorddeel (zoals lfcf, cf,
re). Maar geen streepje als het niet nodig is (anthfuding, lfcfburgemeester): cf-existente, re-
integrate, pre-industrieel.
Trema bij botsende klinkers
Botsen twee klinkers in een niet-samengesteld woord? Zet een trema op de tweede klinker:
patiënt, reünie, geïnd.
Staan meer dan 2 klinkers na elkaar? Dan komt er alleen een trema op de laatste e of de i:
ideeiën, geiëist, smeuïg, barbecueiën.
Geen trema op de u als die hoort bij de tweeklank ui. Ook geen trema op de i als die hoort bij
de tweeklant ij: geuit, geijzeld.
Geen trema in de combinate iee, als je de twee e's uitspreekt als 'ee'. Wél een trema in
knieën: hier aakt het trema duidelijk dat de twee e's niét samen de klank 'ee' vormen:
essenteel, ffcieel, dieet.
Trema bij botsende klinkers
Schrijf ook bij getallen in woorden een trema bij klinkerbotsing: drieiëntwintg.
Het is dus ofcieel (want er komt geen trema in iee), maar ffciiële. In het tweede geval zet je een
trema om de 2 klinkers i en e uit elkaar te houden.
In sommige gevallen zet je geen trema, ook al lijkt er misschien sprake van klinkerbotsing.
Bijvoorbeeld hfbbyist, geallieerd. Let ook op bij woorden als fntplffiing, a vlfeiing: de combinate
i+i levert nooit een klinkerbotsing op in een afeiding. Zet ook geen trema in een woord uit het Latjn
dat uitgaat op eus, -ei, -eum, -uum, ook al bevaten die woorduitgangen botsende klinkers. Het is dus
baccalaureus. Uitzondering zijn enkele vernederlandste vormen: cfntnuüm, vacuüm.
Trema of streepje bij Latjnse en Griekse voorvoegsels
Zet een streepje als het woord is opgebouwd als samenstelling: (een samenvoeging van)
woorddelen met hun eigen betekenis: re-intrfducte
Zet een trema als het woord geen samenvoeging is van twee woorddelen met hun eigen
betekenis: reünie, cföperate, preiëmpte
Hieronder zie je welke klinkercombinates gelden als botsende klinkers:
a+a Bijna-akkffrd e+ij Vanille-ijs e+u Vakante-uitreiking
,a+e ,assa-execute i+e Grfei-ecfnfmie o+ij Chfcf-ijsje
a+i Zumba- i+i Sprfei-installate o+o Arbf-
instructeur fmstandigheden
a+ij Cassata-ijs i+j ,ini-jurk o+u Autf-uitlaat
a+u Diplfma- i+ij Tfst-ijzer u+i ,ilieu-insttuut
uitreiking
e+e De ensie-expert o+e Zf-even u+u ,ilieu-uitgaven
e+i Pflite-inval o+i Netf-inkfmen (maar
zfiets)
Je zet óók een 'klinkerbotsingstreepje' als er een accenteken op een van de klinkers staat.
Bijvoorbeeld é+e krijgt een streepje in café-eigenaar, privé-eigendom.
Schrijf de volgende combinates gewoon aan elkaar:
a+o Camerafpstelling i+u skiuitrustng ij+i rijinstructeur
e+a benzineaccijns o+a autfalarm ij+ij vffrbijijlen
e+o massageflie u+a bureauagenda
i+a antautfritair u+e milieuefect
i+o antfprferpflite u+o milieufnvriendelijk
Ook geen streepje bij de volgende combates met een j of y: aj, ej, fj, uj, ay, ya, ey, ye, iy, yi, fy, yf,
uy, yu. Voorbeeld: hfbbyartest.
1.1.7. Woorden met aforrngen en speciale tekens erin
Tussen een afortng (of een losse leter, of een cijfer of symbool) en een ander woord zet je een
streepje: 80-jarige.
Woorden met een afortng of speciale tekens
Zit er een afortng (die je leter voor leter uitspreekt) of een losse leter in een
samengesteld woord? Zet dan een streepje tussen de afortng en de rest van het woord: DNA-
prffel, b2b-markt, pfst-hbf-fpleiding, privé-e-mailadres.
Woorden met een afortng of speciale tekens: mp3-speler
Ook een streepje tussen afortngen en actg, -heid, -schap en -dfm: hbf-heid, nfgal CDA-
achtg
Een leterwoord is een afortng die je als woord uitspreekt: aids, arbf, pin. Schrijf deze
zonder streepje aan het andere woord vast. Bij botsende klinkers zet je wel een streepje
(mavo-examen): mavfschffl, aidspatiënt, arbfbeleid, wifnetwerk
Bevat het woord een hoofeter? Zet dan een streepje: Citf-tfets
Bevat het woord een cijfer, een speciaal teken of symbolen? Zet een streepje: 65+pas, 4%-
regeling, D66-kiezers
Een combinate van getal + woord + woord schrijf je aan elkaar. Schrijf je het getals als een
cijfer? Zet dan een spate: vij eurfbiljet, maar 5 eurfbiljet, dertgkilfmeterzfne, maar 30
kilfmeterzfne
, Bevat het woord een leter en geef die leter de vorm weer waar het om gaat? Schrijf die
leter dan als hoofdleter en zet een streepje. Maar y-as en x-stralen (leter en vorm hebben
niks met elkaar te maken): X-benen
Woorden met een afortng of speciale tekens
Drukt de leter een niveau uit? Schrijf dan een hoofdleter en een streepje: A-diplfma, B-
klant, C-fmrfep
Volgt na het woord een cijfer, leter of symbool? Zet dan een spate. Komt er nog een woord
na, zet je daarvoor een streepje: havf 4, havf 4-leerling, vitamine B12, frmule 1-race
Zet een streepje als het linkerdeel van een samenstelling een apostrof + s bevat:
,cDfnalds's-persfneel
Streepje of apostrof?
Bij een afeiding voeg je aan de afortng een woorddeel toe dat niet los kan voorkomen
(zzp+er). Staat het woorddeel na de afortng? Zet dan een apostrof: zzp'er. Deze regel geldt
voor afeidingen van een afortng, maar ook voor afeidingen op basis van een cijfer, leter of
symbool, of combinate hiervan: 30'er, a'tje, VVD'er, 65+'er
Staat het woorddeel voor de afortng? Zet dan een streepje: ge-sms, ex-ICT'er
Bij een samenstelling combineer je een afortng met een woord dat wel los kan voorkomen
(ICT + deskundige). Zet een streepje: VUT-regeling, hst-tracé.
1.1.8. Combinares van getallen en rekeneenheden
Zet een spate tussen getal en rekeneenheid, zoals GB of km: 200 GB, 36 dl, 4 GHz
Maar: geen spate voor een rekenkundig symbool, zoals het procenteken of het graadteken:
44%
Ook geen spate in sommige standaardcombinates van cijfer en rekeneenheid: 500cc, 230V,
60 W. Maar: 3 cc vlfeistf , 45 cc water
Zet een streepje als na cijfer en rekeneenheid een ander woord volgt. Let op: een eventuele
spate tussen getal en eenheid vervalt dan: 125cc-mftfr, 75W-lamp, 4GHz-prfcessfr
1.1.9. Overige streepjesregels
Er zijn ook gevallen waarin je de delen van een samenstelt woord uit elkaar houdt met een streepje.
Dat verbindt en scheidt woorddelen die je niet zomaar aan elkaar kunt schrijven.
Woordcombinates met streepje(s)
Een woordgroep (kop en schotel) of een zinnetje (staakt het vuren) kan uitgroeien tot een
vaste verbinding. Zulke vaste verbindingen krijgen streepjes: een staakt-het vuren, een kruidje-
rfer-me-niet, een spring-in-'t-veldje, een sta-in-de-weg, een wist-je-datje
Ook streepjes als er en staat in zo'n vaste verbinding (of als je er en tussen kunt denken:
zwart-wit, kant-en-klaar
Zet een streepje als een zinnetje of woordgroep onderdeel wordt van een samengesteld
woord: dfe-het-zel zaak, huis-aan-huisblad, jeu-de-bfulesbaan, twee-fnder-een-kapwfning,
sta-fpstfel
Zet streepjes als er en staat tussen de eerste twee delen van een samenstelling: kant-en-
klaarmaaltjd. Of als er en tussen kunt denk: wffn-werkverkeer.
Let op het verschil tussen bak-en-braad-bfter (1 boter voor bakken en braden) en bak- en
braadbfter (twee boters: bakboter en braadboter): bfnus-malusregeling, ffrzaak-
gevflgreacte, prfduct-marktcfmbinate, warmte-kfudefpslag, werk-privébalans, werving-en-
selectebureau, win-winsituate, bachelfr-masterstelsel
