Samenvatting hoofdstuk 3 politieke bindingen
- 3.1 & 3.2
Politieke bindingen
Mensen leven overal ter wereld in aaneengesloten territoriale staten, in elk gebied wordt door een
staat zeggenschap opgeëist en de bevolking wordt geacht deel uit te maken van een staat
(uitzondering: onbewoonbare poolgebieden). Vrije, staatloze ruimten behoren tot het verleden -->
landen zijn geïndustrialiseerd, volken hebben hun onafhankelijkheid verloren, overheden zijn overal.
Deze wereld van stand gekomen slecht ten dele resultaat van doelgerichte inspanningen van
regeerders en bevolkingen.
Veeleer: geheel van staten de ongeplande en onvoorziene uitkomst van langetermijnprocessen,
waarvan verloop/ richting bepaald zijn door o.a. vormen van machtsstrijd binnen/ tussen menselijke
samenlevingen. Deze machtsstrijd ook in huidige tijd, met politieke, militaire, economische en
culturele middelen --> komt tot uitdrukking in vele gewelddadige conflicten binnen/ tussen staten.
Belangrijke fase in verbreiding van systeem van staten ligt nog net achter ons --> dekolonisering van
Europese koloniale imperia heeft na 1945 geleid tot ontstaan van nieuwe staten, uiteenvallen van
Sovjet-Unie vorming van nieuwe staten rond 1990 tot gevolg en de desintegratie van Joegoslavië
heeft tot nieuwe staatsvorming geleid. Inmiddels is zo een mondiale figuratie ongeveer 200
interdependente staten ontstaan --> geen afzonderlijke staat kan zich hieraan blijvend onttrekken
--> politiek isolationisme en economische autarkie behoren minder dan ooit tot de mogelijkheden.
In hedendaagse wereld is het levenslot van mensen, individueel en collectief, vervlochten geraakt
met de staat waar ze deel van uitmaken en is het lot van elke staat nauw verbonden met
ontwikkelingen in de hele figuratie van staten.
§3.1 Staten, politiek en geweld
Staten/ staatachtige organisatie ontstaan in periode van 6e tot 3e millennium voor Christus.
Belangrijke voorwaarden voor deze eerste staatsvorming:
- Zekere bevolkingsdichtheid.
- Relatief gunstige geografische omstandigheden.
- Sedentair.
- Intensieve vormen van landbouw en veeteelt.
Agrarische revolutie voorwaarde voor primaire staatsvorming. Zodra landbouw meer oplevert dan
voor voortbestaan producenten noodzakelijk is, ontstaat er een surplus waar anderen die geen
landbouw meer bedreven over konden gaan beschikken. Surplus maakt sociale differentiatie en
toenemende machtsongelijkheid mogelijk.
In de genoemde perioden werd aan deze voorwaarden voldaan in de stroomgebieden van 4 rivieren
in de Oude Wereld:
- Valleien van de Eufraat en de Tigris (Mesopotamië/ Irak).
- Indusvallei (Pakistan).
- Nijldelta (Egypte).
- Gebied van Gele Rivier (China).
,Hier zijn vanaf ongeveer 3500 voor Christus voor het eerst staten ontstaan. In de 3e tot 9e eeuw na
Christus ontstonden oorspronkelijke staten in de Nieuwe Wereld:
- Maya's in Centraal-Amerika (Mexico).
- Inca's in westen van Zuid-Amerika (Peru).
Primaire staatsvorming misschien voorgedaan in West- en Oost-Afrika maar moeilijk vast te stellen
of staatsvorming daar een oorspronkelijk karakter heeft gehad of tot stand is gekomen o.i.v. reeds
bestaande staten (--> staatsvorming o.i.v. van andere staten = secundaire staatsvorming). Alle staten
van nu kunnen in deze zin als secundair gelden.
Eerste samenlevingen met staatachtige structuur kenden al een redelijk vergaande arbeidsdeling en
een daarmee verbonden hiërarchie. Gespecialiseerde religieuze, militaire en politiek-bestuurlijke
functies vervuld door klein deel van de bevolking, minder dan 1%. Deze elites konden zich op grond
van hun functies surplus toe-eigenen in vorm van offergaven of tribuut (belasting), oefenden macht
uit over rest van de bevolking --> bestond uit ambachtslieden, handelaren, boeren.
Centra van staatsmacht --> stedelijke nederzettingen waar tempels/ paleizen verrezen en ontstond
vorm van schrift --> onmisbare voorwaarde voor elke meer complexe/ duurzame vorm van bestuur.
Via schrift heeft de staat mogelijkheden om administratieve gegevens over de bevolking vast te
leggen (bijv. heffing van belasting) en om gedetailleerde verordeningen tot in de uithoeken van het
land bekend te maken/ generaties lang geldig te verklaren.
Ontstaan van eerste staten nauw verbonden met ontwikkeling van enigszins gedifferentieerde en
gestratificeerde samenlevingen, met een bepaald niveau van economische productie, met religieuze
specialisten, schrift en stedenvorming.
Tal van samenlevingen waarin geen staatsorganisatie is ontstaan --> staatloze samenlevingen -->
relatief weinig gedifferentieerd en gestratificeerd. De onderlinge betrekkingen tussen leden werden
overwegend gereguleerd door verwantschaps- en afstemmingsprincipes, associaties van mensen van
verschillende leeftijdsgroepen (age-sets), rituele associaties of combinatie hiervan.
Gereguleerd samenleven mogelijk zonder staatsorganisatie. Ontstaan van staten geen noodzakelijke
of vanzelfsprekende ontwikkeling.
Voor zover staatloze samenlevingen nog als min of meer herkenbare eenheden bestaan, maken zij
nu deel uit van omvangrijker staten. Ook wel tribale samenlevingen (tribe = stam) genoemd.
Wat is een staat? --> groot aantal verschillende staatsvormen in verleden en heden. We kunnen de
staat ideaaltypisch omschrijven m.b.v. de klassiek geworden definitie van Max Weber --> een staat is
de relatief duurzame politieke organisatie van een menselijke samenleving binnen een bepaald
territorium. De leiding hiervan is in handen van een bestuursstaf (Verwaltungsstab) --> regeert
d.m.v. het uitvaardigen van regels volgens vaststaande procedures. Voor doorvoeren van regels
steunt bestuursstaf op monopolie op legitieme gebruik van fysieke dwang of geweld.
, Monopolie op het legitieme gebruik van fysieke dwang/ geweld --> geweldsmonopolie van de staat.
Dit kan beschouwd worden als meest fundamentele kenmerk van staten. Binnen staten is de
uitoefening van geweld in principe in hoge mate voorbehouden aan één organisatie. Tussen staten is
de regulering van geweld niet geheel afwezig, bijvoorbeeld d.m.v. internationaal recht,
internationale verdragen en organisaties als de Verenigde Naties, maar een bovenstatelijk
geweldsmonopolie ontbreekt. De banden binnen staten zijn van andere aard dan de banden tussen
staten.
Verband tussen politiek en geweld zichtbaar in internationale gewelddadige conflicten.
Politieke bindingen: afhankelijkheden die betrekking hebben op de fysieke dwang die mensen op
andere mensen (kunnen) uitoefenen. Politieke macht berust dan in laatste instantie op dreigen met/
gebruikmaken van fysiek geweld. Duidelijkste voorbeeld hiervan: macht die van staatswege wordt
uitgeoefend. Het overheidsbeleid en alle politieke activiteiten, rechten, plichten en vrijheden binnen
een staat zijn afhankelijk van de regulering van het gebruik van geweld. Deze samenhangen niet
altijd direct zichtbaar. Het dagelijkse politieke bedrijf en het geregelde bestuur berusten
voornamelijk op overleg en overreding, op debat en onderhandeling, compromis en coöperatie
binnen een kader van wettelijke regels. Dit vindt plaats in een maatschappelijke context waarin het
gebruik van geweld aan strenge regels is gebonden. Worden deze regels overtreden? Dan reageert
de overheid door zelf geweld te gebruiken. Door ons rekenschap te geven van wat zich afspeelt bij
de afkondiging van een noodtoestand, staatsgreep etc. Kunnen we inzien dat alle politiek in laatste
instantie berust op georganiseerd geweld. Snelle veranderingen hierin hebben meestal ingrijpende
consequenties voor staatsburgers --> vandaag veilig, morgen vervolgd en omgekeerd.
Couppoging in Turkije
15 juli 2016 in Turkije poging om regering van Recep Tayyip Erdogan af te zetten en de 'democratie
en seculiere rechtstaat’ van Turkije te beschermen. Plaatsen in Istanbul/ Ankara overgenomen of
geblokkeerd door deel van Turkse leger --> poging bleek tevergeefs, militairen en politieagenten
ontmantelden samen met aanhanger van Erdogan de poging om de macht over te nemen. Turkse
regering beschuldigde de beweging van Geestelijke Fethullah Gülen (voormalig bondgenoot
Erdogan) van de couppoging --> hij ontkende, maar militairen ambtenaren die i.v.m. Gülen werden
gebracht ontslagen/ gearresteerd --> wordt gesuggereerd dat Turkse regering coup heeft gebruikt
om staatsapparaat/ leger te zuiveren van aanhangers van Gülen en andere oppositiekrachten.
Couppoging tegengesteld effect: macht van Erdogan niet verbroken, maar versterkt.
In geen enkele staat is geweldsmonopolie volledig --> ook in gepacificeerde (vredige) landen vindt er
geweld plaats tussen burgers, ook al is dit strafbaar. In andere staten gebruik van geweldsmiddelen
minder geconcentreerd. In bijv. India maken lokale politici soms gebruik van knokploegen/ bendes
om rellen uit te lokken --> angst/ geweld zaaien --> proberen delen van lokale bevolking (hun
electoraat) aan zich te binden en zo hun politieke macht te versterken. Nog zwakker is het statelijk
geweldsmonopolie waar rebellengroepen delen van het land bezet houden (zoals verschillende
Afrikaanse landen).
Sommige politieke betrekkingen zijn zelfgekozen zoals lidmaatschap van politieke partij. Eén
fundamentele politieke betrekking is echter niet zelfgekozen: de binding aan een staat --> doorgaans
