Samen opvoeden- Joris van Veen
Derde herziene druk, 2022
HF 1 t/m 11
Hoofdstuk 1. Samen opvoeden
1.2 De maatschappelijke opdracht van pedagogisch professionals in het jeugddomein
Pedagogen hebben expertise op het gebeid van opgroeien en opvoeden, waarbij de ontwikkeling
naar volwassenheid centraal staat. Hun maatschappelijke opdracht ligt primair op het gebied van
het bevorderen van het welzijn en de ontwikkeling van jeugdigen door het versterken van het
gewone leven, zodat ze mee kunnen blijven doen in de samenleving.
Een pedagoog valt onder de sociaal-agogische beroepen, gericht op sociale verandering/cohesie
en het welzijn van mensen. Een pedagogisch professional is een peda-agogische professional.
1.3 Begrippenkader: kennis van opgroeien en opvoeden
Pedagoog is af te leiden van de Griekse woorden pais (kind) en ago/agein (begeleiden).
Pedagogiek is de afgelopen eeuw een empirische wetenschap geworden die onderzoekt,
waarneemt en cijfers/feiten gebruikt. Pedagogiek roept de vraag op wat het verschil is tussen het
dagelijkse opvoedingswerk van de ouders en de professionele bijdrage die professionals kunnen
leveren.
Opvoeding is de invloed die mensen (on)bedoeld op jeugdigen uitoefent en ze lichamelijk en
geestelijk vormen. Als professionals het hebben over opvoeding, bedoelen ze opvoedingsrelaties
en opvoedingsintenties. Er zijn verschillende opvoedingsdoelen, zoals volwassenwording of het
begeleiden van jeugdigen tot persoonlijkheidsontwikkeling. De opvoeddoelen zijn tot een paar
kernbegrippen samen te vatten:
- Zelfstandigheid en autonomie: jeugdigen moeten later op eigen benen kunnen staan
en niet afhankelijk zijn van hun ouders, leraren etc.
- Persoonlijkheidsontwikkeling: jeugdigen moeten hun kwaliteiten en sterke kanten
ontdekken en moeten zich ontwikkelen tot verstandige volwassenen die voor zichzelf
kunnen opkomen (assertief) en die kunnen rekening houden met anderen
(sensitiviteit/sociaal).
1.4 De opvoed- en opgroeiomgeving stimuleren en het opvoedproces begeleiden
Om de opvoeddoelen te behalen is er een veilige opgroeiomgeving nodig. Ouders zijn hiervoor
primair verantwoordelijk, maar ook de maatschappij en de school speelt een rol. Pedagogen
moeten een brede kijk hebben op jeugdigen en op de opvoeding. Ze moeten verder kijken naar de
ontwikkelingsstadia: hoe gaat het kind ontwikkelen in de volgende fase?
- Horizontale blik: opgroeien en opvoeden in de leefwereld buiten het gezin. Gaat over de
verschillende verbanden waarin jeugdigen terecht komen.
- Verticale blik: opgroeien en opvoeden door ouders in de thuissituatie. Gaat over
verschillende ontwikkelingsstadia heen.
Er zijn veel opvoedingsmilieus betrokken:
- 1e milieu: gezin
- 2e milieu: school, leraren in het bijzonder zijn erg belangrijk
- 3e milieu: alles wat er buiten valt, zoals sport
- 4e milieu: media
In al deze verbanden vind socialisatie plaats. Als het ene opvoedmilieu moeizaam gaat, zijn er
mogelijk nog wel positieve ontwikkelingen te melden op andere fronten. Pedagogen moeten erop
letten dat er voldoende samenhang is tussen de leefwerelden.
Een kleine achterstand in de ontwikkeling is meestal geen probleem omdat het later weer word
ingehaald. Een achterstand word alleen een probleem als het negatieve invloed heeft op verdere
ontwikkeling van het kind. Problemen kunnen zich op veel terreinen voordoen, zoals wanneer
ouders psychische klachten/verslaving hebben. Deze kinderen heten KOPP-/KOV-kinderen. Er is
verschillende psychosociale problematiek:
- Gedragsproblemen: agressie, antisociaal, pyromanie, kleptomanie
- Emotionele problemen: internaliserend probleemgedrag, angst, depressiviteit,
hoogsensitief
- Somatische problemen: langdurige ziektes, handicaps, allergieën, astma etc.
- Leerproblemen: zwakbegaafdheid, dyslexie, verstandelijke beperking
- Spraak- en taalproblemen: stotteren
- Motorische problemen: probleem in grove motoriek (lopen, springen) of fijne motoriek
(schrijven, tekenen)
- Psychiatrische problemen: autisme, schizofrenie
Er kan ook sprake zijn van een zorgwekkende opvoedsituatie of opvoedingsproblematiek,
waarbij jeugdigen niet de garantie hebben dat hun opvoeding goed genoeg verloopt. Opvoeden is
, erg complex en is een ontwikkelingsgang die betrokkenen samen door de tijd maken. Goed
genoeg opvoederschap is wanneer ouders het besef kunnen hebben dat ze verantwoordelijk
zijn, maar in de alledaagse opvoeding onverantwoordelijk handelen.
Ouderschap is verbonden aan het ouder-zijn. Opvoederschap kun je delen zonder het
verantwoordelijk-zijn van de ouder aantast. Problemen in het gezin hebben te maken met de
draaglast en draagkracht van het gezin. Er is altijd sprake van wederzijdse beïnvloeding en elk
systeem kent zijn eigen dynamiek. Risico- en beschermende factoren zijn van invloed op de
dynamiek. Samen vormen deze een balansmodel. Als er 2 of meer problemen bij het kind
voordoen is er sprake van meervoudige ontwikkelingsproblematiek. Bij deze gezinnen zijn meer
professionals aanwezig die hun expertise met elkaar afstemmen.
1.5 De rol en taak van pedagogisch professionals in het jeugddomein
Er zijn drie overkoepelende taken van de pedagoog:
- Het versterken van de opvoedomgeving
Bronfenbrenner nam alle leefwerelden van het kind systemen. Voor een kind kan een
situatie problematisch worden als het ene systeem het andere afwijst/niet in balans is.
Pedagogen moeten dit voorkomen en ervoor zorgen dat jeugdigen niet worden
‘fijngemalen’ door alle systemen. Overleg, samenwerking en uitwisseling van informatie
zijn belangrijk. Bijv. organiseren ontmoetingsplekken.
- Het versterken van opvoedingsrelaties
Het is normaal voor ouders om zich incompetent te voelen. De meeste steun vinden
ouders in hun eigen informele netwerk, maar soms is er meer nodig. Het is belangrijk voor
pedagogen om opgroei- en opvoedproblematiek te voorkomen en de relatie te versterken.
Ze bieden steun, versterken het netwerk en voeren afstemmingsoverleggen.
- Het zo nodig herstellen van opvoedingsrelaties
Als problemen heel erg zijn kunnen ouders geen steun meer vinden en is er kans op
geweld. Als er mishandeling voorkomt is het gezin regie over het eigen bestaan kwijt en
moet er worden geholpen. Pedagogen gaan dan begeleiden etc. Als een kind word
mishandeld word er ook gekeken naar zijn siblings.
Er is grote aandacht voor effectonderzoek, waardoor een pedagogisch professional altijd moet
worden bijgeschoold. De vele ontwikkelingen in het werkveld oefenen veel invloed uit op de
kwaliteit van het werk.
1.6 (Maatschappelijke) ontwikkelingen in het beroepenveld
- Mondiger: ouders verwachten inspraak, professionals worden gezien als facilators en
mensen geven ongevraagd feedback op het functioneren van instellingen. Mondigheid kan
ook het karakter aannemen van consumentisme: zorgvragers zien de zorg als een product
waarvoor ze betaald hebben en dus kwaliteits- en leveringseisen aan mogen stellen. Het
leid soms tot claimend/agressief gedrag.
- Individualisme/participatiesamenleving: mensen zijn minder verantwoordelijkheid
gaan nemen voor de omgeving waarin ze leven. Verhoudingen liggen minder vast en
sociale controle is afgenomen.
- Superdiversiteit: oud/jong, hoog-/laagopgeleid, arm/rijk, culturele diversiteit. Kan soms
botsen, kan ook samenbrengen. Er ontstaan ook nieuwe problemen in gezinnen. Gezinnen
uit oorlogsgebieden zijn gevoeliger voor radicalisering.
- Wijziging in wetgeving: er zijn nieuwe kaders ontstaan. Sinds 2015 zijn gemeenten
verantwoordelijk voor het volledige jeugdterrein, preventief en curatief. Gemeenten
kunnen zorg op maat bieden en hulp realiseren die beter aansluit bij de vraag en behoefte.
1.7 competenties van de pedagogisch professional in de pedagogische werkvelden
Er zijn verschillende competenties die een professional moet hebben:
- Flexibiliteit: professioneel handelen in een veranderende omgeving
- Actieve inbreng
- Ouders en netwerk de regie geven, jeugdigen serieus nemen
- Lef en autonomie
- Kosten- en effectiviteitsbewustzijn: bewust zijn van de kosten van hun
handelen/besluiten. Kostbewust werken doe je door bijv. evidencebased te werken.
Cliëntgebonden competenties Niet-cliëntgebonden competenties
Stimuleren en bevorderen van de ontwikkeling Pedagogisch professionals werken op een methodische wijze,
en het sociaal functioneren van de jeugdigen in evidencebased, effectief en efficiënt. Ze werken daarbij
en van de primaire leefomgeving. De interdisciplinair, multidisciplinair en/of interprofessioneel samen
professional biedt in samenspraak met binnen of tussen netwerken. Ze opereren daarbij actief en
jeugdigen, jongeren, ouders, medeopvoeders ondernemend en onderhouden een pedagogische relatie met
