Samen werken aan gezondheid, H1 T/M H5.
Hoofdstuk 1 Gezondheid en welzijn
1.2 Verschillende perspectieven op gezondheid
Perspectieven op gezondheid:
‘Gezondheid is niet ziek zijn';
De WHO-definitie van gezondheid;
Positieve gezondheid volgens Huber.
1.2.1 Gezondheid is niet ziek zijn
Eenvoudige definitie: gezondheid is niet ziek zijn. Dus als het ene er niet is, dan is het andere er.
Twee zijden van dezelfde medaille.
1.2.2 WHO-definitie van gezondheid
In 1948 door World Health Organisation gedefinieerd. Deze definitie zou voor iedereen overal in de
wereld gelden, onafhankelijk van diversiteitskenmerken, sociaaleconomische status (SES), cultuur,
religieuze overtuigingen of andere elementen die van invloed zijn op gezondheid. -- > gezondheid is
een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter ontbreken van
ziekte of gebrek. Deze definitie is een belangrijke markering in geschiedenis. Drie elementen worden
onderscheiden: het lichamelijke, het geestelijke en het sociale. Om gezond te zijn moeten we ons
lichamelijk/ geestelijk goed voelen en lid zijn van groter geheel waar we goed draaien. Door
welbevinden voorop te stellen ligt de nadruk op individuele i.p.v. collectieve. Immers elk mens die
bepaald zelf of hij zich goed voelt. In loop van jaren kritiek ontstaan op deze definitie:
1. Het idealistische karakter van de definitie
Definitie is idealistisch van aard, geheel passend bij de tijd net na WOII. Is het mogelijk om volledig
gezond te zijn? Moeten we er dus naar streven om alle ongemakken die het welbevinden in de weg
staan te elimineren, zoals de definitie suggereert.
2. De stimulans tot medicalisering
De definitie stimuleert het medisch handelen en daarbij horende medicalisering, waarbij menselijk
bestaan in toenemende mate bekeken wordt vanuit begrippen gezondheid en ziekte.
3. Het statische karakter van gezondheid
Statisch karakter van het woord 'toestand'. Je kunt je op het ene moment gezond voelen en later niet
meer, omdat er iets tegenzit waar je moeite mee hebt. Je voelt je dan bijv. gedeprimeerd (psychisch
onwel bevinden). Je kunt ook meer last krijgen van pijn die je voelt (lichamelijk onwel bevinden) of
ruzie krijgen met iemand van wie je houdt (sociaal onwel bevinden).
4. De scheiding van het lichamelijke, het psychische en het sociale
Definitie onderscheidt het lichamelijk, psychische en sociale. Hiermee volgt deze het cartesiaanse
dualisme, waarin geest/ lichaam gescheiden zijn. Deze scheiding heeft medische denken beïnvloed
en is nog terug te zien bij veel werkers in de gezondheidszorg. We weten uit eigen ervaring dat er
een samenhang is tussen het lichamelijke, psychische en sociale --> problemen in contact met
mensen met wie je veel omgaat kan hoofdpijn opleveren, te hard werken een gespannen lijf en
lichamelijke beweging of lekker eten met anderen kan zorgen voor gevoel beter in je vel te zitten.
Samenhang tussen lichamelijke, psychische en sociale wordt ondersteund door vele onderzoeken die
,de complexe relatie tussen de verschillende domeinen bespreken. Zo wordt het immuunsysteem
(lichamelijk) beïnvloed door stress (psychisch), kan een placebo de lichamelijke presentaties
verhogen en blijkt het structureel met plezier samen eten (sociaal) bij een onderzoeksgroep tot lager
risico op hart- en vaatziekten te leiden. Steeds meer is de gezondheidszorg doordrongen van deze
samenhang en zie je deze holistische tendensen (mens als geheel gezien) terug in manier waarop
omgegaan wordt met klachten van cliënten en samenwerking tussen professionals.
5. De verhouding tussen het individuele en collectieve aspect van gezondheidsbepaling
Nadruk op welbevinden legt de bepaling van gezond zijn of je gezond voelen sterk bij individu. De
collectieve bepaling van wat gezondheid is (wat we er met zijn allen van vinden) blijft bij definitie van
WHO buiten beschouwing. In praktijk spelen deze 2 elementen echter beide een rol. Immers
werknemer die zich ziek kan melden, maar de art/ werkomgeving die uitspraak doet over
rechtmatigheid hiervan. Het is aan verzekeraar om criteria op te stellen over erkenning van klachten
en te bepalen of werknemer recht heeft op uitkering vanuit ziektewet/ arbeidsongeschiktheidswet.
Individu en collectief waarin het individu functioneert zijn voortdurend in dialoog over ziekte en
gezondheid.
In Engels worden voor duiding van ziekte 3 termen gebruikt: illness, sickness en disease.
Illness: geeft gezondheidsperspectief van de cliënt aan (het individuele lekenperspectief).
Sickness: staat voor het ziektegedrag van de cliënt (het sociale aspect).
Disease: de duiding die een arts geeft aan de ziekte (het specialistische perspectief).
Door deze, onzes inzicht terechte, kritiek is de definitie van WHO onder druk kome te staan en past
deze steeds slechter bij praktijk van gezondheidszorg. Behalve genoemde kritiek, speelt ook
veranderende samenleving een rol in herbezinning op wat gezondheid is en wat het bepaalt.
Belangrijk hierbij zijn toegenomen welvaartsniveau, de daardoor veranderende levensstijl en de
veranderende prevalentie en incidentie van ziekten. Bij totstandkoming van WHO-definitie waren
infecties en traumata grote gezondheidsbedreigers. Door komst van goede antibiotica en aandacht
voor preventie en veiligheid zijn deze ziekteoorzaken grotendeels teruggedrongen. De toenemende
dubbele vergrijzing (meer ouderen die steeds ouder worden) en sterke toename van hoeveelheid
chronische ziekten en welvaartsziekten zijn nu de nieuwe gezondheidsbedriegers.
1.2.3 ‘Positieve gezondheid’ volgens Huber
Terwijl gezondheidszorg nog steeds voornamelijk ingericht is volgens analytische en op ziekte
gerichte manier van kijken en handelen (meeste gezondheidswerkers kijken naar en behandelen een
deel van de mens), zetten de genoemde kritiekpunten en de veranderende omstandigheden aan tot
een herbezinning op de begrippen 'gezondheid’ en 'ziekte'.
Factoren die te maken hebben met gezondheid en ziekte zelf --> zeer beperkte focus. De genoemde
veranderingen van levensstijl, de veroudering en de toename van het aantal chronisch zieken maken
de gezondheidszorg erg duur en volgens meeste politieke partijen onbetaalbaar bij voortzetting van
voorzieningenniveau dat we kennen. Ombouw van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving is
een van de manieren om duurzaam een acceptabel niveau van zorg te garanderen --> betekent
andere manier van kijken naar verantwoordelijkheid, naar de verhouding tussen individuele en het
collectieve, naar het gebruik van de medische voorzieningen en daarmee naar de eisen die gesteld
worden aan de burger.
Al deze factoren bij elkaar maken dat we anders naar gezondheid, en dus ziekte, en de omgang met
tegenspoed gaan kijken. Huber (huisarts, onderzoeker) heeft dit nieuwe perspectief vormgegeven in
begrip ‘positieve gezondheid'. Zij beschrijft gezondheid als volgt: 'Gezondheid is het vermogen van
mensen zich aan te passen en eigen regie te voeren in het licht van fysieke, emotionele en sociale
uitdagingen van het leven'.
, Wereldwijd toename levensverwachting. Langer leven betekent ook om kunnen gaan met wat zich in
dat leven aandient --> kunnen mooie dingen zijn (fijne familie, vriendschappen, beroep) maar ook
moeilijke dingen (dood van naaste, ontslag werkomgeving, ziekte). Je aanpassen aan wat zich
aandient in het leven, erop reageren met veerkracht zodat je weer op- of terugveert als het tegenzit,
het nemen van eigen regie daarbij zodat er sprake is van grotere zelfredzaamheid en gebruikmaken
van eigen netwerk zodat je geholpen wordt door hen die je nabij zijn, zijn acties die passen bij deze
definitie. Vaardigheden die hiervoor nodig zijn komen overeen met eisen die de veranderende
voorzieningen in de participatiesamenlevingen aan burgers stellen. De verantwoordelijkheid komt
meer bij burger zelf te liggen en professionele opvang wordt pas ingezet als burger zelf, met hulp van
omgeving, zo veel mogelijk gedaan heeft.
Dit is een activerende verandering en tegelijkertijd voor sommige zo'n sterke eis dat het de vraag is
of iedereen hier wel toe in staat zal zijn.
Huber spreekt van 'fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven'. Haar model laat echter
een nog bredere manier van kijken zien. Huber benoemt zes pijlers van gezondheid:
1. Lichaamsfuncties
2. Mentaal welbevinden
3. Zingeving
4. Kwaliteit van leven
5. Sociaal-maatschappelijk participeren (meedoen)
6. Dagelijks functioneren
Dimensies kunnen worden uitgezet in spinnenwebdiagram, waardoor er een overzicht ontstaat van
de brede waaier van elementen die de gezondheid van cliënten beïnvloeden.
Figuur 1.1 Zes pijlers van positieve gezondheid
