GK 4.2 Geriatrie: Dementie en delier
Leerdoelen:
Benoemen welke verschillende vormen van dementie er zijn;
De symptomen, diagnostiek en behandeling van dementie benoemen;
Benoemen wat een delier is en op welke manier je dit kunt behandelen.
Theorie:
Droës, R. & Bakker, T. (2015) 8a Dementie. In Bakker, T.J.E.M., Habes, E.V., Quist-Anholts,
G., Sande, J. van der, & Vrie, W. van de (red.) Klinisch redeneren bij ouderen.
Functiebehoud in levensloopperspectief. Amsterdam: Reed Business Education.
[boekenlijst]
Habets, H. (2015) 8b Delier: 'wisselend bewolkt' bewustzijn. In Bakker, T.J.E.M., Habes,
E.V., Quist-Anholts, G., Sande, J. van der, & Vrie, W. van de (red.) Klinisch redeneren bij
ouderen. Functiebehoud in levensloopperspectief. Amsterdam: Reed Business Education.
[boekenlijst]
Voorsamenvatting 8A Dementie zie samenvatting: VZ les 4.1 - Wat weet jij over dementie? van
Ann.
8B Delier: 'wisselend bewolkt' bewustzijn.
8B.1 Inleiding
Het optreden van een delier dient als een ernstig alarmsignaal beschouwd te worden: een
onderliggende (acute) lichamelijke ontregeling is veelal de oorzaak. Ondanks deze ernst wordt een
delier vaak niet tijdig herkend, met als gevolg ingrijpende consequenties voor zowel de patiënt als
de directe omgeving.In ziekenhuizen is de aandacht voor delier de afgelopen jaren fors
toegenomen. De incidentie van delier wordt als een bruikbare uitkomstmaat beschouwd bij de
beoordeling van de kwaliteit van zorg voor opgenomen ouderen in het ziekenhuis.
Een delier is een acute psychische stoornis waarbij er sprake is van:
Een bewustzijnsstoornis (verminderde helderheid van besef van de omgeving)
Met een verminderd vermogen de aandacht ergens op te richten, vast te houden of te
verplaatsen
Een verandering in cognitief functioneren (incoherent denken, geheugenstoornis,
onsamenhangende spraak en desoriëntatie).
Tevens kunnen zich waarnemingsstoornissen voordoen zoals hallucinaties en wanen.
Kenmerkend voor dit toestandsbeeld is dat een delier acuut ontstaat, in uren tot dagen, en
dat de symptomen gedurende het etmaal in ernst kunnen fuctueren.
Oorzaak is vrijwel altijd een onderliggende somatische stoornis.
Uitingsvormen delier:
Hyperactief delier/ Hyperalerte delier: gekenmerkt door (soms extreme) motorische onrust,
plukkerigheid, hyperalertheid, agitatie, desoriëntatie, vaak wanen en indringende
hallucinaties.
Hypoactieve delier/ apathische delier: kenmerkt zich door verminderde aandacht voor de
omgeving, apathisch gedrag en bewegingsarmoede
Bij ouderen is veelal een mengvorm te zien.
De gevolgen van een delier zijn dikwijls ingrijpend: functieverlies, cognitieve achteruitgang,
mortaliteitsstijging en in het ziekenhuis een verlengde ligduur.
8B.2 Prevalentie
Hangt af van het gebruikte diagnostische criteria.
8B.2.1 Thuiswonende ouderen
Prevalentie cijfers tussen 0,4% en 1%. is nog een braakliggend terrein.
8B2.2 In het ziekenhuis opgenomen ouderen
Afhankelijk van de afdeling varieert de prevalentie van delier van 18% tot 37%. De incidentie
varieert van 13% tot 24%
8B.2.3 Ouderen die in een verpleeghuis wonen
Lopen uiteen en variëren tussen de 23% en 72%.
8B.3 Anatomie en fysieke functies
, Bij kwetsbare ouderen kan een relatief onschuldige oorzaak al leiden tot ernstige verstoringen in de
orgaanfunctie. Bij ouderen is de reservecapaciteit afgenomen, dit geldt vooral voor het
functioneren van het brein ( een delier is hier een voorbeeld van). Deze cerebrale functiestoornis
kan bij voornamelijk oudere patiënten ook veroorzaakt worden door acute ziekten elders in het
lichaam, omdat deze het interne milieu verstoren waarvan ook de hersenen afhankelijk zijn. De
pathofysiologie van het delier hangt mogelijk samen met neuro-infammatie en verstoringen van
neurotransmittersystemen: complexe processen die hersenschade veroorzaken. Tijdens een
infectie wordt de barrière tussen het bloed en hersenweefsel doorlaatbaar en ontstekingscellen
(microglia) in de hersenen worden sterk geactiveerd. Ook een verstoring van het cholinerge
systeem, dat de afgifte van de neurotransmitter acetylcholine regelt, zou mogelijk een cruciale rol
spelen bij het ontstaan van een delier.
8B.4 Externe en persoonlijke factoren
Iedere patiënt kan een delier ontwikkelen, maar patiënten vanaf 65 jaar hebben een verhoogd
risico. Een delier wordt veroorzaak door een combinatie van etiologische factoren:
Predisponerende (risico)factoren: risicofactoren, de kenmerken van de individuele patiënt
die het risico op een delier verhogen.
o leeftijd boven de 65
o Pre-existente cognitieve stoornis of dementie
o Eerder delier
o Ernst van de ziekte
o Virusstoornissen
o (Heup_ fractuur bij opname
o Urineretentie
Precipiterende factoren: uitlokkende factoren
o Infectie
o Acuut trauma
o slaaptekort
o dehydratie
o Afwezigheid van klok, kalender, leestbril of vertrouwde familieleden
o Kamerwisseling tijdens ziekenhuisverblijf
o Toepassen vrijheidsbeperkende middelen
o Gebruik geneesmiddelen met psychoactieve werking
o kathetergebruik
De combinatie van predisponerende en precipiterende factoren die bij een individuele patiënt
aanwezig zijn, bepaalt het risico op een delier. Het analyseren van de risico's is een belangrijke
eerst stap in de preventie van een delier. Behandelbare risicofactoren leiden tot gerichte
interventies.
8B.5 Assessment en Diagnostiek
In de praktijk word een delier vaak niet herkend. Symptomen worden vaak aan andere dingen
toegeschreven. Er zijn instrumenten beschikbaar om te screenen (op de mogelijke aanwezigheid
van een delier), om een delier te diagnosticeren en om de ernst van een delier vast te stellen (om
zodoende het beloop van het delier te documenteren).
DSM-5-criteria voor een delier:
A. Een stoornis in het bewustzijn en de aandacht
B. De stoornis ontwikkeld zich in korte tijd, betreft een verandering in het premorbide niveau
van bewustzijn en aandacht, en heeft de neiging in de loop van de dag in ernst te
fuctueren.
C. Een bijkomende stoornis in de cognitieve functies
D. De symptomen in criteria A en C kunnen niet beter worden verklaard door een andere
eerder bestaande, ontwikkelde of zich ontwikkelende neurocognitieve stoornis en doen zich
niet voor in de context van een ernstig gedaald bewustzijn
E. Er zijn aanwijzingen vanuit anamnese, lichamelijk onderzoek of laboratoriumuitslagen dat
de stoornis het directe pathofysiologische gevolg is van een somatische aandoening,
intoxicatie door of onttrekking van een middel, of blootstelling aan een giftige stof, of het
gevolg is van multipele oorzaken.
8B5.1 Het vaststellen van een verhoogd risico op delier
Een belangrijke eerste stap is brede bewustwording van het belang en de noodzaak een delier te
herkennen. Vooralsnog is er geen gevalideerd delierrisicoinstrument beschikbaar. Documentatie
van risicofactoren in het patiëntendossier wordt aanbevolen.
In alle Nederlandse ziekenhuizen wordt sinds enkele jaren een set van drie vragen gebruikt om het
risico op delier vast te stellen:
