Inhoudsopgave
Thema 1.......................................................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 1 ........................................................................................................................................................ 3
Hoofdstuk 2 ........................................................................................................................................................ 7
Thema 2........................................................................................................................................................ 12
Ar1kel: Een overzicht van de wereld van ehealth ............................................................................................. 12
Hoofdstuk 3 ...................................................................................................................................................... 13
Hoofdstuk 6 ...................................................................................................................................................... 16
Ar1kel: Which Combina1ons of Techniques and Modes of Delivery in Internet Based Interven1ons Effec1vely
Change Health Behavior? ................................................................................................................................. 21
Ar1kel: How to measure costs and benefits of eHealth interven1ons .............................................................. 22
Ar1kel: Tracking feels oppressive and ‘punishy’: Exploring the costs and benefits of self-monitoring for health
and wellness ..................................................................................................................................................... 23
Ar1kel: (B)eHealth: technologie voor een gezonde toekomst ........................................................................... 24
Ar1kel: Implemen1ng Telemonitoring in Heart Failure Care ............................................................................ 25
Hoofdstuk 5 ...................................................................................................................................................... 26
Ar1kel: E-Mental Health voor depressiepreven1e ............................................................................................ 29
Thema 3........................................................................................................................................................ 30
Hoofdstuk 7 ...................................................................................................................................................... 30
Hoofdstuk 8 ...................................................................................................................................................... 42
Hoofdstuk 10 .................................................................................................................................................... 46
Hoofdstuk 11 .................................................................................................................................................... 53
Hoofdstuk 14 .................................................................................................................................................... 59
Thema 4........................................................................................................................................................ 64
Ar1kel: E-health: ethische en juridische overwegingen .................................................................................... 64
Ar1kel: Ethisch kader voor het gebruik van technologie in de geestelijke gezondheid ..................................... 67
Hoofdstuk 12 .................................................................................................................................................... 68
Ar1kel: Factors that influence the implementa1on of e-health ........................................................................ 77
Ar1kel: Implementa1on Strategies to Enhance the Implementa1on of eHealth Programs for Pa1ents With
Chronic Illnesses ............................................................................................................................................... 79
Ar1kel: Zorg op afstand dichterbij? Digitale zorg na de coronacrisis ................................................................ 80
Hoofdstuk 13 .................................................................................................................................................... 81
Ar1kel: Persuasive System Design Does Ma`er ................................................................................................ 85
Ar1kel: How to Increase Reach and Adherence of Web-Based Interven1ons ................................................... 87
Ar1kel: Factors Associated With Inten1on and Use of e–Mental Health by Mental Health Counselors in
General Prac1ces .............................................................................................................................................. 91
1
,Ar1kel: Social Health Inequali1es and eHealth ................................................................................................. 96
Ar1kel: Adherence to Electronic Health Tools Among Vulnerable Groups ...................................................... 100
Ar1kel: Accessibility and Digital Mental Health: Considera1ons for More Accessible and Equitable Mental
Health Apps .................................................................................................................................................... 104
Ar1kel: The effec1veness of digital interven1ons for increasing physical ac1vity in individuals of low
socioeconomic status...................................................................................................................................... 105
Ar1kel: Dutch health websites and their ability to inform people with low health literacy ............................ 108
Ar1kel: Applying the Electronic Health Literacy Lens: Systema1c Review of Electronic Health Interven1ons
Targeted at Socially Disadvantaged Groups ................................................................................................... 109
2
,Thema 1
Hoofdstuk 1
eHealth, het gebruik van technologie om gezondheid, welzijn en gezondheidszorg te
verbeteren, groeit snel. Het hee= vele voordelen, zoals kostenbesparing,
procesop?malisa?e, verbeterde kwaliteit van zorg en grotere tevredenheid bij pa?ënten.
Ondanks deze voordelen hee= eHealth nog niet zijn volledige poten?eel bereikt. Er zijn
problemen met het gebruik, efficiën?e, effec?viteit en financiering van eHealth-
technologieën.
Waarom eHealth?
De vergrijzing van de bevolking en het groeiende aantal mensen met chronische
aandoeningen vormen een uitdaging voor de gezondheidszorg. Er zijn ook minder werkende
volwassenen beschikbaar om de vergrijzende bevolking te ondersteunen. Dit verhoogt de
zorgen over de kosten van de gezondheidszorg.
Een opvallende trend is dat pa?ënten en hun informele zorgverleners meer controle willen
over hun gezondheidszorg, wat vraagt om innova?eve oplossingen. Omdat veel mensen
dagelijks het internet gebruiken, speelt technologie een belangrijke rol bij het vinden van
deze oplossingen, zowel binnen als buiten de gezondheidszorg. Dit omvat het gebruik van
pc's, tablets, wearables en smartphones. Veranderingen in beleid, zoals de nadruk op
zelfredzaamheid, zorgen ook voor meer behoe=e aan eHealth.
Manieren van kijken naar technologie ter ondersteuning van gezondheid
Er zijn verschillende perspec?even op het gebruik van technologie voor gezondheidszorg,
met eHealth als centraal concept. eHealth begon met de opkomst van het internet en omvat
communica?e tussen pa?ënten en zorgverleners, evenals het verstrekken van
gezondheidsinforma?e online.
Er zijn drie belangrijke manieren om naar eHealth te kijken:
1. Plaats in de gezondheidszorg: eHealth kan worden ingedeeld op basis van de rol
ervan in de gezondheidszorg, zoals zorglevering, zorgbeheer, of preven?e en
educa?e.
2. Technologische kenmerken: dit omvat de capaciteiten van technologieën, zoals
robo?ca, draagbare apparaten, en persoonlijke gezondheidsdossiers, om interac?es
te ondersteunen, mensen te monitoren en op maat gemaakte
gezondheidsinterven?es te ontwikkelen.
3. Invloed op de gezondheidszorg: eHealth kan ook worden bekeken vanuit het
perspec?ef van de impact op het gezondheidszorgsysteem, zoals innova?e of
verstoring van tradi?onele zorgmodellen.
Eysenbach’s defini?e van eHealth benadrukt dat eHealth een breed veld is dat de
gezondheidszorg en welzijn op vele manieren beïnvloedt. Het gaat niet alleen om
technologie, maar ook om een nieuwe manier van denken en een inzet om de
gezondheidszorg te verbeteren door middel van informa?e- en communica?etechnologie,
toegankelijkheid te vergroten en kennis te delen.
3
,eHealth terminologie
Binnen dit boek worden verschillende termen gebruikt die in het veld van eHealth-
interven?es worden toegepast. Vele kunnen onderling uitgewisseld worden, maar ze hebben
allemaal hun specifieke betekenis, zoals hieronder uitgelegd wordt.
- eHealth = het gebruik van technologie ter ondersteuning van gezondheid, welzijn en
gezondheidszorg.
- eHealth-technologie = het daadwerkelijke technologische instrument waarmee
gezondheid, welzijn en gezondheidszorg worden ondersteund, vaak informa?e- of
communica?etechnologie.
- eHealth-interven?e = een eHealth-technologie specifiek gericht op het ingrijpen in
een bestaande context door het veranderen van gedrag en/of cogni?es.
- Gezondheidsinforma?ekunde = de interdisciplinaire studie van het ontwerp, de
ontwikkeling, adop?e en toepassing van IT-gebaseerde innova?es in de levering, het
beheer en de planning van gezondheidszorgdiensten. Ook wel 'medische
informa?ekunde' genoemd.
- Gedragsveranderingsinterven?es = interven?es ontworpen om de ac?es die
individuen ondernemen met betrekking tot hun gezondheid te beïnvloeden.
eHealth: technologie en psychologie
eHealth: technologie
eHealth is sterk aZankelijk van technologie. Goed func?onerende technologie is essen?eel
voor effec?eve eHealth-interven?es. Technologie hee= zich ontwikkeld van eenvoudige
tekstwebsites tot interac?eve pla[orms die communica?e en monitoring mogelijk maken.
Het wordt steeds meer geïntegreerd in ons dagelijks leven en biedt kansen voor
gezondheidscoaching. Echter, dit roept ethische vragen op over gegevensbeheer en de
balans tussen nieuwe en bewezen technologieën. Belangrijk is dat technologie moet passen
bij de gebruikers en hun levenss?jl, anders wordt het niet gebruikt.
eHealth: psychologie
eHealth stree= naar gedragsverandering om gezondheid en welzijn te verbeteren.
Technologie alleen is niet genoeg; psychologische theorieën en benaderingen zijn nodig om
gedragsverandering te bewerkstelligen. Onderzoek toont aan dat eHealth-interven?es
gebaseerd op psychologische gedragsveranderingstheorieën effec?ever zijn.
Gedragsveranderingstechnieken en overtuigende technologie kunnen hierbij helpen. Het
begrijpen van gebruikers is ook cruciaal, en psychologie biedt methoden zoals interviews en
observa?es om dit te doen.
Integra:e van psychologie en technologie
Psychologie en technologie zijn beide belangrijk voor eHealth-interven?es. Helaas werken
psychologen en technologen vaak los van elkaar, wat kan leiden tot communica?eproblemen
en een gebrek aan samenwerking. Het is essen?eel dat deze groepen nauw samenwerken en
in contact blijven met gebruikers en belanghebbenden om ervoor te zorgen dat eHealth-
interven?es voldoen aan de behoe=en van alle betrokkenen. Samenwerking is de sleutel tot
succes.
4
,Voordelen van eHealth
eHealth biedt tal van voordelen binnen de gezondheidszorg, die kunnen variëren aZankelijk
van de context en de personen die erbij betrokken zijn.
Toegang tot zorg
Via eHealth wordt zorg beschikbaar onaZankelijk van ?jd en plaats. Mensen kunnen toegang
krijgen tot zorg wanneer en waar ze het nodig hebben. Bijvoorbeeld, iemand met een drukke
agenda kan online consulta?es hebben met zijn diabetesverpleegkundige. eHealth kan ook
de drempel voor toegang tot zorg verlagen, waardoor meer mensen zorg kunnen krijgen en
dit leidt tot meer gelijke verdeling van gezondheidszorg, wat de gezondheidszorg
rechtvaardiger maakt.
Empowerment
Technologie stelt mensen in staat om meer controle te hebben over hun eigen
gezondheidszorg. Ze kunnen zelf kiezen wanneer en waar ze zorg willen ontvangen. Dit
vergroot hun betrokkenheid bij hun gezondheid en zorgproces. Mensen kunnen ook
empowered worden wanneer ze educa?e krijgen over hun gezondheid en bewust worden
van hun eigen gezondheidsgegevens. Bijvoorbeeld, technologie kan mensen toegang geven
tot hun eigen gezondheidsgegevens via persoonlijke gezondheidsdossiers of
monitoringtechnologieën zoals wearables. Dit verhoogt hun kennis over hun gezondheid en
stelt hen in staat om geïnformeerde beslissingen te nemen of gelijkwaardige discussies te
voeren met hun artsen.
Innova:e
eHealth opent nieuwe mogelijkheden voor innova?e in de gezondheidszorg. Het s?muleert
alle betrokkenen om kri?sch na te denken over hoe ze zorg leveren of ontvangen. Dit kan
leiden tot nieuwe manieren van denken en innova?e in de gezondheidszorg. Bijvoorbeeld,
wearables die de beweging van pa?ënten monitoren, kunnen waardevolle informa?e bieden
aan artsen om verergering van aandoeningen te voorspellen.
Kwaliteit van zorg
eHealth kan de kwaliteit van zorg verbeteren door efficiënte systemen en effec?eve
interven?es. Het kan medische richtlijnen en kwaliteitsnormen integreren in de
zorgprocessen, waardoor zorg consistent en veilig wordt geleverd. Bijvoorbeeld, een app die
verpleegkundigen ondersteunt bij het voorschrijven van an?bio?ca aan pa?ënten aan hun
bedden. Dit zorgt ervoor dat richtlijnen onaZankelijk zijn van de vaardigheden en kennis van
individuele zorgverleners. Informa?esystemen kunnen ook real-?me naleving van richtlijnen
monitoren om de veiligheid op de werkplek te ondersteunen. Efficiën?e is ook een belangrijk
voordeel, aangezien eHealth kan leiden tot lagere kosten en ?jdsbesparing, bijvoorbeeld een
online consult die het aantal doktersbezoeken kan verminderen.
eHealth in de prak?jk
EHealth wordt steeds vaker toegepast in de prak?jk en kan in verschillende vormen
voorkomen, aZankelijk van de betrokken belanghebbenden. Hier zijn enkele voorbeelden:
5
, 1. Zelfzorg en preven?e: hier speelt de pa?ënt of gezondheidsconsument een leidende
rol. Technologie kan worden gebruikt om zelfmanagement te bevorderen, zoals het
vinden van gezondheidsinforma?e op websites of apps, deelname aan
discussieforums en het volgen van zelZulpcursussen. Dit kan zelfs zonder directe
betrokkenheid van zorgverleners.
2. Ondersteunende zorg: in dit domein zijn zorgverleners meer betrokken, en zij werken
vaak samen met pa?ënten om de gezondheid te beheren of te verbeteren.
Telemedicine en elektronische persoonlijke gezondheidsdossiers zijn voorbeelden van
eHealth-technologieën die de zorgverlening kunnen ondersteunen door informa?e-
uitwisseling te vergemakkelijken, zelfmanagementondersteuning te bieden en de
presta?es van ziektebeheerprogramma's te monitoren.
3. Maatschappelijke gezondheid: dit niveau richt zich op bredere gezondheidskwes?es
die de samenleving als geheel beïnvloeden. Overheden spelen hier vaak een
belangrijke rol in het formuleren van beleid en regelgeving. eHealth kan worden
ingezet om abtudes en gedrag van individuen te beïnvloeden, gedrag in
overeenstemming met richtlijnen te ondersteunen en communica?e tussen
gezondheidsprofessionals over maatschappelijke gezondheidskwes?es te faciliteren.
eHealth: barrières
Het gebruik van eHealth-technologieën biedt veel voordelen, maar in de prak?jk worden
deze vaak niet zo succesvol benut als verwacht. Dit komt door verschillende barrières die de
kloof tussen de huidige situa?e en het poten?eel van eHealth overbruggen.
Implementa:ebarrières
Het succesvol implementeren van eHealth omvat niet alleen de introduc?e in een specifieke
context, maar ook de verspreiding en langdurig gebruik ervan. Gebrek aan s?mulansen om
technologie te gebruiken, financiële haalbaarheid, gebrek aan vaardigheden, gebrek aan
mo?va?e, gebrek aan vertrouwen in technologie, interoperabiliteitsproblemen en
onduidelijke regelgeving zijn enkele van de belangrijkste implementa?ebarrières.
Ethische barrières
Het gebruik van technologie in de gezondheidszorg roept nieuwe ethische kwes?es op met
betrekking tot privacy, beveiliging, transparan?e, kwaliteit van informa?e en zelfregula?e.
Het beheer van gezondheidsgegevens en het gebrek aan transparan?e over
besluitvormingsregels en de kwaliteit van informa?e zijn belangrijke ethische zorgen.
Bewijsmateriaalbarrières
Er is beperkt grootschalig bewijs van de kosteneffec?viteit en langetermijneffecten van
eHealth-interven?es. De gebruikte studieontwerpen richten zich vaak te veel op
uitkomstme?ngen en missen inzicht in de processen van implementa?e, gebruik en impact
op specifieke contexten.
Om eHealth effec?ever te maken, moeten deze barrières worden aangepakt door middel van
toegepast en fundamenteel onderzoek, verbeterde rapportagemethoden en flexibelere
6
,evalua?ebenaderingen. Dit zal helpen om de voordelen van eHealth in de prak?jk te
maximaliseren en de barrières te overwinnen.
Een holis?sche aanpak voor eHealth ontwikkeling en evalua?e
Om de barrières te overwinnen en de voordelen van eHealth te realiseren, wordt een
holis?sche aanpak aanbevolen. Dit vereist een benadering waarbij alle aspecten als één
geheel worden beschouwd in plaats van afzonderlijke elementen.
Par:cipa:eve ontwikkeling
Het betrekken van belanghebbenden, zoals gebruikers en andere betrokkenen, gedurende
het hele ontwikkelings- en evalua?eproces om ervoor te zorgen dat technologie voldoet aan
hun behoe=en en perspec?even.
Creëren van nieuwe ecosystemen
eHealth-ontwikkeling brengt veranderingen teweeg in de gezondheidszorg en resulteert in
nieuwe structuren en processen die moeten worden afgestemd op de context waarin de
technologie wordt gebruikt.
Samenhang met implementa:e
Implementa?e wordt niet beschouwd als een afzonderlijke stap na ontwikkeling, maar als
een integraal onderdeel van het proces, waarbij mogelijke implementa?eproblemen
vroeg?jdig worden geïden?ficeerd en aangepakt.
Persuasief ontwerp
eHealth-technologie moet gericht zijn op het beïnvloeden van gedrag en abtudes om de
gezondheid en het welzijn te verbeteren, met aandacht voor gebruikerservaring en
mo?va?e.
Con:nue evalua:ecycli
Evalua?e is een doorlopend proces dat verweven is met alle ontwikkelingsfasen en gericht is
op het verbeteren van technologie, gebruikers en context, waarbij aandacht wordt besteed
aan holis?sche benaderingen en flexibiliteit.
Hoofdstuk 2
Psychologie en gezondheid
Psychologie is de wetenschappelijke studie van mentale en gedragsma?ge processen. Het
hee= tot doel deze processen te beschrijven, verklaren, voorspellen en waar mogelijk te
beïnvloeden. Toegepaste psychologie onderzoekt hoe psychologie in de prak?jk kan worden
gebruikt om problemen op te lossen.
Gezondheid kan op verschillende manieren worden begrepen, maar de World Health
Organiza?on definieert het als een 'toestand van volledig fysiek, mentaal en sociaal welzijn
en niet alleen de afwezigheid van ziekte of zwakte.' Deze defini?e hee= echter beperkingen,
omdat het streven naar 'volledig' welzijn onrealis?sch is. Gezondheid wordt steeds meer
7
,gezien als 'het vermogen om zich aan te passen en zelfmanagement toe te passen', gezien de
verschuiving naar chronische aandoeningen en het belang van gezond gedrag.
Onze gezondheid is sterk aZankelijk van gezond gedrag en zelfmanagement.
Zelfmanagement betekent dat individuen hun ziekte op een manier beheren die controle
over symptomen en kwaliteit van leven maximaliseert. Gezondheidszorg richt zich steeds
meer op het ondersteunen van zelfmanagement bij pa?ënten met chronische aandoeningen,
waarbij educa?e en ondersteunende interven?es de pa?ënten helpen hun ziekte ac?ef te
beheren.
Psychologie speelt een cruciale rol in gezondheid door de invloed van psychologische
factoren op de gezondheid te begrijpen. Stress, emo?es, gedrag en omgevingsfactoren
kunnen de gezondheid direct en indirect beïnvloeden. Posi?eve psychologie benadrukt
posi?eve emo?es en hun guns?ge effecten op gezondheid en welzijn.
Gezondheidspsychologie richt zich op gedrag, persoonlijkheid en emo?es en hoe deze de
gezondheid beïnvloeden.
Kortom, psychologie speelt een belangrijke rol in het begrijpen van gezondheid en welzijn,
met de nadruk op zelfmanagement en gezond gedrag. Het benadrukt ook het belang van
posi?eve emo?es en hun effecten op de gezondheid.
Gedragsverandering en interven?es
Gedragsverandering speelt een cruciale rol in de volksgezondheid en klinische geneeskunde,
aangezien er overtuigend bewijs is voor de rela?e tussen gedrag en gezondheid. Het
succesvol implementeren van evidence-based prak?jken en openbare gezondheidszorg is
daarom sterk aZankelijk van het vermogen om gedrag te veranderen.
Gedragsveranderingsinterven?es vormen de kern van effec?eve volksgezondheid en
klinische geneeskunde. Deze interven?es zijn gecoördineerde sets ac?viteiten die zijn
ontworpen om specifieke gedragspatronen te veranderen. Ze worden gebruikt om zowel de
accepta?e als het op?male gebruik van effec?eve klinische diensten te vergroten
(bijvoorbeeld vaccina?es en screening) als om gezonde levenss?jlen te bevorderen
(bijvoorbeeld het s?muleren van fysieke ac?viteit en stoppen met roken).
Theorieën over gezondheidsgedrag
Theorieën over gezondheidsgedrag kunnen worden omschreven als 'een set concepten en/of
verklaringen die specificeren hoe fenomenen met elkaar in verband staan'. Ze bieden een
georganiseerde beschrijving van een systeem dat bekendheid verscha= en verschijnselen
uitlegt en voorspelt. In het geval van gedragsverandering in de gezondheidszorg bieden
theorieën een mechanisme om bestaande kennis vast te leggen over hoe varia?es in
interven?es gedragsverandering veroorzaken. Bovendien verschaffen theorieën verklaringen
en voorspellingen die de generalisa?e van bevindingen uit eerdere werkzaamheden naar
toekoms?ge onderzoeksgebieden ondersteunen. Deze theorieën kunnen worden gebruikt
8
, om zowel gezond als ongezond gedrag te verklaren en voorspellen, wat essen?eel is voor het
richten van de interven?e.
Er zijn veel verschillende theorieën die kunnen worden gebruikt om gezondheidsgedrag te
verklaren en voorspellen. De Theory of Planned Behaviour, het Health Belief Model en Self-
efficacy Theory zijn enkele van de belangrijkste theorieën die worden gebruikt om
gezondheidsgedrag te begrijpen en te beïnvloeden.
Recentelijk is het veld overgestapt van het toepassen van een enkele theore?sche
benadering naar het gebruik van verschillende theorieën en modellen die zijn ontwikkeld in
de sociale psychologie. Veel verschillende theorieën en modellen zijn opgekomen, en recente
ontwikkelingen in de gezondheidspsychologie hebben geleid tot systema?sche richtlijnen en
lijsten van gedragstechnieken. Deze gedragstechnieken bieden een mechanisme om op
theorie gebaseerde gedragsverandering-interven?es te ontwikkelen. Ze beschrijven ook de
mechanismen waardoor verandering wordt verwacht en bieden een gemeenschappelijke
terminologie voor het beschrijven van interven?e-inhoud.
De Behavior Change Wheel (BCW) is ontwikkeld om
ontwikkelaars te ondersteunen bij het integreren van
theorieën over gedragsverandering in hun interven?es. Deze
benadering iden?ficeert 93 gedragstechnieken die effec?ef
gedrag kunnen veranderen. Het doel van de BCW is om
ontwikkelaars te helpen op theorie gebaseerde elementen
voor gedragsverandering toe te voegen aan hun interven?es,
om zo de kans op succesvolle gedragsverandering te vergroten.
Er is aangetoond dat de BCW een uitstekend kader biedt om
gezondheidsgedragsveranderingsinterven?es te ontwikkelen. Het selecteren van de juiste
gedragstechnieken en het vertalen ervan naar begrijpelijke interven?e-elementen is cruciaal
voor het ontwikkelen van effec?eve interven?es. E-gezondheidstechnologieën, zoals
smartphone-apps, bieden een pla[orm om deze gedragstechnieken op een toegankelijke
manier aan te bieden aan de doelgroep, wat de reikwijdte en toegankelijkheid van de
9
