Samenvatting Mens en Recht
H7 personen en familierecht: Samenlevingsvormen en scheiding
Professionals in zorg en welzijn moeten weten wat de rechtsposities zijn van verschillende personen
in (problematische) gezinssituaties. Het is belangrijk te weten welke bescherming het recht biedt,
omdat professionals onder andere i wijkteams binnen gemeentes zogenoemde poortwachters zijn
geworden voor de toegang tot zorg, welzijn en jeugdhulp. Dit hoofdstuk gaat dan ook over de
totstandkoming en de beëindiging van verschillende samenlevingsvormen, en de gevolgen die het
recht daaraan verbind.
7.1 Personen- en familierecht algemeen
Personen en familierecht is een onderdeel van het burgerlijk recht. De wettelijke bepalingen staan
dan ook in boek 1 burgerlijk wetboek. Het gaat bij personen- en familierechten niet over geld, maar
over personen en de relatie tussen personen en hun familie.
Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens & het Internationaal Verdrag Inzake
Burgerrechten en Politieke rechten (IVBPR) hebben een grote invloed gehad op de Nederlandse
Wetgeving. Deze 2 wetten bevatten mensenrechten die erg belangrijk zijn. In artikel 8 van EVRM en
artikel 17 van IVBPR is het recht op eerbiediging (lees: respecteren) van het familie- en gezinsleven
voor eenieder opgenomen. Deze rechtspraak is de basis geweest voor veranderingen in het
Nederlandse personen- en familierecht.
In 1998 is boek 1 BW op belangrijke onderdelen gewijzigd op het terrein van personen- en
geinsrelaties, naamgeving, gezag na echtscheiding en buiten huwelijk, omgang, afstamming
en adoptie.
In 2001 is het huwelijk tussen personen van zelfde geslacht ingevoerd.
In 2014 is de rechtspositie van twee vrouwen verbeterd met betrekking tot het kind dat
binnen hun relatie werd geboren verbeterd.
7.2 Algemene begrippen
7.2.1 Persoonlijkheid
Volgens de wet is een persoon iemand die rechten en plichten heeft. Hij heeft dan persoonlijkheid
volgens het recht. Een andere formulering hiervoor is: ‘’rechtssubject zijn’’.
Persoonlijkheid ontstaat door geboorte, het kind moet wel levend worden geboren; één ademstoot
is hiervoor voldoende (dan is een baby rechtssubject). Is een baby doodgeboren, dan is er dus geen
persoonlijkheid ontstaan. Persoonlijkheid eindigt door de dood, waarbij de rechten en plichten die te
maken hebben met vermogen over gaan op de erfgenamen. Een baby kan erven van een ouder die
kort daarvoor is gestorven.
Er is een uitzondering dat persoonlijkheid ontstaat bij geboorte: een ongeboren kind word als
geboren beschouwd als dit in het belang van het kind is. Zo kan een ongeboren kind al erfgenaam
zijn; voorwaarde is wel dat het kind later levend ter wereld komt. Ook kan een ongeboren kind
worden beschermd tegen het gedrag van de zwangere moeder, dit kan een
kinderbeschermingsmaatregel zijn in de vorm van een prenatale ondertoezichtstelling. Op grond van
de wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (sinds 2020) kan gedwongen zorg worden opgelegd
aan de ouder wiens gedrag als gevolg van een psychische stoornis tot ernstig nadeel leidt voor
zichzelf of de ander. Die ander kan dus een ongeboren kind zijn. Een verslaving aan alcohol of drugs
word ook gezien als psychische stoornis. De wet zorg en dwang is tegelijkertijd in werking getreden
en zij bepalen hetzelfde in geval van een verstandelijk beperkte ouder.
1
,7.2.2 Bloedverwantschap en aanverwantschap
Onder bloedverwantschap word verstaan de betrekking tussen personen die rechtstreeks van elkaar
afstammen (rechte lijn), of een gemeenschappelijke stamvader of stammoeder hebben (de zijlijn).
Het gaat altijd om de relatie tussen personen binnen een familie. Het recht heeft verschil tussen
juridische bloedverwantschap en biologische bloedverwantschap. Voor een juridische
bloedverwantschap is het niet nodig dat de ouder ook biologisch bloedverwantschap is. En niet elke
biologische bloedverwant is ook een juridische bloedverwant. De mate waarin iemand bloedverwant
is word uitgedrukt in graden. Grootouder ouder = eerstegraadsbloedverwant. Grootouder kind
= tweedegraadsbloedverwantschap.
Bloedverwanten in de zijlijn zijn personen die
van een gemeenschappelijke stamvader of
moeder afstemmen. Voor het vaststellen van
het aantal graden in de zijlijn moet altijd
worden teruggegaan naar de
gemeenschappelijke ouder: de stamouder.
Men telt de generaties vanaf de ene persoon
tot de gemeenschappelijke stamouder in
opgaande lijn. Vanaf deze stamouder daalt
men vervolgens af tot aan de bloedverwant
met wie de graad word vastgesteld.
Aanverwantschap ontstaat alleen door het
huwelijk en het geregistreerd partnerschap. In
de volksmond noemt men dit ook wel de
‘’koude kant’’ in de familie. Het gaat hier niet om bloedverwanten, maar bijv. om schoonzussen,
schoonouders, schoondochters, zwangers, etc.
Bij aanverwantschap is het bijzondere dat deze blijft bestaan ondanks de beëindiging van het
huwelijk door dood of echtscheiding. Zo blijft nadat man en vrouw zijn gescheiden, de vrouw
aanverwant aan de bloedverwanten van haar ex man.
7.2.3 Naamrecht
Bij de aangifte van de geboorte van het kind worden de voornamen doorgegeven aan de ambtenaar
van de burgerlijke stand, die vermeld de voornamen in de geboorteakte. Keuze van voornaam is vrij;
als het niet ongepast is of hetzelfde is als een bestaande achternaam (kan wel als achternaam een
gebruikelijke voornaam is). De ambtenaar van de burgerlijke stand stelt dit dan ook vast en neemt de
naam niet of wel op in de geboorte akte. Een voornaam die al bestaat als achternaam mag niet zodat
het niet lijkt of iemand van adel is door dubbele achternaam. Iemand van de burgerlijke stand kan de
naam Maria-Juana weigeren omdat het teveel lijkt op marihuana, en dus ongepast is. De achternaam
mag van beide ouders zijn (maar wel 1). De keuze word bij het eerste kind gemaakt aangezien alle
broers of zussen in een gezin zoveel mogelijk dezelfde achternaam moeten hebben. Als ouders geen
keuze maken dan zal de naam binnen het huwelijk en geregistreerd partnerschap de naam van de
vader gelden. Hierbuiten is het achternaam van de moeder. Dit geld ook bij een huwelijk/GPS bij 2
vrouwen.
Achternaam wijzigen is mogelijk door een meerderjarige als er onder andere sprake is van
‘’onwelvoegelijke’’, bespottelijke of veelvoorkomende namen en indien een kind en de verzorgende
ouder niet meer willen dat het kind de achternaam van de niet-verzorgende ouder houdt.
De verzorgingstermijn voor de wel verzorgende ouder (of pleegouder, stiefouder) is voor een kind
van 12 jaar een aaneengesloten periode van 5 jaar. Dit geld ook als er sprake is van 2 kinderen en 1
kind is jonger dan 12 jaar. Voor een kind vánaf 12 jaar geld een verzorgingstermijn van 3 jaar. Het
verzoek word ingediend bij de minister van Justitie en Veiligheid.
2
,Binnen een huwelijk of geregistreerd partnerschap kan mensen kiezen welke achternaam een
partner gebruikt. Zowel de man als de vrouw kan kiezen voor de achternaam van de ander, al dan
niet in combinatie met de eigen achternaam. Beide partner kunnen dezelfde of een verschillende
achternaam of een combinatie van achternamen hebben.
[Gerda Verheijen en Mirian de Boer: Miriam de Boer, Miriam Verheijen, Miriam de Boer-Verheijen of
Miriam Verheijen-de Boer].
7.2.4 Woonplaats
Woonplaats is waar iemand werkelijk verblijft of een directe relatie mee heeft. Een kind heeft een
afhankelijke woonplaats omdat de woonplaats van de gezaghebbende ouder de woonplaats van het
kind is. Iemand die onder curatele staat, heeft de woonplaats van de curator. Het is belangrijk om te
weten welke woonplaats iemand heeft, omdat deze:
De relatieve competentie van de rechter bepaald (een rechtbank heeft slechts rechtsmacht
over zaken die zich binnen een bepaald geografisch gebied afspelen).
Bepaalt welke gemeente verantwoordelijk is voor jeugdhulp een ouders/jeugdigen
Bepaalt waar een dagvaarding moet worden uitgebracht
7.2.5 Ambtenaar van de burgerlijke stand
Belangrijke gebeurtenissen in het persoonlijke leven van mensen worden vastgelegd in akten, die zijn
ingeschreven in registers van de burgerlijke stand. Het gaat hierbij om: geboorte van een kind,
huwelijk, GPS, en overlijden. De inschrijving van de echtscheidingsbeschikking en van de ontbinding
van het GPS wijzigt de gegevens in het huwelijksregister en het register van GPS. Zij worden
benoemd door het college van burgemeesters en wethouders (B&W) en moeten hiertoe eerst een
eed of belofte afleggen bij de arrondissementsbank. Ambtenaar kan weigeren een akte op de laten
maken als hij onvoldoende gegevens/niet kloppende gegevens van de partijen heeft gekregen.
7.3 Samenlevingsvormen
1998 geregistreerd partnerschap mogelijk voor een man en een vrouw, voor 2 mannen of 2
vrouwen.
2001 huwelijk mogelijk voor 2 partners van hetzelfde geslacht (2 mannen in een huwelijk of
GPS hebben niet automatisch juridisch ouderschap).
7.3.1 Huwelijk
Je kan in NL maar met één vrouw of één man trouwen.
Familierechterlijke overeenkomst.
Burgerlijke betrekkingen gelden, kerkelijk niet voor de wet van belang. Om misverstanden te
voorkomen mag je pas een kerkelijk huwelijk sluiten nadat het burgerlijk huwelijk is gesloten.
Er is sprake van een huwelijk als het huwelijk tot stand komt op de manier zoals het in de wet is
voorgeschreven. Twee personen kunnen een geldig huwelijk sluiten als ze aan de vereisten voldoen,
voldoen ze er niet aan, dan is het verbonden voor hen om te trouwen. Huwelijksvereisten zijn:
partners moeten 18 jaar of ouder zijn.
De geestvermogens van een partner mag niet zodanig gestoord zijn dat deze niet in staat is
zijn wil te bepalen of de betekenis van zijn verklaring te begrijpen.
Partners moeten beide ongehuwd zijn, en geen GPS met een andere partner hebben
Mogen niet elkaars bloedverwant zijn in rechte lijn of elkaars broer en zus zijn. Het gaat
hierbij niet alleen om juridische bloedverwanten maar ook biologisch. De regel betekent ook
verbod op halfbroers/zussen. Broer en zus uit adoptie kan de minister van Justitie en
Veiligheid ontheffing geven (huwelijksdispensatie geven van het verbod).
Partners mogen ook niet elkaars bloedverwant in de derde en vierde graad in de zijlijn zijn;
neef/nicht, oom/tante. Wanneer beide partners bij de ambtenaar van de burgerlijke stand
3
, ieder een beëdigde verklaring af leggen waarin ze aangeven dat er sprake is van vrije
toestemming, dan word het verbod opgeheven.
Sinds 2015 is het mogelijk om het onvrijwillig sluiten van het huwelijk (uithuwelijken) te voor komen.
Een bestaand huwelijk word nietig verklaard als er sprake is van dwang. De mogelijkheid om wegens
dwang de nietigverklaring van het huwelijk te verzoeken, vervalt als de echtgenoten 3 jaar zonder
dwang van instandhouding ervan hebben samengewoond.
Melding van huwelijk
Voordat partners kunnen trouwen moet de ambtenaar van de burgerlijke stand controleren of er aan
de huwelijksvereisten is voldaan. De ambtenaar krijgt hiervoor de gelegenheid als partners hun
trouwplannen kenbaar maken bij de gemeente waarin ze willen trouwen. De melding van het
voorgenomen huwelijk moet uiterlijk 2 weken voor het huwelijk plaatsvinden. Een jaar na
toestemming moet het huwelijk worden gesloten, anders moeten de trouwplannen opnieuw worden
gemeld. Soms moet je toestemming curator hebben voor een huwelijk.
Formaliteiten bij het sluiten van het huwelijk
De toekomstige echtgenoten moeten in het bijzijn van de ambtenaar van de burgerlijke stand
verklaren dat zij ‘’elkander aannemen tot echtgenoten en dat zij getrouw alle plichten…etc.’’
Hierbij zijn minimaal 2 en maximaal 4 meerderjarigen getuigen. Als het huwelijk word gelosten in een
‘’bijzonder huis’’ zoals een ziekenhuis of gevangenis dan moeten er 6 meerderjarige getuigen
aanwezig zijn. Van het huwelijk word een akte gemaakt die door de ambtenaar van de burgerlijke
stand, echtgenoten, en getuigen worden ondertekenend. Dit word ingeschreven in het
huwelijksregister. Akte dient als bewijs.
Rechtsgevolgen huwelijk
Echtgenoten kunnen elkaars achternaam gebruiken als ze dat willen
Getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd. Verplicht elkaar bij te staan.
Verplicht om de kinderen te verzorgen, voeden en zorg te dragen voor de kosten.
Kind geboren tijdens huwelijk is direct gezag, ook bij 2 vrouwen sinds 2014 alleen is de
voorwaarde wel dat het kind verwekt moet zijn door kunstmatige donorbevruchting die
anoniem is. Bij een bekende donor is de duomoeder alleen juridisch ouder wanneer zij het
kind erkent of adopteert.
Sinds 1 januari 2018 is het zo dat je trouwt in beperkte gemeenschap van goederen (als je niets
anders hebt geregeld). Het is dan zo dat privé goederen en schulden van voor het huwelijk niet in de
gemeenschap vallen, maar alleen goederen en schulden wat tijdens het huwelijk is ontstaan. Giften
of erfenis blijft echter wel privé ook al is dit in een huwelijk verkregen.
Als echtgenoten zijn getrouwd voor 1 januari 2018 (en niets hebben geregeld) zijn alle goederen en al
hun vermogen gedeeld, ook van voor het huwelijk, net zoals schulden.
Wanneer je trouwt onder huwelijkse voorwaarden; laat je vastleggen door een notaris welk deel van
het vermogen en de goederen van de ene partner is en welk deel van de andere.
7.3.2 Geregistreerd partnerschap
Per 1998 in werking gesteld.
Voorwaarden bij GPS
Het heeft dezelfde voorwaarden als een huwelijk, en moet ook op dezelfde manier worden gemeld.
4
