Samenvatting Rechtseconomie
,Inhoud
Formules.................................................................................................................................................6
Legenda:.............................................................................................................................................6
Formules:............................................................................................................................................6
Week 1 Welvaart, Markten en Overheid................................................................................................7
Begrippenlijst Week 1.........................................................................................................................7
Hoofdstuk 1: Inleiding.........................................................................................................................8
Hoofdstuk 2: Welvaart, markten en overheid.....................................................................................8
Keuzemogelijkheden.......................................................................................................................9
De optimale keuze..........................................................................................................................9
Wederzijds voordelige ruil en het Pareto-criterium......................................................................10
Interpersonele nutsvergelijking....................................................................................................12
Het Hicks-Kaldor-criterium............................................................................................................12
Markten en welvaart....................................................................................................................13
Specialisatie..................................................................................................................................13
Transactiekosten...........................................................................................................................14
Volledige mededinging.................................................................................................................14
Winstmaximalisatie......................................................................................................................17
Marktevenwicht............................................................................................................................18
Volledige mededinging en welvaart..............................................................................................18
Algemene evenwichtsanalyse.......................................................................................................19
Marktfalen en overheidsingrijpen.................................................................................................20
Eigen stappenplan............................................................................................................................22
Tentamenvragen...............................................................................................................................23
Oefenvragen.....................................................................................................................................25
Week 2: Eigendomsrechten en overeenkomsten.................................................................................26
Begrippenlijst week 2.......................................................................................................................26
Hoofdstuk 3: Eigendomsrechten.......................................................................................................26
Eigendom en eigendomsrechten..................................................................................................27
De oorsprong van private eigendomsrechten...............................................................................27
Baten en kosten van private eigendomsrechten...........................................................................30
Het Coase-theorema.....................................................................................................................30
Waarborging private eigendomsrechten......................................................................................30
Grenzen aan uitoefening private eigendomsrechten....................................................................31
Intellectuele eigendom.................................................................................................................31
, Octrooien......................................................................................................................................31
Auteursrecht.................................................................................................................................32
Merknamen..................................................................................................................................32
Hoofdstuk 4: Overeenkomsten.........................................................................................................32
Overeenkomstenrecht en maatschappelijke welvaart..................................................................32
De totstandkoming van een overeenkomst..................................................................................34
De inhoud van de overeenkomst..................................................................................................34
Onzekerheid en niet-nakoming.....................................................................................................35
Schadevergoeding en voorbereidingsinvesteringen.....................................................................39
Recht op (verlate) nakoming.........................................................................................................40
Naar een efficiënte aanpak...........................................................................................................41
Eigen stappenplan............................................................................................................................41
Tentamenvragen...............................................................................................................................41
Oefenvragen.....................................................................................................................................43
Week 3: Geschilbeslechting en Onrechtmatige daad............................................................................44
Begrippenlijst week 3.......................................................................................................................44
Hoofdstuk 6: Geschilbeslechting.......................................................................................................44
Inleiding........................................................................................................................................44
Schade, rechtszaak en schikking...................................................................................................44
Cijfervoorbeeld; invloed van kansinschattingen van partijen........................................................47
Invloed van de proceskosten........................................................................................................49
Geschilbeslechting en efficiëntie..................................................................................................49
Hoofdstuk 5: Onrechtmatige daad....................................................................................................50
Onrechtmatige daad.....................................................................................................................50
Economische analyse van aansprakelijkheid.................................................................................51
Aansprakelijkheidssystemen vergeleken: unilaterale ongevallen..................................................52
Aansprakelijkheidssystemen vergeleken: bilaterale ongevallen....................................................58
Aansprakelijkheid van producenten..............................................................................................61
Eigen stappenplan............................................................................................................................62
Tentamenvragen...............................................................................................................................62
Oefenvragen.....................................................................................................................................66
Week 4: Onvolledige Mededinging.......................................................................................................68
Begrippenlijst week 4.......................................................................................................................68
Hoofdstuk 7: Onvolledige mededinging............................................................................................69
Monopolie....................................................................................................................................69
Winstmaximaliserend gedrag.......................................................................................................69
, Welvaartseffecten.........................................................................................................................71
Prijsdiscriminatie..........................................................................................................................73
Corrigerend overheidsingrijpen: marginalekostenregel................................................................73
Natuurlijke monopolie..................................................................................................................74
Oligopolie en kartelvorming.........................................................................................................75
Onvolledige mededinging en mededingingsbeleid.......................................................................77
Eigen stappenplan............................................................................................................................79
Tentamenvragen...............................................................................................................................79
Oefenvragen.....................................................................................................................................80
Week 5: Milieurecht.............................................................................................................................82
Begrippenlijst week 5.......................................................................................................................82
Hoofdstuk 8: Milieurecht..................................................................................................................82
Milieuschade als negatief extern effect........................................................................................82
Efficiënte uitkomst bij ontbreken van transactiekosten................................................................83
Milieuschade en transactiekosten................................................................................................84
Eigen stappenplan............................................................................................................................86
Tentamenvragen...............................................................................................................................86
Oefenvragen.....................................................................................................................................87
Week 6: Strafrecht................................................................................................................................88
Begrippenlijst week 6.......................................................................................................................88
Hoofdstuk 10: Misdaad en straf........................................................................................................88
Inleiding........................................................................................................................................88
Strafbaar feit.................................................................................................................................88
Schade..........................................................................................................................................89
Naar een efficiënt strafrechtelijk systeem.....................................................................................89
Persoonlijk gewin van de dader....................................................................................................89
Strafrisico......................................................................................................................................89
Invloed van risicohouding.............................................................................................................90
Maatschappelijk omvang van de criminaliteit en efficiënte aanpak criminaliteitsbestrijding.......92
Kosten van het strafrechtelijk systeem.........................................................................................92
Keuze van de strafsoort................................................................................................................93
Hoogte en samenstelling van het strafrisico, de basisredenering.................................................93
Hoogte en samenstelling van het strafrisico, nader bekeken........................................................93
Eigen stappenplan............................................................................................................................94
Tentamenvragen...............................................................................................................................94
Oefenvragen.....................................................................................................................................94
,Week 7: Regulering...............................................................................................................................95
Public interest benadering................................................................................................................95
Externe effecten............................................................................................................................95
Collectieve goederen....................................................................................................................97
Marktmacht/onvolledige mededinging........................................................................................97
Informatieasymmetrie..................................................................................................................98
Private interest benadering..............................................................................................................99
Olson’s criteria voor succesvolle lobbying.....................................................................................99
Publieke en private regulering....................................................................................................100
Eigen stappenplan..........................................................................................................................100
Tentamenvragen:............................................................................................................................101
Opgenomen in dit document:
Begrippenlijst Rechtseconomie (minus week 5)
Uitgebreide samenvatting rechtseconomie 2021
Athena tentamentraining
Tentamen 3 april 2023
Tentamentabel
Hoofdstuk 7 athena samenvatting
Tentamen 18 juni 2020
Tentamen 4 april 2018
,Formules
Legenda:
• Totale kosten = TK
• Constante kosten = CK
• Variabele kosten = VK
• Totale opbrengst = TO
• Gemiddelde totale kosten = GTK
• Gemiddelde constante kosten = GCK
• Gemiddelde variabele kosten = GVK
• Marginale kosten = MK
• Marginale opbrengst = MO
• Gemiddelde opbrengst = GO
• Prijs (prijs per product) = P
• Hoeveelheid producten = Q
Formules:
TK = CK +VK
CK = TK – VK
VK = TK – CK
GTK = TL /q
GCK = CK / q
GVK = VK / q
VK = GVK x q
CK = GCK x q
TK = GTK x q
Bij een markt van volledig mededinging geldt: MO = P.
MK is de verandering in TK (ok VK) tussen twee eenheden. Voorbeeld: bij q1 is TK 3 en bij q2 is TK 4,
wat betekent dat MK 1 is.
GO = TO / q
TO = GO x q
,Week 1 Welvaart, Markten en Overheid
Begrippenlijst Week 1
Nutsmaximaliserend gedrag = veronderstelling in de rechtseconomie dat een individu uit
verschillende keuzemogelijkheden datgene kiest wat voor hem het meeste nutoplevert.
Volledige voorkeursordening = veronderstelling in de rechtseconomie dat een individu zijn
voorkeuren kan rangschikken. Het individu prefereert de keuze voor A boven B. Als het
individu niet kan kiezen tussen twee goederen, dan is hij indifferent.
Transitief = veronderstelling in de rechtseconomie dat een individu F prefereert boven D en D
boven B, dan prefereert het individu dus ook F boven B.
Meer boven minder = veronderstelling in de rechtseconomie dat een individu altijd voor het
meeste aantal goederen kiest, zonder iets van het andere goed te verliezen. Bijv. keuze tussen
twee pakketten: pakket A = 100X + 50Y en pakket B = 100X + 60Y. Individu kiest altijd voor
pakket B.
Indifferentiecurve = weergave van goederencombinaties waartussen het individu indifferent
is.
Wederzijds voordelige ruil = ruil waarin beide individuen erop vooruit gaan; ze komen beide
in een hogere indifferentiecurve terecht.
Edgeworth-box = weergave van twee indifferentiecurven van twee verschillende individuen.
Oog van pareto = ruimte tussen twee indifferentiecurven van twee verschillende individuen;
hier is pareto-verbetering mogelijk.
Pareto-criterium = er is een toename van de gezamenlijke welvaart als het nut van de één
groter wordt, zonder dat een ander erop achteruit gaat.
Pareto-optimum = situatie waarin indifferentiecurven elkaar raken en er sprake is van een
welvaartsoptimum; er is geen pareto-verbetering meer mogelijk.
Contractcurve = curve door pareto-optima.
Interpersoonlijke nutsvergelijking = er is altijd iemand niet blij en nutswinst van de een
vergelijken met nutsverlies van de ander is onmogelijk.
Hicks-Kaldor criterium = er is een verbetering van de gezamenlijke welvaart, indien er sprake
is van een verandering waarbij alle betrokkenen erop vooruit zouden kunnen gaan; de in geld
uitgedrukte nutswinst van de winnaars overtreft het in geld uitgedrukte verlies van de
verliezers.
Kosten-batenanalyse = voor- en nadelen inventariseren, uitdrukken in geld en afwegen.
Enkele problemen hierbij zijn de geldwaarde op een bepaald moment, de geldwaarde voor
rijk en arm en kwalitatieve en kwantitatieve elementen.
Markt = het geheel van concrete situaties en plaatsen waar aanbieders en vragers van een
bepaald goed elkaar ontmoeten.
Specialisaties = individu kan alle gewenste goederen zelf produceren, maar zal niet ver
komen. Door specialisatie ontstaat hogere productiviteit en kwaliteit.
Ruilproces = door specialisaties heb je veel van dat ene goed, maar je wilt ook andere
goederen. Door te ruilen krijg je dat voor elkaar. We veronderstellen dat individuen alleen
ruilen als ze er zelf beter van worden.
Transactiekosten = kosten die het gebruik van de markt met zich meebrengt.
Volledig vrije mededinging = marktvorm waarbij veel vragers en aanbieders zijn en een
homogeen product wordt aangeboden.
Homogene producten = producten die nagenoeg als identiek worden beschouwd. Het maakt
de vrager niet uit van welke aanbieder hij zijn product koopt.
Winstmaximalisatie = het punt in de grafiek waar de marginale kostenlijn de marginale
opbrengst lijn snijdt (MO = MK).
Equilibratieproces = het proces op de markt waarbij de evenwichtsprijs wordt gecreëerd.
, Consumentensurplus = cumulatieve verschil tussen de hoogste prijs en de daadwerkelijke
prijs.
Producentensurplus = cumulatieve verschil tussen de productiekosten en de marktprijs.
Partiële evenwichtsanalyse = evenwichtsanalyse waarbij wordt gekeken naar slechts één
markt.
Algemene evenwichtsanalyse = evenwichtsanalyse waarbij wordt gekeken naar alle markten
tegelijkertijd.
Marktfalen = externe effecten, collectieve goederen, onvolledige mededinging en
monopolies, onzekerheid en informatiegebrekken.
Hoofdstuk 1: Inleiding
In het recht zijn twee dingen met name van belang om te weten.
1) Heeft het geldende recht ook de beoogde effecten
2) Zou een eventuele verandering van het recht tot andere, betere, resultaten kunnen leiden.
Mensen zullen zich eerder aan de wet houden, als dit hen een hoger nut op zou leveren dan wanneer
zij dit niet zouden doen. Er kan dus gezegd worden dan mensen zich nutsmaximaliserend gedragen.
De economische analyse van het recht kan worden beschreven als de bestudering van het recht met
behulp van inzichten uit de economische wetenschap. Niet alleen wordt gekeken naar wat het
meeste nut oplevert voor individuen, maar ook alle individuen gezamenlijk, de maatschappelijke
welvaart genoemd. Als deze maatschappelijke welvaart optimaal is, spreken economen van
efficiëntie.
Volgens het Pareto-criterium is er sprake van een toename van de maatschappelijke welvaart indien
het nut van 1 of meer leden van de samenleving groter wordt, zonder dat het nut van enig ander lid
kleiner wordt. Er is dan sprake van een Pareto-verbetering. Van een Pareto-optimum is sprake indien
er geen Pareto-verbetering meer mogelijk is.
Volgens het Hicks-Kaldor-criterium is er sprake van een verbetering van de maatschappelijke
welvaart, indien er sprake is van een verandering waarbij alle betrokken individuen erop voortuit
gaan; de winst van de winnaars is zo groot, dat zij het verlies van de verliezers zouden kunnen
compenseren. Een situatie is optimaal volgens dit criterium, indien er geen verandering meer
mogelijk is die o.g.v. dit criterium een welvaarsverbetering zou opleveren.
Nut verwijst naar de mate van behoeftebevrediging van het individu, zowel materiele als immateriële
elementen spelen hier een rol. Maatschappelijke welvaart verwijst naar het welbevinden of nut van
alle individuen gezamenlijk.
NB: het is voor dit boek niet relevant wie de verliezers of de winnaars zijn (Hicks-Kaldor) of wie erop
vooruitgaat en wie niet (Pareto). Het gaat hier dus niet om de verdeling, maar om de efficiëntie.
Hoofdstuk 2: Welvaart, markten en overheid
Het keuzegedrag van mensen vormt het studieobject van de economie. Verondersteld wordt dat uit
de keuzemogelijkheden het beste alternatief zal worden gekozen, of in andere woorden: mensen
vertonen nutsmaximaliserend gedrag. Mensen kiezen dus wat voor hun het beste alternatief is, dit
levert een individu het hoogste niveau van welbevinden op, oftewel het hoogte nut.
In de economie wordt een aantal veronderstellingen gemaakt over de voorkeuren van individuen:
1. Er is sprak van een volledige voorkeursordening. Dit houdt in dat een persoon kan zeggen
wat hij van een bepaald iets vindt. Vind hij dit beter, slechter of even goed als het ander.
, 2. De voorkeursordening is transitief. Prefereert persoon 1, goed A over goed B en goed B over
goed C, dan kan je stellen dat persoon 1, goed A over goed C prefereert. (Als A > B en B > C,
dan ook A > C). (> staat voor wordt geprefereerd boven).
3. Individuen prefereren meer boven minder.
Een indifferentiecurve is een weergave van de goederencombinaties waartussen een individu
indifferent is. De combinaties leveren hem hetzelfde nut op. Als je zegt dat meer wordt geprefereerd
boven minder, dan worden de hoger gelegen lijnen op de curve geprefereerd boven de lager gelegen
lijnen. De lijn heeft dan ook een dalend verloop.
QY en QX zijn beide bepaalde hoeveelheden
van verschillende goederen. Uit deze
indifferentiecurve kan worden opgemaakt dat
G het beste wordt gevonden. Op de tweede
plek kom F. C en D en E zijn evengoed, ze
liggen op dezelfde curve en leveren het
individu evenveel nut op. Dan komt B. A is het
slechtst. Deze curve verloopt bol naar de
oorsprong, dit houdt in dat het individu
steeds minder van goed Y zal willen opofferen
om een extra eenheid van goed X te
verkrijgen, naarmate hij al over meer van
goed X beschikt.
Keuzemogelijkheden
Het budget en de goederenprijzen bepalen gezamenlijk de keuzemogelijkheden van een individu.
Deze lijn is een weergave van de
goederencombinaties die het individu,
gegeven zijn budget en de prijzen van de
goederen kan aanschaffen indien hij zijn
gehele budget besteedt. Dit wordt de
budgetlijn genoemd. Voor alle
combinaties onder de lijn, geldt dat hij
niet zijn gehele budget gebruikt en dus
geldt overhoudt. Voor alle combinaties
boven de lijn geldt dat hij deze niet kan
kopen. Als zijn budget afneemt, verschuift
de lijn parallel naar linksonder. Als de prijs
van 1 van de goederen stijgt, verdraait de
budgetlijn.
De optimale keuze
Een individu zal uit de keuzemogelijkheden die optie kiezen die voor hem het best is en dus hem dus
het meeste nut oplevert. Nutsmaximaliserend gedrag komt erop neer dat het individu, binnen de
grens van het mogelijke, dus uitgaande van zijn budgetlijn, dat goederenpakket kiest dat op de
hoogste bereikbare indifferentiecurve ligt.
, Figuur 2.2 en 2.3 zijn hier samengevoegd. Pakket D is hier
de optimale keuze, want hier raakt de budgetlijn aan de
hoogst bereikbare indifferentiecurve. Liever zou het
individu natuurlijk willen beschikken over pakket F of G,
maar gezien de budgetlijn zijn deze voor hem niet
bereikbaar.
Wederzijds voordelige ruil en het Pareto-criterium
Stel je hebt Sjonnie en Anita, zij bevinden zich op een onbewoond eiland. Ze hebben 10 repen
chocola en 5 pakjes sigaretten. Sjonnie is roker en zou voor meer sigaretten, minder repen chocola
accepteren. Andersom net zo, Anita is niet echt een roker en houdt meer van chocola. Door deze ruil
zijn beiden beter af dan voor de ruil, er is dus sprake van een wederzijds voordelige ruil.
Stel Sjonnie en Anita beschikken beiden over 5 pakjes
sigaretten en 10 repen chocola. Gezamenlijk is dit 20 repen
chocola en 10 pakjes sigaretten. Het beginpunt is punt A,
waar beiden 5 pakjes sigaretten hebben en 10 repen
chocola. Beide beschikken dus over een identiek aantal,
zodat A precies in het midden ligt.
Stel dat ze over gaan tot wederzijds voordelige ruil: dan kan de grafiek er mogelijk zo uit zien:
2 voorbeelden:
Als je het toch allemaal in 1 grafiek wilt weergeven, pak je figuur 2.5 en 2.6a en 2.6b, deze voeg je
samen en dan kom je op figuur 2.7. Het plaatje van Anita is hier 180 graden gedraaid.
Sjonnie’s nutsniveau in het uitgangspunt correspondeert met de (doorgetrokken) indifferentiecurve ACD. Hij
gaat er op vooruit als na de ruil een punt wordt bereikt dat rechtsboven deze ACD lijn ligt. Anita heeft in de
uitgangssituatie een nutsniveau dat correspondeert met de (gestippelde) curve ABD. Willen beiden erop
vooruitgaat, dan zijn alleen de punten die worden ingesloten door beiden lijnen (ACD en ABD) interessant. Die
dus tussen beiden in liggen. Voor elk punt daartussen geldt dat beiden beter af zijn dan in de uitgangssituatie.
Dus bij wederzijds voordelige ruil
komen beide betrokkenen op een
hogere indifferentiecurve terecht; ze
gaan er in termen van nut op vooruit.
In de economie is echter niet alleen
belangrijk om naar het
nut/welbevinden van individuen te
kijken, maar ook van alle individuen
