H7 ONTHOUDEN EN VERGETEN
De meeste herinneringen zijn recent en we onthouden eigenlijk vrijwel niets van voor de leefijd van 3
jaar. En er zijn meer herinneringen van de leefijd tussen 10 en 30 jaar dan van de leefijd tussen 30 en 60
jaar. Gebeurtenissen worden dus minder gemakkelijk herinnerd wanneer ze langer geleden hebben
plaatsgevonden. Vooral recente voorvallen staan ons goed voor de geest. Ook blijkt het dat ons
autobiografisch geheugen nog niet goed werkt als we jonger zijn dan drie jaar. De derde bevinding wordt
de reminiscentiebult genoemd. Blijkbaar worden er meer gebeurtenissen onthouden uit de
leefijdsperiode van 10 tot 30 jaar dan uit de periode van 30 tot 60 jaar. Over de oorsprong van de
reminiscentiebult bestaan verschillende hypothesen. Het kan liggen aan de vele keuzes die je moet maken
als je tussen de 10 en 30 jaar oud bent (studies, werk, gezin, woonplaats). Andere verklaringen zijn dat het
geheugen rond deze leefijd cognitiee en neuroeysiologisch het beste eunctioneert, oe dat veel ervaringen
voor het eerst gebeuren in deze levensease waardoor deze herinneringen meer emotioneel geladen zijn
dan herinneringen aan ervaringen die mensen later hebben.
Achtergrond
Het geheugen verwijst naar het eeit dat vroegere ervaringen in onze hersenen opgeslagen worden en tot
uiting kunnen komen in ons verder gedrag. Hoe meer tijd er verstrijkt tussen het initiële leren en het
testen van iets, hoe minder je kan herinneren. Betekent dit dat een vergeten lijst geen enkel spoor meer
nalaat in het geheugen? Om dit te onderzoeken ontwikkelde Ebbinghaus de besparingsmethode. Het eeit
dat hij steeds minder hoeede te leren betekende dat de originele sporen van de ervaring niet volledig uit
het geheugen worden gewist. Hij had dus steeds minder tijd nodig om opnieuw te leren. De relatie tussen
de mate van vergeten en het tijdsinterval sinds het leren staat bekend als de vergeetcurve.
Het geheugen bestaat uit verschillende geheugentypes
Het geheugen bestaat uit verschillende systemen. Een eerste onderscheid is enerzijds het geheugen dat
gedurende korte tijd de gebeurtenissen en gedachten bijhoudt die we meemaken en anderzijds ons
geheugen voor vroegere gebeurtenissen en ervaringen.
- Primaire geheugen = de stroom van gedachten in het bewustzijn. Stream oe consciousness.
- Secundaire geheugen = het geheugen voor het verleden.
Onderzoekers spreken tegenwoordig over het kortetermijngeheugen (het werkgeheugen) en het
langetermijngeheugen om naar deze twee types geheugentypes te verwijzen. Het langetermijngeheugen
kan weer verder worden opgedeeld. Zie tabel hieronder.
1
,De drie stappen in het herinneringsproces
Om het onderzoek naar het geheugen goed te begrijpen is het nodig om een onderscheid te maken
tussen de driehooedstadia in het geheugenproces:
- Het verwerven (het coderen) is het initiële leren van ineormatie
- Het bewaren = onthouden van de ineormatie. Wanneer een persoon aandacht besteedt aan
ineormatie dan wordt deze hoogstwaarschijnlijk ergens bewaard, op zijn minst tijdelijk. Dit
bewaren vereist veranderingen in het zenuwstelsel die het mogelijk maken om ineormatie vast te
leggen. Wanneer een dergelijke verandering plaatsvindt dan spreken we van een geheugenspoor
dat gevormd werd. Dit proces bestaat uit twee stappen: er wordt een tijdelijk geheugenspoor
vastgelegd ter hoogte van de hippocampus en daarna wordt die ineormatie geïntegreerd binnen
de ineormatienetwerken in de corte..
- Het oproepen van ineormatie is het proces waarbij ineormatie uit het geheugen gehaald en
gebruikt wordt. Het gebruik van opgeslagen ineormatie.
Het geheugenmodel van Atkinson en Shifrin
Dit geheugenmodel stelt drie verschillende geheugensystemen voor: de sensorische geheugens, het
kortetermijngeheugen en het langetermijngeheugen
- De sensorische geheugens houden gedurende zeer korte tijd de ineormatie bij die de
zintuigorganen bereikt heef. Ineormatie uit de zintuigorganen gaat via het zenuwstelsel naar de
hersenen die haar zullen interpreteren. Voor deze interpretatie moet de ineormatie even blijven
hangen en dit gebeurt in de sensorische geheugen. Deze sensorische geheugens kunnen dus veel
ineormatie tegelijk gedurende een korte tijd onthouden. Voor elke zintuig bestaat er een apart
sensorisch geheugen:
o Het iconische geheugen is het sensorische geheugen voor visuele stimuli.
o Het echoïsche geheugen is het sensorische geheugen voor auditieve stimuli. Dit
geheugen lijkt iets langer te duren dan het iconische geheugen (bewaart de ineormatie
dus langer).
- Het kortetermijngeheugen (KTG) kan opgevat worden als het stadium van de bewuste activiteit.
Het controleert de overdracht van ineormatie naar het langetermijngeheugen evenals het
oproepen van de ineormatie uit dit langetermijngeheugen Het houdt de ineormatie vast waar we
ons op elk moment bewust van zijn. Twee kenmerken typeren het KTG
o De beperkte capaciteit = het kan een beperkt elementen tegelijkertijd vasthouden –
wanneer er meer stimuli worden aangeboden dan lijkt het alsoe de laatste stimuli tegen
een volle bufer aanbotsen en is een volledige rapportage niet langer mogelijk.
o De eragiliteit van de geheugencode.
- Het langetermijngeheugen (LTG) is de permanente geheugenopslagplaats. Het heef een
onbeperkte capaciteit. Ook wordt verondersteld dat vergeten erin heel traag gebeurde. Om
ineormatie van het KTG naar het LTG over te brengen was vooral herhaling in het KTG nodig. Het
belang hiervan werd geïllustreerd aan de hand van de seriële positiecurve (een grafiek die
aantoont hoe goed een item wordt onthouden afankelijk van zijn plaats in de stimulusreeks).
Het blijkt dat de eerste stimuli worden onthouden, dit wordt ook wel het voorrangsefect
genoemd, maar ook de laatste stimuli. Deze goede herinnering voor de laatst aangeboden stimuli
wordt het recentheidsefect genoemd en is te danken aan het eeit dat de laatste stimuli nog in
het KTG zitten, waar de proeepersoon ze gemakkelijk uit kan halen.
Verdere ontwikkelingen in de geheugentheorieën
Het geheugenmodel van Atkinson en Shifrin kreeg veel kritiek zonder dat dit de status van het model
bedreigde. Er is echter wel een alternatiee beeld ontstaan. Er worden hier drie elementen besproken die
betrekking hebben op de aard van het KTG en de overdracht van ineormatie tussen het KTG en het LTG.
Van KTG naar werkgeheugen
Binnen het geheugenmodel van Atkinson en Shifrin heef het KTG een centrale eunctie. Enkel de
ineormatie uit de sensorische geheugens die het KTG binnengeraakt, wordt verwerkt en gecombineerd
2
,met ineormatie uit het LTG. Vervolgens draagt het KTG de ineormatie over naar het LTG en het KTG is
overigens ook nog nodig om ineormatie uit het LTG op te halen. Echter, critici vonden dat de
integratietaak tussen de sensorische geheugens en het LTG niet naar behoren vervuld kon worden door
een KTG dat beperkt bleee tot een simpel herhalingsproces. Zij konden zich niet voorstellen dat een
dergelijk KTG in staat zou zijn om alledaagse cognitieve taken uit te voeren. Als alternatiee stelden zij het
werkgeheugen voor.
Het werkgeheugen bestaat uit drie componenten: een centrale verwerker, een eonologische lus en een
visuospatiaal schetsblad.
- De eonologische lus komt overeen met het KTG in het model van Atkinson en Shifrin en is een
tijdelijk opslagsysteem voor woorden ingesproken vorm. Ineormatie in deze lus vervalt tamelijk
snel als deze niet herhaald wordt. Daarom bestaat de lus uit twee componenten: een
eonologische opslagplaats voor de opslag van ineormatie en een articulatorisch herhalingsproces
voor het verversen van deze ineormatie.
- Het visuospatiale schetsblad is eveneens een tijdelijk geheugensysteem waarin visuele en
ruimtelijke ineormatie opgeslagen wordt. Ook deze ineormatie is aan verval onderhevig en moet
ververst worden.
- De centrale verwerker zorgt dat we onze aandacht kunnen verdelen over verschillende taken die
aan de gang zijn, sommige stimuli kunnen selecteren, andere stimuli kunnen negeren en
ineormatie uit het LTG kunnen oproepen.
Het werkgeheugenmodel biedt ook een betere verklaring voor de hersenactiviteit die vastgesteld wordt
bij het oplossen van allerhande geheugentaken dan het KTG van Atkinson en Shifrin.
Deze bijdrage van deze componenten wordt onderzocht door gebruik te maken van dubbeltaken.
Het werkgeheugen als een onderdeel van het LTG?
Een element dat door het model van Atkinson en Shifrin weggemofeld werd, is de vaststelling dat de
capaciteit van het KTG weliswaar beperkt is tot zo’n 7 elementen, maar dat de comple.iteit van deze
elementen er blijkbaar weinig toe doet (het KTG is even groot voor materiaal dat veel ineormatie bevat als
voor materiaal dat weinig ineormatie bevat). Later werd er geschat dat de capaciteit van het KTG beperkt
zou kunnen zijn tot 4 representaties. Deze representaties kunnen dan wel uit meerdere elementen
bestaan wanneer die een betekenisvol geheel vormen.
Capaciteit van het KTG is dus beperkt tot 4 betekenisvolle gehelen, met andere woorden: de capaciteit
van het KTG is beperkt tot 4 elementen die al door het LTG herkend zijn. Dit suggereert dat zintuigelijke
ineormatie eerst codes in het LTG activeert die daarna pas in het KTG beschikbaar komen. Zoiets valt
moeilijk te verklaren vanuit het model van Atkinson en Shifrin. De wisselwerking tussen het
werkgeheugen en het LTG is veel intenser dan gedacht werd. Ineormatie hoef dus niet eerst het KTG te
passeren om herkend te worden. De sensorische geheugens kunnen rechtstreeks representaties in het
LTG activeren.
Het eeit dat het KTG niet nodig is als tussenstation tussen de sensorische geheugens en het LTG heef
sommige onderzoekers doen besluiten dat het KTG oe het werkgeheugen wel eens een apart
geheugensysteem zou kunnen zijn, maar enkel dat deel van het KTG dat in het bewuste terechtkomt. Veel
verwerking in de hersenen gebeurt namelijk automatisch en buiten het bewustzijn en moet een stimulus
door een selectieproces heen voordat we ons ervan bewust worden.
Bij KTG-taken zijn verschillende gebieden in de hersenen actiee, gebieden die telkens terugkeren bij
eenzelede soort taken en gebieden die afankelijk zijn van het stimulusmateriaal dat gebruikt wordt.
Volgens sommigen is het KTG daarom niets meer dan het geactiveerde gedeelte van het LTG. Anderen
zien het nog altijd als een aparte geheugenvorm waarin ineormatie gemanipuleerd kan worden. Want de
rol van het werkgeheugen is veel groter dan enkel het activeren en tijdelijk beschikbaar houden van
bekende ineormatie. Een belangrijke taak is om uit binnenkomende stimuli taakrelevante ineormatie te
selecteren, deze te combineren met bestaande ineormatie en op basis daarvan nieuwe ineormatie te
3
, generen. Manipulatie van ineormatie is niet wenselijk en niet mogelijk in het LTG. Dit veronderstelt
daarom een apart systeem dat gebruik kan maken van de geactiveerde LTG-ineormatie. Deze benadering
neemt dus aan dat er wel degelijk reden genoeg is om een onderscheid te maken tussen een
werkgeheugen dat gedurende korte tijd een beperkte hoeveelheid ineormatie kan vasthouden en
manipuleren en een geheugen dat gedurende lange tijd een grote hoeveelheid ineormatie in een passieve
vorm onthoudt.
Een realistischere kijk op de ineormatieoverdracht van KTG naar LTG
Een laatste kritiek op het model van Atkinson en Shifn is dat deze onderzoekers in grote mate de
overgang van het KTG naar het LTG onderschat hebben. Het besee dat men ineormatie niet zomaar aan
het LTG kan toevoegen kwam vanuit de neutrale netwerkmodellen (connectionistische modellen). Een
neuraal netwerk is een computermodel dat de werking van de hersenen nabootst door een grote
hoeveelheid eenvoudige knopen met elkaar te laten communiceren. Binnen zo’n model ligt de ineormatie
niet zozeer vervat binnen de individuele knopen, maar in de gewichten van de connecties tussen de
knopen. Ineormatie wordt niet opgeslagen binnen individuele neuronen, maar in de synaptische
connecties tussen de neuronen. Dit is de manier waarop hersenen en kennis opslaan voor later gebruik.
Een netwerk dat bestaat uit drie lagen – een inputlaag, een verborgen laag en een outputlaag – kan
allerlei verbanden leren en onthouden enkel en alleen op basis van veranderingen in de gewichten tussen
knopen. Als na het leerproces de inputknopen geactiveerd worden, dan zorgt de spreiding van activatie
via de verschillende connecties er automatisch voor dat de juiste outputknopen geactiveerd worden. Het
is echter wel zo dat nieuwe ineormatie in een neuraal netwerk de bestaande ineormatie overschrijf (de
catastroeale intereerentie).
Catastroeale intereerentie is een eenomeen dat regelrecht indruist tegen de manier waarop de menselijke
hersenen werken. Een van de basiseigenschappen van onze hersenen is immers dat zij proberen om
bestaande kennis vast te houden en te vrijwaren voor verlies. Dit heef nadelen, want het betekent dat
mensen veel tijd nodig hebben om bestaande kennis te vervangen door nieuwe, tegenstrijdige kennis. Het
in standhouden van ineormatie in onze hersenen is echter ook een zegen, want het betekent dat we niet
zomaar ineormatie zullen aannemen die tegenstrijdig is aan onze huidige kennis en dat men ons niet
zomaar kan brainwashen.
Het overbrengen van ineormatie van het KTG naar het LTG gebeurt wellicht in twee stappen. Eerst wordt
de ineormatie tijdelijk opgeslagen in de hippocampus en vervolgens wordt ze behoedzaam geïntegreerd
binnen de bestaande kennis die opgeslagen ligt in de verschillende gebieden van de corte.. Deze
gebieden duurt verschillende dagen en gebeurt vooral op momenten van rust en slaap. Dit is ook de
reden waarom schade aan de hippocampus ervoor kan zorgen dat mensen niet meer in staat zijn om
nieuwe kennis op te slaan (amnesie). Dit hebben onderzoekers aegeleid uit het eenomeen van catastroeale
intereerentie bij neurale netwerken (de manier waarop men vermoedt dat ineormatie opgeslagen ligt in
het LTG).
De inzichten va de neurale netwerken zijn slechts een van de redenen waarom men tegenwoordig
aanneemt dat de overdracht van ineormatie uit het werkgeheugen naar het LTG veel ingewikkelder in
elkaar zit dan men lange tijd vermoed heef. Een andere reden is dat men veel activiteit in de
controlecentra van de erontale lobben vaststelt telkens als ineormatie in het LTG opgeslagen wordt en ook
wanneer die er weer uitgehaald wordt. Een verklaring voor de laatste vaststelling zou kunnen zijn dat bij
het oproepen van ineormatie uit het LTG soms verkeerde ineormatie geactiveerd wordt en er dus een
controleproces nodig is dat de inhoud van de geactiveerde ineormatie vergelijkt met de gestelde vraag.
In de drie volgende secties zullen we dieper ingaan op de processen die een rol spelen bij de drie stappen
van het herinneringsproces: het verwerven, het bewaren en het oproepen.
Informatie verwerven
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper aniquebosman. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
