Samenvatting boek Staats- en bestuursrecht
BEGINSELEN VAN HET NEDERLANDSE STAATSRECHT....................8
Hoofdstuk 1 – inleiding.................................................................................................................................. 8
1.1 Benadering van het begrip staat.....................................................................................................................8
1.2 Verdeling van de staatsmacht over verschillende organen............................................................................8
1.3 De democratische rechtsstaat.........................................................................................................................9
1.4 Grondregels van een democratisch-rechtsstatelijke staatsorganisatie..........................................................9
Hoofdstuk 2 – De bronnen van het staatsrecht.............................................................................................11
2.1 Bronnen van het staatsrecht.........................................................................................................................11
2.2 Geschiedenis van de Grondwet....................................................................................................................11
2.3 Betekenis van de Grondwet voor het staatsrecht.........................................................................................11
2.4 Inhoud en systeem van de Grondwet...........................................................................................................11
2.5 Ongeschreven staatsrecht.............................................................................................................................12
2.6 Verdere bronnen van staatsrecht.................................................................................................................12
2.7 Staatsrechtelijk verband met Aruba, Curaçao en Sint Maarten...................................................................12
2.8 De betekenis van internationaal recht voor het staatsrecht........................................................................13
Hoofdstuk 4 – De Europese Unie.................................................................................................................. 13
4.1 Inleiding.........................................................................................................................................................13
4.2 Geschiedenis.................................................................................................................................................13
4.3 Instellingen....................................................................................................................................................13
4.4 De doorwerking van het EU-recht................................................................................................................14
4.5 Betekenis van de Europese Unie voor Nederland........................................................................................14
Hoofdstuk 5 – De regering............................................................................................................................ 14
5.1 Inleiding.........................................................................................................................................................14
5.2 De regering, een samengesteld orgaan........................................................................................................15
5.3 De koning......................................................................................................................................................15
5.5 De ministers..................................................................................................................................................15
5.6 De ministerraad.............................................................................................................................................15
Hoofdstuk 6 – De Staten-Generaal................................................................................................................ 16
6.3 Tweede Kamer: verkiesbaarheid...................................................................................................................16
6.4 Tweede Kamer: actief kiesrecht....................................................................................................................16
6.7 Eerste Kamer.................................................................................................................................................16
Hoofdstuk 8 – De verhouding van parlement, ministers en koning................................................................16
8.6 Koning en ministers.......................................................................................................................................16
8.14 De parlementaire controle op de Europese Unie.......................................................................................16
8.15 De vertrouwensnorm..................................................................................................................................17
8.16 Kamerontbinding........................................................................................................................................17
Hoofdstuk 9 – Wetgeving............................................................................................................................. 17
9.1 Organen en functie.......................................................................................................................................17
9.2 De wetgever..................................................................................................................................................18
9.3 Het legaliteitsbeginsel...................................................................................................................................18
9.4 De totstandkoming van de wet. Interne voorbereiding door de regering....................................................19
9.5 Voorbereidend onderzoek door de Tweede Kamer......................................................................................19
9.6 Plenaire behandeling. Amendementen........................................................................................................20
9.7 Behandeling in de Eerste Kamer...................................................................................................................20
, 9.8 Bekrachtiging door de koning.......................................................................................................................20
9.9 Referendum en burgerinitiatief....................................................................................................................20
9.10 Initiatiefvoorstel..........................................................................................................................................20
9.11 Bekendmaking en inwerkingtreding van de wetten...................................................................................20
9.12 Gedecentraliseerde wetgeving...................................................................................................................20
9.13 Gedelegeerde wetgeving............................................................................................................................21
9.14 Delegatie aan de regering, algemene maatregelen van bestuur................................................................21
9.15 Delegatie aan de minister, ministeriële regeling.........................................................................................21
9.16 Controle van het parlement op gedelegeerde wetgeving..........................................................................22
9.17 Beleidsregels...............................................................................................................................................22
9.18 Noodrecht...................................................................................................................................................22
Hoofdstuk 10 – Herziening van de Grondwet................................................................................................22
10.1 Procedure van grondwetsherziening..........................................................................................................22
10.2 Grondwettelijk overgangsrecht...................................................................................................................23
Hoofdstuk 11 – Bestuur................................................................................................................................ 23
11.1 Het bestuur.................................................................................................................................................23
11.2 De organisatie van het bestuur...................................................................................................................23
11.3 Parlementaire controle op het beleid.........................................................................................................23
11.4 Het bestuursapparaat.................................................................................................................................23
11.5 Gedecentraliseerd en gedeconcentreerd bestuur......................................................................................23
11.6 Territoriale en functionele decentralisatie..................................................................................................24
11.7 De typische bestuursdaden: de beschikking en het plan...........................................................................24
11.8 Openbaarheid.............................................................................................................................................24
Hoofdstuk 12 – Financiën, buitenlands beleid, defensie en staatsnoodrecht.................................................25
12.1 Speciale regelingen in Grondwet voor financiën, buitenlands beleid, defensie en staatsnoodrecht........25
12.2 Het bestuur van de financiën......................................................................................................................25
12.3 Het bestuur van de buitenlandse betrekkingen.........................................................................................25
12.4 Het bestuur van de defensie.......................................................................................................................27
12.5 Noodrecht...................................................................................................................................................27
Hoofdstuk 13 – Rechtsspraak....................................................................................................................... 28
13.2 Burgerlijke rechtspraak...............................................................................................................................28
13.2 Burgerlijke rechtspraak...............................................................................................................................28
Hoofdstuk 14 – De grondrechten.................................................................................................................. 28
14.1 Begrip en ontstaan der grondrechten.........................................................................................................28
14.2 Verschillende typen grondrechten..............................................................................................................28
14.3 Internationale regeling van grondrechten..................................................................................................29
14.4 Horizontale werking van grondrechten......................................................................................................29
14.5 Beperking van grondrechten.......................................................................................................................29
14.6 Indeling van grondrechten..........................................................................................................................31
14.7 Gelijkheidsrechten......................................................................................................................................31
14.8 Vrijheidsrechten..........................................................................................................................................33
14.9 Privacyrechten............................................................................................................................................33
14.10 Godsdienst, levensovertuiging, onderwijsvrijheid....................................................................................33
14.11 Rechtsplegingsrechten..............................................................................................................................33
14.12 Overige grondrechten...............................................................................................................................33
Hoofdstuk 15 – De gedecentraliseerde eenheidsstaat...................................................................................34
15.1 Het beginsel van de decentralisatie............................................................................................................34
, 15.2 Twee vormen van decentralisatie: autonomie en medebewind................................................................34
15.3 Interbestuurlijk toezicht..............................................................................................................................35
15.4 Vernietiging.................................................................................................................................................35
15.5 Voorziening bij taakverwaarlozing..............................................................................................................35
15.6 Goedkeuring................................................................................................................................................36
15.7 Co-existentie van wetten en verordeningen...............................................................................................36
15.8 Financiële verhouding.................................................................................................................................36
15.9 De toekomst van de decentrale overheden................................................................................................37
Hoofdstuk 16 – Provincies, gemeenten en waterschappen............................................................................37
16.1 De oorsprong van de provincies.................................................................................................................37
16.2 De provinciale organen...............................................................................................................................37
16.3 De provinciale Staten..................................................................................................................................37
16.4 Gedeputeerde staten..................................................................................................................................37
16.5 De commissaris van de koning....................................................................................................................38
16.6 De provinciale verordening.........................................................................................................................38
16.7 Interbestuurlijk toezicht..............................................................................................................................38
16.9 De organen van de gemeente.....................................................................................................................38
16.10 De gemeenteraad......................................................................................................................................38
16.11 Het college van burgemeesters en wethouders.......................................................................................39
16.12 De burgemeester......................................................................................................................................39
16.13 Verantwoordingsplicht van burgemeester en wethouders en van de burgemeester..............................39
16.14 De gemeentelijke verordening..................................................................................................................40
16.15 Interbestuurlijk toezicht............................................................................................................................41
16.16 Samenwerking van gemeenten................................................................................................................42
16.17 Taken en bevoegdheden van de waterschappen......................................................................................42
BESTUURSRECHT IN HET AWB-TIJDPERK.....................................43
Hoofdstuk 2 – De algemene wet bestuursrecht en de relatie tot bijzonder bestuursrecht..............................43
2.1 Totstandkoming Awb....................................................................................................................................43
2.2 Systeem en inhoud........................................................................................................................................43
2.3 Relatie met andere wetgeving......................................................................................................................43
2.4 Terugblik........................................................................................................................................................43
Hoofdstuk 3 – Bestuur en bestuurden.......................................................................................................... 43
3.1 Inleiding.........................................................................................................................................................43
3.2 Gedecentraliseerde eenheidsstaat...............................................................................................................44
3.3 Openbare lichamen.......................................................................................................................................44
3.4 Bestuursorganen...........................................................................................................................................44
3.4.1 Algemeen...............................................................................................................................................44
3.4.2 A-bestuursorganen................................................................................................................................45
3.4.3 B-bestuursorganen................................................................................................................................46
3.4.4 Gevolg verschil a- en b-bestuursorganen..............................................................................................46
3.5 Belanghebbenden.........................................................................................................................................47
3.5.1 Inleiding.................................................................................................................................................47
3.5.2 Belang....................................................................................................................................................47
3.5.3 Wie is belanghebbende?.......................................................................................................................48
Hoofdstuk 5 – Bestuurlijk handelen.............................................................................................................. 49
5.1 Inleiding.........................................................................................................................................................49
5.2 Besluiten.......................................................................................................................................................50
5.2.1 Besluit en Awb.......................................................................................................................................50
, 5.2.2 Definitie besluit.....................................................................................................................................50
5.2.3 Schriftelijke (papieren en elektronische) en mondelinge beslissingen.................................................50
5.2.4 Rechtshandeling....................................................................................................................................50
5.2.4.1 Inleiding..........................................................................................................................................50
5.2.4.2 Negatieve beslissingen...................................................................................................................51
5.2.4.3 Bestuurlijk oordeel.........................................................................................................................51
5.2.4.4 Waarschuwingen............................................................................................................................51
5.2.4.5 Gedoogverklaringen.......................................................................................................................52
5.2.5 Publiekrechtelijk van aard: een exclusieve bevoegdheid......................................................................52
5.2.5.1 Publieke taak..................................................................................................................................52
5.2.5.2 Beleidsregels..................................................................................................................................52
5.2.6 Samenvatting.........................................................................................................................................52
5.2.7 Soorten besluiten..................................................................................................................................53
5.3 Beschikkingen...............................................................................................................................................53
5.3.1 Algemeen...............................................................................................................................................53
5.3.2 Persoonsgerichte en zaaksgerichte beschikkingen................................................................................54
5.3.3 De afwijzing van de aanvraag van een beschikking...............................................................................54
5.3.4 Soorten beschikkingen..........................................................................................................................54
5.3.4.1 Inleiding..........................................................................................................................................54
5.3.4.2 Begunstigende en belastende beschikkingen................................................................................54
5.3.4.3 Gebonden en discretionaire beschikkingen...................................................................................54
5.4 Algemeen verbindende voorschriften..........................................................................................................55
5.4.1 Algemeen: soorten................................................................................................................................55
5.4.2 Definitie avv...........................................................................................................................................55
5.5 Beleidsregels.................................................................................................................................................55
5.5.1 Algemeen...............................................................................................................................................55
5.5.2 Juridisch karakter beleidsregels.............................................................................................................55
5.5.3 Wettelijke regeling.................................................................................................................................56
5.6 Overige besluiten van algemene strekking...................................................................................................56
Hoofdstuk 7 – Algemene rechtsnormen, materieel.......................................................................................57
7.1 Inleiding.........................................................................................................................................................57
7.2 De ontwikkeling van algemene beginselen van behoorlijk bestuur.............................................................57
7.3 Algemene materiële normen in de Awb.......................................................................................................57
7.3.1 Normen in verschillende hoofdstukken.................................................................................................57
7.3.2 Verbod van vooringenomenheid...........................................................................................................58
7.3.3 Zorgvuldigheid.......................................................................................................................................58
7.3.4 Verbod van willekeur.............................................................................................................................58
7.3.5 Evenredigheid........................................................................................................................................58
7.3.6 Verbod van détournement de pouvoir..................................................................................................59
7.3.7 Motivering.............................................................................................................................................59
7.4 Niet-gecodificeerde beginselen van behoorlijk bestuur...............................................................................59
7.4.1 Vertrouwensbeginsel.............................................................................................................................59
7.4.2 Gelijkheidsbeginsel................................................................................................................................59
7.4.3 Rechtszekerheidsbeginsel......................................................................................................................60
7.5 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur contra legem........................................................................60
7.6 Privaatrechtelijke zorgvuldigheidsnorm.......................................................................................................60
7.7 Terugblik........................................................................................................................................................60
Hoofdstuk 10 – De handhaving van het bestuursrecht..................................................................................60
10.1 Inleiding.......................................................................................................................................................60
10.2 Handhaving in verschillende vormen: verkenning, definities en algemene bepalingen............................60
10.2.1 Verkenning...........................................................................................................................................60
, 10.2.2 Definities..............................................................................................................................................61
10.2.3 Bepalingen...........................................................................................................................................61
10.3 Toezicht op de naleving van regels.............................................................................................................61
10.4 Last onder bestuursdwang als herstelsanctie.............................................................................................61
10.4.1 Algemeen.............................................................................................................................................61
10.4.2 Bevoegd orgaan...................................................................................................................................61
10.4.3 Bijkomende bevoegdheden.................................................................................................................62
10.4.4 Materiële eisen....................................................................................................................................62
10.4.5 Spoedeisende bestuursdwang.............................................................................................................62
10.4.6 Kostenverhaal......................................................................................................................................62
10.4.7 Rechtsbescherming.............................................................................................................................63
10.5 Last onder dwangsom als herstelsanctie....................................................................................................63
10.6 Bestuurlijke boete als bestraffende sanctie................................................................................................63
10.7 Intrekking beschikking en overige sancties.................................................................................................63
10.8 Samenloop van sancties..............................................................................................................................64
10.9 Effectiviteit..................................................................................................................................................64
10.10 Handhaving door privaatrecht..................................................................................................................64
10.11 Europees perspectief................................................................................................................................64
10.12 Terugblik....................................................................................................................................................64
Hoofdstuk 14 – Bezwaar en administratief beroep........................................................................................64
14.1 Inleiding.......................................................................................................................................................64
14.1.1 Algemeen.............................................................................................................................................64
14.1.2 Bezwaar of administratief beroep?.....................................................................................................65
14.1.3 Bezwaar en administratief beroep in de Awb.....................................................................................65
14.2 De bezwaarprocedure.................................................................................................................................65
14.2.1 Functies van de bezwaarprocedure.....................................................................................................65
14.2.2 Wanneer bezwaar?..............................................................................................................................66
14.2.3 Formele eisen aan een bezwaarschrift................................................................................................66
14.2.4 Termijnen.............................................................................................................................................66
14.2.4.1 Tijdige indiening van het bezwaarschrift.....................................................................................67
14.2.4.2 Bezwaarschrift te vroeg ingediend...............................................................................................67
14.2.4.3 Termijn bij niet-tijdige beslissing op aanvraag.............................................................................67
14.2.4.4 Termijnoverschrijding...................................................................................................................67
14.2.5 Bezwaar schorst niet............................................................................................................................67
14.2.6 Behandeling van het bezwaarschrift...................................................................................................67
14.2.7 Hoorplicht............................................................................................................................................68
14.2.7.1 Uitzonderingen.............................................................................................................................68
14.2.7.2 De hoorprocedure........................................................................................................................68
14.2.8 De beoordeling van het bezwaarschrift...............................................................................................68
14.2.8.1 Beoordeling..................................................................................................................................68
14.2.8.2 Passeren van rechtsschendingen.................................................................................................68
14.2.9 De beslissing op het bezwaarschrift....................................................................................................68
14.2.9.1 Beslistermijn.................................................................................................................................68
14.2.9.2 De beslissing.................................................................................................................................69
14.2.10 Kosten................................................................................................................................................69
14.3 Administratief beroep.................................................................................................................................69
14.3.1 Algemeen.............................................................................................................................................69
14.3.2 Administratief beroep in de Awb........................................................................................................70
14.4 Terugblik......................................................................................................................................................70
Hoofdstuk 15 – Bestuursrechtspraak............................................................................................................ 70
15.1 Inleiding.......................................................................................................................................................70
, 15.2 Algemene bestuursrechtspraak..................................................................................................................70
15.2.1 Inleiding...............................................................................................................................................70
15.2.2 Beroep in eerste aanleg, absolute bevoegdheid van de rechtbank....................................................71
15.2.3 Relatieve bevoegdheid van de rechtbank...........................................................................................71
15.2.3.1 Vaststellen van de territoriaal bevoegde rechtbank....................................................................71
15.2.3.2 Conflicterende rechtsmacht.........................................................................................................72
15.3 Hoger beroep, in algemene en bijzondere bestuursrechtspraak...............................................................72
15.3.1 Inleiding...............................................................................................................................................72
15.3.2 De afdeling bestuursrechtspraak als hoogste algemene bestuursrechter..........................................72
15.3.3 De Centrale Raad van Beroep als hoogste bestuursrechter in socialezekerheids- en
ambtenarenzaken...........................................................................................................................................72
15.3.4 Het College van Beroep voor het bedrijfsleven als hoogste bestuursrechter in het economisch
bestuursrecht..................................................................................................................................................72
15.3.5 De belastingrechtspraak: ook bijzondere bestuursrechtspraak..........................................................72
15.4 Bijzondere bestuursrechtspraak in eerste en enige aanleg........................................................................72
15.4.1 Inleiding...............................................................................................................................................72
15.4.2 Bijzondere bestuursrechtspraak bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State...........73
15.5 Rechtseenheid en rechtsontwikkeling in de bestuursrechtspraak.............................................................73
15.6 Terugblik......................................................................................................................................................73
Hoofdstuk 16 – Het bestuursprocesrecht...................................................................................................... 73
16.1 Inleiding.......................................................................................................................................................73
16.1.1 Algemeen.............................................................................................................................................73
16.1.2 De vormgeving van het bestuursprocesrecht......................................................................................74
16.2 Behandeling van het beroep.......................................................................................................................74
16.2.1 De beginfase van de procedure...........................................................................................................74
16.2.2 Vooronderzoek....................................................................................................................................75
16.2.3 Versnelde behandeling........................................................................................................................75
16.2.4 Vereenvoudigde behandeling..............................................................................................................75
16.2.5 Onderzoek ter zitting...........................................................................................................................76
16.3 Beoordeling van het beroep.......................................................................................................................76
16.3.1 De beoordeling van de beroepsgronden.............................................................................................76
16.3.2 Ambtshalve aanvullingen van rechtsgronden.....................................................................................76
16.3.3 Ambtshalve aanvullen van feiten........................................................................................................76
16.3.4 Ambtshalve toetsing............................................................................................................................77
16.3.5 Ex tunc- en ex nunc-toetsing...............................................................................................................77
16.3.6 Gronden voor vernietiging..................................................................................................................77
16.4 Rechterlijke beslissingen.............................................................................................................................77
16.4.1 Mogelijke uitspraken...........................................................................................................................77
16.4.2 Bevoegdheid........................................................................................................................................78
16.4.3 Ontvankelijkheid..................................................................................................................................78
16.4.4 Ongegrondverklaring van het beroep.................................................................................................78
16.4.5 Gegrondverklaring van het beroep.....................................................................................................78
16.4.6 Definitieve geschilbeslechting.............................................................................................................79
16.4.7 Vergoeding griffierecht........................................................................................................................79
16.4.8 Proceskostenvergoeding......................................................................................................................79
16.5 Voorlopige voorziening...............................................................................................................................80
16.5.1 Algemeen.............................................................................................................................................80
16.5.2 Connexiteit als voorwaarde bij voorlopige voorziening......................................................................80
16.5.3 Procedure............................................................................................................................................80
16.5.4 Beoordeling.........................................................................................................................................80
16.5.5 Inhoud van de voorziening..................................................................................................................80
16.5.6 Duur voorlopige voorziening...............................................................................................................81
, 16.5.7 Kortsluiting..........................................................................................................................................81
16.5.8 Afdwingen, opheffen of wijzigen.........................................................................................................81
16.5.9 Voorlopige voorziening en hoger beroep............................................................................................81
16.6 Hoger beroep..............................................................................................................................................82
16.6.1 Bevoegdheid tot het instellen van hoger beroep................................................................................82
16.6.2 Object van hoger beroep.....................................................................................................................82
16.6.3 Uitspraken in hoger beroep.................................................................................................................82
16.7 Herziening van de uitspraak........................................................................................................................83
16.8 Terugblik......................................................................................................................................................83
,Beginselen van het Nederlandse Staatsrecht
Hoofdstuk 1 – inleiding
1.1 Benadering van het begrip staat
De staat is een organisatie die met voorrang boven andere organisaties effectief gezag uitoefent over
een gemeenschap van mensen op een bepaald grondgebied. Staat: gemeenschap van mensen met
gemeenschappelijke cultuur. Rechtsgemeenschap: belangrijkste waarden in door dwang te
handhaven leefregels neergelegd.
De mogelijkheid van toepassing van dwang ter handhaving van de gemeenschapsnormen is
kenmerkend voor een staat.
Binnen een staat zijn organen bevoegd tot het uitoefenen van dwang (met gezag bekleed).
Staatsrecht: regels die betrekking hebben op de organisatie van de met gezag beklede organen en
grenzen van hun gezag. Staatrecht moet behoeften van de gemeenschap en van de individuele mens
in één normenstelsel verenigen. Ieder staatsrecht is een compromis tussen individuele vrijheid en
dwang van de gemeenschap.
1.2 Verdeling van de staatsmacht over verschillende organen
Bij gemeenschappen die een grotere omvang hebben zal het bestuur bestaan uit een kleine kring van
personen, die door burgers daartoe gekozen zijn. Het bestuur, het gezag, de uitoefening van dwang
berusten bij door burgers verkozen vertegenwoordigers. Hier begint al de ambivalente verhouding
(gesplitst) van de burgers tot de staat. Aan de ene kant zijn burgers de soeverein, die de bestuurders
mede aanwijst en aan de andere kant zijn zij onderworpen aan het mede door henzelf ingestelde
gezag.
Om het risico van de altijd dreigende dictatuur te ontgaan is er de verdeling van het gezag over
verschillende organen (en dus over verschillende mensen of groepen van mensen). Doordat ieder
orgaan slechts een deel van het gezag kan uitoefenen, heeft het de andere organen nodig.
De verschillende organen waarover het gezag verdeeld is, houden elkaar in evenwicht en dit
waarborgt zekere stabiliteit in de machtsverhoudingen checks and balances. Om een evenwicht te
krijgen moet er een verdeling worden gemaakt tussen verschillende organen. Elk orgaan moet een
zekere macht en een zekere verantwoordingsplicht krijgen.
Volgens Montesquieu (bedenker scheiding van machten/trias politica) bestaan er altijd 3 organen in
de staat: de koning, het parlement en de rechterlijke macht, die ieder een eigen functie uitvoert en
onafhankelijk zijn van elkaar. Het parlement maakt wetten en is dus de wetgevende macht, de koning
voert de wetten uit, dus de uitvoerende macht. De rechters controleren of de uitvoerende macht de
wetten in acht neemt.
De essentie is dat de staatsmacht gespreid wordt over verschillende organen, die ieder een deel
van de macht uitoefenen en elkaar wederzijds controleren en in evenwicht houden.
Uitvoering van wetten en de zelfstandige bevoegdheid van de regering (moet een verdrag gesloten
worden, waar gaat subsidie heen, moet een weg worden aangelegd?) zijn beide onderdelen van de
regeringstaak. In de Grondwet wordt dit bestuur genoemd.
De vaststelling van wetten (wetgevende macht) is de taak van de regering en het parlement samen.
Het bestuur is taak van de regering, maar wel onder voortdurende controle van het parlement.
Territoriale verdeling is een andere manier om taken te spreiden. men verleent een deel van de
bevoegdheden van de overheid aan regionale overheden.
,Het stelsel van een federatieve staat of een bondsstaat, waarin de deelstaten eigen grondwettelijk
gegarandeerde bevoegdheden hebben waar federale organen niet in mogen treden, beoogt een
evenwicht tussen centrale en regionale organen federale stelsel (Duitsland, Zwitserland, VS)
In Nederland worden er vrij vergaande bevoegdheden aan gemeentelijke en provinciale organen
verleend, waarbij terreinen niet principieel zijn uitgesloten van centrale bemoeienis het stelsel van
de gedecentraliseerde eenheidsstaat. (macht wordt verdeeld tussen centrale en regionale
overheden)
1.3 De democratische rechtsstaat
Democratie: elke burger is gelijkwaardig en heeft recht op gelijke invloed op het staatsbestuur.
Rechtsstaat: bescherming van de burger tegen het staatsbestuur. Verwijst naar een staat waarvan de
organisatie erop is gericht dat burgers beschermd zijn tegen machtsmisbruik door de staat zelf.
Een democratische rechtsstaat bezit een overheidsbestuur dat zowel democratisch als
staatsrechtelijk is ingericht.
Binnen het begrip democratie zijn de volgende aspecten te onderscheiden:
- Vrije en geheime verkiezingen, met redelijke tussenpozen, van het parlement. Burgers
hebben het recht om de leden van de volksvertegenwoordiging te kiezen (actief kiesrecht) en
tot lid van de volksvertegenwoordiging gekozen te worden (passief kiesrecht)
- Er moet sprake zijn van openheid voor machtswisseling. Er moeten verkiezingen zijn, het
moet duidelijk zijn hoelang de verkozenen hun functie kunnen uitoefenen en dat niet altijd
dezelfde personen aan de macht kunnen blijven
- Het parlement moet een centrale rol spelen in het staatsbestel. Dat betekent dat de
volksvertegenwoordiging een beslissende stem moet hebben bij het vaststellen van
wetgeving
Binnen het begrip rechtsstaat zijn de volgende aspecten te onderscheiden:
- De staat erkent dat individuen en particuliere instellingen een staatsvrije sfeer toekomt. Het
parlement moet deze sfeer en grondrechten zoals vrijheid van godsdienst en meningsuiting
en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer respecteren. Minderheden
worden beschermd tegen de meerderheid
- Optreden van een overheidsorgaan dat voor de burger bezwarend is dient te rusten op een
algemene regel die de bevoegdheid van het orgaan omschrijft. Het orgaan is aan deze regel
gebonden legaliteitsbeginsel. Dit bevordert de rechtszekerheid en voorkomt dat burgers in
gelijke gevallen ongelijk behandeld worden
- Regels waarin de bevoegdheden van een overheidsorgaan staan omschreven moeten zijn
vastgesteld door een ander overheidsorgaan.
- Geschillen tussen burger en staat moeten worden beslist door een onafhankelijke en
onpartijdige rechter eerlijke afweging van wederzijdse belangen
1.4 Grondregels van een democratisch-rechtsstatelijke staatsorganisatie
Ieder overheidsorgaan heeft voor de uitoefening van bevoegdheden ofwel de medewerking van een
ander orgaan nodig, ofwel aan de controle daarvan onderworpen. Daaruit volgen twee grondregels
van een democratisch-rechtsstatelijk bestuur. Aan deze grondregels moet een democratisch-
rechtsstatelijke staatsorganisatie getoetst worden.
Deze regels horen NIET tot het positieve recht, het zijn beginselen.
, De eerste regel, die een voorbeeld biedt van checks and balances en die aan het wettelijke systeem
en de staatsrechtelijke praktijk in NL ten grondslag ligt:
Eerste grondregel: Geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of Grondwet
Om machtsmisbruik te voorkomen, is in de eerste grondregel neergelegd dat rechter en bestuur
bevoegdheden slechts mag gebruiken voor zover de Grondwet of wet dat uitdrukkelijk toestaat. De
wetgevende macht (regering en Staten-Generaal) bepaalt zo de grenzen waarbinnen bevoegdheden
uitgeoefend mogen worden. Het optreden moet ook in overeenstemming zijn met de wet.
Deze grondregel heet het legaliteitsbeginsel.
Dit alles geldt voor maatregelen van de rechter die dwang meebrengen voor de burger. Daarnaast kan
ook dwang door organen van het Rijk tegen andere openbare lichamen (provincie, gemeente) alleen
op grondslag van wettelijke regels rechtsgeldig plaatsvinden
De tweede grondregel, die rechtstreeks voortvloeit uit de gedachte dat geen bevoegdheid zonder
controle kan bestaan, is:
Tweede grondregel: Niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig te
zijn of zonder dat op die uitoefening controle bestaat.
De verantwoordingsplicht of controle kan door ieder die bevoegdheden uitoefent een andere vorm
hebben. Het handelend orgaan moet rekenschap kunnen afleggen waarom het zijn bevoegdheid wel
of niet heeft uitgeoefend en waarom juist op deze wijze en niet anders.
Vormen van verantwoordingsplicht van en controle op overheidsorganen:
1. Politieke verantwoordingsplicht van bestuurlijke organen tegenover vertegenwoordigende
organen (Ministers moeten zich verantwoorden tegenover het parlement, de leden van de
gedeputeerde staten tegenover de provinciale staten, burgemeester en wethouders
tegenover de gemeenteraad) Deze plicht houdt in dat het bestuurlijke orgaan inlichtingen
moet verstrekken, een debat met de volksvertegenwoordiging niet mag ontwijken en bij
verlies van vertrouwen moet opstappen.
o De verantwoordingsplicht heeft betrekking op eigen handelen of nalaten en het
functioneren van ambtelijke diensten die aan het bestuursorgaan ondergeschikt zijn.
2. Ambtelijke ondergeschiktheid: ambtenaren die bepaalde bevoegdheden hebben zijn
verantwoording schuldig aan hun chefs. Die chefs zijn weer verantwoordelijk voor de
instructies die zij (wel of niet) aan hun ondergeschikte ambtenaren hebben gegeven.
3. Bestuurlijk toezicht: bestuursorgaan wordt gecontroleerd door een ander orgaan. Preventief
toezicht (bestuursorgaan moet voor een bepaalde handeling goedkeuring vragen bij een
ander orgaan) en repressief toezicht (hoger bestuursorgaan kan een beslissing van een lager
bestuursorgaan achteraf corrigeren).
4. Gezagdragers kunnen strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor hun daden.
5. De meeste besluiten van bestuursorganen zijn vatbaar voor beroep. Belanghebbenden
kunnen vragen besluiten te vervangen of vernietigen, dit beroep kan bij een onafhankelijke
rechter
6. Wanneer er geen beroepsmogelijkheid is bij de bestuursrechter, kan er bij de burgerlijke
rechter een zaak tegen een onrechtmatige daad tegen de overheid worden ingesteld.
7. Controle van de rechter
