Samenvatting de media-explosie (H 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9.1 + 9.2, 10.2 en 11)
Hoofdstuk 1: De media-explosie – een eerste verkenning
We maken op dit moment een enorme stroomversnelling mee die wordt gekenmerkt door digitalisering
en de opkomst van sociale media. Media maken een enorme ontwikkeling door en veranderen
voortdurend. Dat geldt voor zowel de inhoud – content – als de organisaties die mediaberichten
produceren. De groei is zowel kwantitatief als kwalitatief. De kwalitatieve groei blijkt uit de toenemende
invloed van tweerichtingsverkeer: zender en ontvanger kunnen veel makkelijker met elkaar
communiceren.
Ruim 2 miljard mensen gebruiken op dit moment internet. Het mediagebruik van volwassen
Nederlanders ligt op zo’n 7 uur en 23 minuten per dag (2015). Vaak worden media tegelijk gebruikt
met andere activiteiten zoals eten, sporten en autorijden.
De populairste media-activiteit bij klassieke massamedia is nog steeds televisiekijken. De leestijd van
gedrukte media daalde in de afgelopen jaren, maar lijkt nu stabiel te blijven. De meeste leestijd wordt
nog steeds besteed aan een papieren medium. Jongeren tussen 13 en 14 jaar gaan eerder over op
het gebruik van digitale media, terwijl oudere gebruikers vasthouden aan de vertrouwde klassieke
media.
De 6 kenmerken van de media-explosie:
1. Groei van communicatiemiddelen en het communicatieaanbod in aantal en
verscheidenheid (diversificatie van de media)
Zowel het aantal middelen en boodschappen als de diversiteit aan middelen en aanbod is enorm
gegroeid. Deze groei begon met de komst van de printmedia. Door de drukpers was het mogelijk
boeken, dagbladen en tijdschriften op grote schaal te verspreiden. In de 21 e eeuw is de
overheersende positie van de drukpers minder geworden door de komst van andere mediakanalen
zoals film, radio, televisie, computer en de smartphone. Sinds 1995 is het internet de grootste
‘veroorzaker’ van de explosie van het informatieaanbod. Met internet en de mobiele telefonie heeft de
diversificatie van het media-aanbod een voorlopig hoogtepunt bereikt.
De groei van het media-aanbod heeft direct te maken met de veranderde opslag van
informatiebronnen. De groei van het aantal communicatiemiddelen zorgt ook voor een toename van
de diversificatie. Net als gewone producten kennen mediaproducten nu een kortere levenscyclus. Ook
worden er nu meer mediaproducten voor specifieke doelgroepen gemaakt.
2. Digitalisering van de media door toepassing van informatie- en
communicatietechnologie (ICT)
Digitalisering van de media is het tweede kenmerk van de media-explosie. Meer dan 93% van de
informatie is in digitale vorm beschikbaar, slechts 7% op papier. De term digitalisering verwijst naar
het elektronisch verwerken van informatie. De motor van de informatiemaatschappij is de informatie-
en communicatietechnologie (ICT). Mediaproducten zijn nu makkelijker en sneller te verspreiden.
Dankzij telematica – het samengaan van computernetwerken en telecommunicatie – kun je overal ter
wereld beschikken over het laatste nieuws.
3. Convergentie: ineenvloeien van informatiedragers, informatiekanalen en
communicatiemedia
Convergentie is het ineenvloeien van informatiedragers (computer, dvd,
smartphone..), informatiekanalen (telefoonnet, kabel..) en communicatiemedia. De
grenzen hiertussen vervagen. Digitalisering levert een standaardisering van
informatieverwerking op. Berichten worden op dezelfde manier gecodeerd.
De koppeling van netwerken maakt een snelle uitwisseling mogelijk. Al deze ICT-
ontwikkelingen zetten zich door dankzij de economische steun van bedrijven en de overheid. Je kunt
zelfs spreken van economische convergentie in de hele communicatiesector. Door fusies en
,overnames komen 3 soorten communicatiebedrijven bij elkaar: de fabrikanten in de computerbranche
(die hardware en software produceren), de aanbieders van telecommunicatie en kabeltelevisie, en de
leveranciers van informatie-inhoud zoals uitgeverijen en krantenbedrijven. Deze bedrijven gaan
verbindingen met elkaar aan om nieuwe mediaproducten te kunnen ontwikkelen en de concurrentie op
de communicatiemarkt voor te blijven.
4. De uitbreiding van de zintuigelijke ervaring in multimediale contacten
Deze uitbreiding komt naar voren in de relatie tussen woord en beeld. De relatie tussen tekst en
vormgeving is veranderd. Bij de huidige ontwikkeling van multimedia zie je dat al onze zintuigen
worden aangesproken. Teksten worden bijvoorbeeld ondersteund door beeld en geluid. De
technologische convergentie maakt een multimediale virtuele wereld mogelijk. Die virtuele wereld is
nu nog een soort ‘second life’ naast ons alledaagse leven, maar die wereld komt wel steeds dichterbij.
5. Verdwijnen van scheiding tussen interpersoonlijke communicatie en
massacommunicatie
Kenmerkend voor de klassieke massacommunicatie is dat er eenrichtingsverkeer met een onbekende
ontvanger plaatsvindt. Contacten tussen zender en ontvanger zijn vrij onpersoonlijk, omdat de
mediaboodschap niet op een individuele ontvanger is afgestemd.
Bij interpersoonlijke communicatie zijn de ontvangers wel bekend, en verlopen de contacten
persoonlijker en directer. Bij massacommunicatie is gedragsverandering van de ontvanger dan ook
moeilijk te realiseren, terwijl dit bij interpersoonlijke communicatie veel makkelijker is.
Massacommunicatie gaat steeds meer lijken op interpersoonlijke communicatie; interpersoonlijke
communicatie maakt steeds meer gebruik van interactieve mediamiddelen zoals computers en
mobiele telefoons. Het ineenschuiven van massacommunicatie en interpersoonlijke communicatie is
karakteristiek voor de hele media-explosie. Je kunt dat proces aanduiden met de term ‘massa-
zelfcommunicatie’. Je treedt in situaties op als mediazender- en ontvanger, waarbij rollen voortdurend
kunnen wisselen. Ook is er een verandering van de omgang met vraag en aanbod op de
communicatiemarkt. Van een aanbiedersmarkt, waarbij de afzet gegarandeerd was (dus het aanbod
stond vast), is de communicatiemarkt veranderd in een vragersmarkt, waarbij de informatieafnemer
dus een grote rol speelt.
6. Professionalisering: groei van het aantal professionele communicatiebanen en –
beroepen
De werkzaamheden van communicatiespecialisten zijn gegroeid. Er zijn nieuwe beroepen ontstaan
zoals vlogger, mediaplanner, mediamanager etc.
De kenmerken van de media-explosie zijn in de moderne arbeidscommunicatie goed te herkennen.
Met behulp van arbeidscommunicatie willen organisaties de beeldvorming over het eigen merk positief
beïnvloeden. Ook zijn de contacten tussen werkgevers en werknemers voor een groot deel cross-
mediaal.
Hoofdstuk 2: Van spraak naar schrift: de eerste media-revolutie
EERSTE MEDIAREVOLUTIE = Invoering van het alfabet en het ontstaan van het schrift
TWEEDE MEDIAREVOLUTIE = De uitvinding van de boekdrukkunst
DERDE MEDIAREVOLUTIE = De informaticarevolutie
In een schriftloze cultuur geef je informatie door, door het in je geheugen op te slaan en door te
vertellen. In zo’n schriftloze cultuur wordt verandering niet gemakkelijk toegestaan. Daarom noemen
we die traditioneel en niet-modern.
, Orale traditie: cultuurpatroon wordt mondeling doorgegeven
Memoriseren en imiteren
Soort samenleving: jagers- en landbouwsamenlevingen
Cultuur: grotschilderingen, beeldhouwkunst (Griekenland), architectuur (piramide)
Oude China en Egypte: ontwikkeling van beeldtekens
Grote afstand tussen gesproken en geschreven tekst
Stemgeluiden vormen woorden en zinnen en die taaltekens geven allerlei gedachten en gevoelens
weer. Naast taaltekens zijn er visuele tekens, zoals de prehistorische rotstekeningen. De rotstekening
is een iconisch teken: een afbeelding van een werkelijkheid die vroeger bestaan heeft. In
semiotische zin* kun je rotstekeningen ook symbolisch noemen. Ze hadden een religieuze betekenis
en waren het prille begin van massacommunicatie, want ze waren in de openlucht te bekijken.
*De theorie en bestudering van tekens en symbolen, die zich voornamelijk bezig houdt met hun
werking binnen talen, waaronder met syntaxis, semantiek en pragmatiek.
Zesduizend jaar geleden gingen mensen beeldtekens gebruiken om hun gedachten vast te leggen. Er
werden bijvoorbeeld rondjes en streepjes in klei gezet om koeien en schapen aan te geven. De tekens
stonden los van de realiteit. De tweede stap vond tweeduizend jaar later in het Mesopotamische rijk
plaats: het ontwikkelen van het spijkerschrift. De abstractie van de werkelijkheid kreeg een vervolg
door de beeldtekens te koppelen aan gesproken woorden. Nu werden er streepjes gezet voor
lettergrepen. Ieder afzonderlijk streepje gaf een klank weer.
De spijkercode was het begin van de schriftcultuur. Terwijl een rotstekening een direct herkenbaar
beeld bevat, is het spijkerschrift veel abstracter. Het verband met gewone objecten uit de werkelijkheid
werd losgelaten: de streepjes en putjes waren symbolische tekens geworden. Ze verwezen niet
meer direct naar de realiteit, maar naar menselijke klanken. Dankzij dit tekensysteem was het mogelijk
allerlei soorten teksten te schrijven.
Doordat maar enkele mensen met een speciale opleiding teksten vast konden leggen, hadden zij een
hoge status. Het buitensluiten van de massa door een professionele elite kent een lange
voorgeschiedenis.
De laatste revolutionaire stap was het combineren van beeldtekens en lettertekens. In plaats van
woorden en lettergrepen zocht men naar een visuele weergave van afzonderlijke letters. Individuele
letters konden afzonderlijk weergegeven worden, waardoor er weer nieuwe woorden gemaakt konden
worden. Dit gebeurde door de ontwikkeling van het alfabet. Een eerste alfabetisch stelsel zonder
klinkers werd rond 1500 voor Chr. Uitgewerkt in Syrië en Palestina door de Kanaënieten. 700 jaar later
voegden de Grieken er klinkers aan toe. De Grieken legden met het combineren van klinkers en
medeklinkers de grondslag voor het huidige alfabet.
In het oude Egypte en China werd eveneens een visuele beeldtaal ontworpen. De abstracte stap naar
het systeem van klinkers en medeklinkers werd daar niet gezet.
Met de ontwikkeling van het schrift brak de mediarevolutie van de alfabetisering definitief door
Het alfabetisch schrift:
Het alfabetische schrift is nog abstracter dan het spijkerschrift. Het is een codering in vaste tekens
voor klinkers en medeklinkers uit de spreektaal. De eerste mediarevolutie was een feit. In de orale
cultuur wordt de directe persoonlijke communicatie door het gehoor gedomineerd. De communicatie in
de orale cultuur is interpersoonlijk. In deze communicatie kunnen deelnemers zelf ingrijpen en van rol
wisselen. De orale communicatie was gebonden aan de grenzen van tijd en ruimte. Het bereik was
daardoor beperkt.
Door het schrift maakten mensen zich los van hun directe omgeving. In de alfabetische samenleving
kregen de producenten van de geschreven teksten meer macht. De orale cultuur legde het
langzamerhand af tegen de nieuwe schriftcultuur. Deze alfabetisering van de cultuur heeft
ingrijpende gevolgen. Het culturele kapitaal ligt niet meer opgeslagen in de hoofden van bijv. oude
