H11: Modernisering
§11.1 Traditioneel of modern?
Eindterm: 19.1
Doelen 11.1
Ik weet wat modernisering inhoudt en kan dit herkennen, uitleggen en toepassen.
Ik weet hoe rationalisering terug te zien is in de geschiedenis, economie, sociale
processen, wetenschap en kunst en politiek en bestuur en kan dit herkennen,
uitleggen, toepassen en voorbeelden geven.
Ik weet wat de onttovering van de wereld inhoudt en kan dit herkennen, uitleggen en
toepassen.
Ik weet wat de focus is binnen verschillende paradigma’s wanneer het gaat om
rationalisering en kan dit herkennen, uitleggen en toepassen.
Je weet hoe rationalisering terug te zien is in de geschiedenis, economie, sociale
processen, wetenschap en kunst en politiek en bestuur en kan dit herkennen.
, Traditionele versus moderne samenlevingen
Traditionele samenlevingen vertonen veel variatie in de omgang met elkaar.
Bijvoorbeeld: hoe samenlevingen omgaan met ouderen.
Moderne samenlevingen lijken daarentegen steeds meer op elkaar door processen als
rationalisering, staatsvorming, democratisering, institutionalisering, individualisering en
globalisering.
In dit hoofdstuk onderzoeken we de modernisering van de samenleving: de ontwikkeling van
traditioneel naar modern.
Rationalisering houdt in dat traditionele opvattingen en handelswijzen worden vervangen
door doelgericht handelen, waarbij de werkelijkheid via theorievorming voorspelbaar en
beheersbaar wordt gemaakt.
Bijvoorbeeld: aardbevingen verklaren vanuit natuurwetenschap en niet vanuit
mythische denkbeelden.
Vanaf de 17e eeuw is er sprake van rationalisering en het proces kwam na de Industriële
Revolutie (rond 1850) in een stroomversnelling.
Rationalisering!
Rationalisering en de economie
Streven naar een berekenbare en bestendige winst.
Denk aan rentabiliteit: dat is gemaakte winst ten opzichte van geïnvesteerd
vermogen.
Arbeidsprocessen werden gedifferentieerd, zodat de productie efficiënter werd.
Bijvoorbeeld: de arbeidsdeling geïntroduceerd door Henri Ford.
Deze differentiatie zorgde voor verregaande specialisaties.
Negatieve effecten hiervan zijn vervreemding van werknemers ten gevolge t.o.v. hun werk
en tot grote machtsverschillen in bedrijven, organisaties en de samenleving als geheel.
Nog meer rationalisering!
Rationalisering kunst, wetenschap en binnen sociale processen
Natuurwetenschappen werden steeds groter, waarbij logische redeneringen en
experimentele bedrijfsvoering belangrijk is.
Bijvoorbeeld: krachtenleer van Newton
Het bedrijven van wetenschap werd steeds bedrijfsmatiger: focus op productie.
Binnen de kunst werden er nieuwe technieken gebruikt.
Bijvoorbeeld: interactieve media en notenschrift.
Ook sociale processen werden doelmatig (efficiënt) en doeltreffend (effectief) georganiseerd
en uitkomsten werden gemeten.
De verhouding tussen de doelen en de ingezette middelen werd cruciaal bij de beoordeling
van processen.
Denk aan voorbeelden in het onderwijs, zoals: CITO-scores, doorstroomcijfers,
cijferlijsten en het centraal examen.
Een nadeel van het continue meten is weten is de hoge mate van ervaren stress waardoor
mensen ziek worden en er dreigt uitsluiting bij zij die niet mee kunnen komen.
Overal rationalisering!
, Rationalisering in politiek en bestuur
Processen van bureaucratisering waarbij protocollen en regels zijn vastgelegd en waarbij er
gearchiveerd wordt.
Bijvoorbeeld: het proces waarbij een wet tot stand komt.
Rationalisering zou moeten leiden tot gelijke behandeling in gelijke gevallen, maar daarvan is
niet altijd sprake.
Bijvoorbeeld: toeslagenaffaire
Om bestuurder te worden moet iemand een passende opleiding, passende ervaringen of
meetbare vaardigheden hebben.
Weg magie…
Het gevolg van rationalisering volgens Max Weber is de onttovering van de wereld.
Door rationalisering geloven steeds meer mensen dat alles berekenbaar en daardoor
voorspelbaar is, waardoor er geen ruimte meer is voor geheimzinnige en mystieke zaken.
Bijvoorbeeld: de afname van gelovigen in moderne samenlevingen
De paradigma’s en rationalisering
§11.2 Analyse: wording van de moderne samenleving
