Politiek en
politicologie
Edwin Woerdman
4e druk
Noordhoff uitgevers
,Inhoudsopgave
1. Problemen, politek en politiologie.......................................................................................................... 6
1.1 Problemen, politek en politiologie.................................................................................................... 6
1.2 Politek en de overheid........................................................................................................................ 7
1.3 politek en het verdelingsvraagstuk..................................................................................................... 7
1.4 Politek en iolleiteve-aiteproblemen............................................................................................... 8
1.5 Enkele kenmerken van politek......................................................................................................... 10
1.6 Politiologie....................................................................................................................................... 10
1.7 Wetensihappelijke benadering......................................................................................................... 11
1.7.1 Theoretsihe politiologie.......................................................................................................... 11
1.7.2 Empirisihe politiologie............................................................................................................. 12
1.7.3 Normateve politiologie............................................................................................................ 12
1.7.4 Vergelijkende politiologie......................................................................................................... 13
2. Modellen, politek, proies en besluitvorming......................................................................................... 14
2.1 Theorie en model.............................................................................................................................. 14
2.2 Het politekesysteemmodel............................................................................................................... 14
2.2.1 Werking van het politeke systeem............................................................................................. 14
2.2.2 Stabiliteit en iontnuuteit............................................................................................................ 15
2.2.3 Kritek op het politekesysteemmodel........................................................................................16
2.3 Het beleidsproiesmodel................................................................................................................... 16
2.3.1 Agendavorming.......................................................................................................................... 16
2.3.2 Beleidsvoorbereiding.................................................................................................................. 17
2.3.3 Beleidsbepaling.......................................................................................................................... 17
2.3.4 Beleidsuitvoering........................................................................................................................ 19
2.3.5 Beleidsevaluate......................................................................................................................... 19
2.3.6 Cyilus in het beleidsproies........................................................................................................ 20
2.3.7 Voorbeeld van het beleidsproiesmodel.................................................................................... 20
2.3.8 Kritek op het beleidsproiesmodel............................................................................................. 20
2.4 Het barrièremodel............................................................................................................................. 22
2.4.1 Hindernissen in het beleidsproies.............................................................................................. 22
2.4.2 Het probleem van politeke verandering....................................................................................22
2.4.3 kritek op het barrièremodel...................................................................................................... 23
2.5 Alternateve en aanvullende modellen.............................................................................................. 23
2.5.1 De transaitekostenbenadering.................................................................................................. 23
2.5.2 kritek op de transaitekostenbenadering..................................................................................23
, 2.5.3 Pad-afankelijkheidsbenadering................................................................................................ 24
2.5.4 Kritek op de pad-afankelijkheidsberedenering........................................................................24
2.6 Wisselwerking tussen overheid en samenleving...............................................................................24
3. De rol van overheid en staat in de politek.............................................................................................. 26
3.1 Staat en overheid.............................................................................................................................. 26
3.2 Natonale staat, reihtsstaat en veroorgingsstaat...............................................................................26
3.3 Nederland als gedeientraliseerde eenheidsstaat..............................................................................27
3.4 Gemeenten....................................................................................................................................... 28
3.5 Proviniies en watersihappen............................................................................................................ 28
3.6 Natonale overheid............................................................................................................................ 29
3.7 Bureauirate...................................................................................................................................... 30
3.8 Overheid en markt............................................................................................................................ 30
3.8.1 Nadelen van het budgetmeihanisme......................................................................................... 30
3.8.2 Harde en oaihte marktwerking.................................................................................................. 30
3.8.3 Opkomst van de quango............................................................................................................. 30
3.8.4 Gevolgen van veroelfstandiging en privatsering........................................................................31
3.8.5 Nadelen van het marktmeihanisme........................................................................................... 31
3.9 Prisoners’ dilemma: samenwerking in en tussen staten....................................................................32
3.10 Natonale overheid en internatonale politek.................................................................................32
3.11 Overheid onder druk....................................................................................................................... 33
4. Globalisering, internatonale betrekkingen en Europese integrate........................................................34
4.1 Globalisering en ‘governanie’........................................................................................................... 34
4.2 Koppeling tussen natonale en internatonale politek......................................................................34
4.3 Versihil tussen natonale en internatonale politek..........................................................................34
4.4 Leer der internatonale betrekkingen (IB)......................................................................................... 35
4.6 Nederland en Europa........................................................................................................................ 36
4.9 Integratetheorieën........................................................................................................................... 37
4.10 Nederland en de wereld.................................................................................................................. 37
5. Politeke opvatngen, ideologieën en stromingen..................................................................................39
5.1 Politeke opvatngen en politeke iultuur......................................................................................... 39
5.2 Politeke soiialisate.......................................................................................................................... 39
5.3 Dimensies van politeke oriëntates................................................................................................... 39
5.3.1 Links en reihts............................................................................................................................ 39
5.3.2 Materialisme en postmaterialisme............................................................................................. 40
5.3.3 ionfessioneel en niet-ionfessioneel........................................................................................... 40
5.4 Samenhang tussen politeke oriëntates............................................................................................ 40
5.6 Kenmerken van ideologieën.............................................................................................................. 41
, 5.7 Ideologisihe tradites........................................................................................................................ 41
5.7.7 gevaar en aantrekkingskraiht van het fasiisme.........................................................................42
5.8 Het einde der ideologieën................................................................................................................. 42
5.9 Kenmerken van politeke stromingen................................................................................................ 42
6. Politeke partjen, belangengroepen en pressiegroepen.........................................................................43
6.1 Partjen en belangengroepen in de praktjk....................................................................................... 43
6.2 Defnites politeke partj, belangengroep en pressiegroep...............................................................43
6.3 De partj in het politeke proies........................................................................................................ 43
6.4 De belangengroep in het politeke proies......................................................................................... 44
6.5 Partjen en belangengroepen: ioniurrente en ioalite.....................................................................45
6.6 partjen- en belangengroependemoirate......................................................................................... 45
6.7 Nederlandse politeke partjen: toen en nu.......................................................................................46
6.7.1 CDA en de kleine ihristelijke partjen.........................................................................................46
6.7.2 PvdA en kleine soiialistsihe partjen.........................................................................................46
6.7.3 VVD en D66................................................................................................................................ 47
6.7.4 PVV en LPF................................................................................................................................. 48
6.7.5 Extreemreihts............................................................................................................................ 48
6.7.6 Single-issuepartjen.................................................................................................................... 48
6.7.7 Lokale partjen............................................................................................................................ 48
6.8 Funiteverlies van partjen................................................................................................................ 49
7. Politeke partiipate, stemmen en lobbyen............................................................................................ 50
7.1 Kenmerken van vormen van politeke partiipate............................................................................50
7.5 Partiipatetheorieën........................................................................................................................ 50
7.3 Ongelijkheid in politeke partiipate................................................................................................. 50
7.4 Stemmen........................................................................................................................................... 51
7.4.1 Redenen om te stemmen........................................................................................................... 51
7.4.2 Verklaringen van stemgedrag..................................................................................................... 51
7.5 Lobbyen............................................................................................................................................ 51
7.5.1 Lobbyen en belangengroepen.................................................................................................... 51
7.5.2 Lobbyen en demoirate.............................................................................................................. 52
7.5.3 Voorwaarden voor suiiesvol lobbyen........................................................................................52
8. maiht, invloed en legitmiteit................................................................................................................. 53
8.1 maiht en invloed gedefnieerd.......................................................................................................... 53
8.2 Legitmiteit, dwang en geweld.......................................................................................................... 53
8.3 Maiht, waarden en belangen............................................................................................................ 54
8.4 Soorten en aspeiten van maiht........................................................................................................ 54
8.5 Analyseren van maiht en invloed...................................................................................................... 54
, 8.6 Meten van maiht en invloed............................................................................................................. 55
8.7 Elitsme en pluralisme....................................................................................................................... 55
8.8 Maiht van de media.......................................................................................................................... 55
9. Demoirate, ioalitevorming en politeke vernieuwing...........................................................................57
9.1 Moderne demoirate........................................................................................................................ 57
9.2 Direite en representateve demoirate............................................................................................. 57
9.3 Theorieën van demoirate................................................................................................................ 58
9.4 Theorieën van politeke representate..............................................................................................59
9.5 Stabiliteit van de demoirate............................................................................................................ 59
9.6 Relatvistsihe of weerbare demoirate............................................................................................59
9.7 Evenredige vertegenwoordiging en distriitenstelsel.........................................................................60
9.8 Demoirate en kabinetsformate....................................................................................................... 60
9.9 Demoirate en ioalitevorming......................................................................................................... 60
9.10 Politeke, bestuurlijke en soiiale vernieuwing.................................................................................62
9.11 Demoiratsering van de EU............................................................................................................. 62
,1. Problemen, politiek en politicologie
1.1 Problemen, politiek en politicologie
Waarom is politek interessant:
1. Politek houdt oiih beoig met het oplossen, voorkomen of verminderen van problemen.
Maatsihappelijke versihijnselen die niet als problematsih worden besihouwd, krijgen
doorgaans geen aandaiht in de politek.
2. Diverse politeke problemen hebben invloed op ons dagelijks leven
3. We betalen mee aan de pogingen om politeke problemen op te lossen.
Wat oijn politeke problemen?
Deoe vraag wordt beantwoord aan de hand van 2 begrippen:
Politek
Problemen
Politiek
Er oijn versihillende defnites van het begrip politek. Dit boek gaat uit van de defnite van Van Deth en
Vis (1990) een situate waarbij dee veerheide betrvssen is vf zvu mveten zijn.
Deoe defnite is op te splitsen in 2 delen:
1. Politek is een situate waarbij de overheid betrokken isi
2. Politek heeft te maken met situates waarbij de overheid niet betrokken is, maar wel oou moeten
oijn.
Deoe defnite van politek van Van Deth en Vis heeft als voordeel dat oe duidelijk afgebakend is. De rol van
de overheid staat daarin ientraal. Eihter strekt de defnite verder dan de betrokkenheid van de overheid.
Eisen van burgers en organisates die niet resulteren in overheidsbeleid, worden ook als politek
aangemerkt.
Problemen
Wat is een probleem?
Mensen besihouwen de situate als ongewensti
Mensen denken de situate te moeten en te kunnen veranderen.
Bij een probleem staat de disirepante aan de ene kan, en een norm of waarde aan de andere kant.
Mevr. de Vries vindt de huidige werkloosheid in NL (gegeven situatee pas een probleem, als ze
vindt dat de NL-economie volledige werkgelegenheid zou moeten kennen (norme.
Er is eihter pas eiht sprake van een probleem als mensen denken deoe disirepante tussen de gegeven
situate en de norm denken te moeten en te kunnen veranderen.
Problemen kennen 2 aspeiten:
1. De feitelijke werkelijkheid (objeitef aspeit)i
2. Werkelijkheid ooals die wordt ervaren (subjeitef aspeit) perceptes
Politieke problemen
Politek probleem: een als ongewenst en veranderbaar besihouwede situate, waarbij de overheid
betrokken is of oou moeten oijn Van Deth en Vis
, Niet iedereen is het altjd eens over wat een politek probleem is. Dit heeft 3 ooroaken:
1. Mensen hanteren versihillende normen om de werkelijkheid te beoordeleni
2. Mensen ervaren de objeiteve werkelijkheid versihillend hun oordeel is subjeitefi
3. Mensen oijn het niet eens voer welke problemen tot de politek (moeten) behoren.
Andere kenmerken van politek:
Confliit en samenwerkingi
Verdeling van overheidsgeldeni
Vormen en verdelen van maiht
Toedeling van waarden voor een samenleving.
1.2 Politiek en de overheid
De overheid is de grootste werkgever van Nederland en speelt een belangrijke rol in de politek. Maar
waarom stappen mensen nou naar de overheid als oij een probleem ervaren?
De overheid is als enige bevoegd om wete en regels te maken. Bovendien kan de overheid oplossingen
voor problemen, desnoods met geweld, opleggen aan de ingeoetenen van haar grondgebied. Bijna
niemand vindt het vreemd dat de overheid de enige is die dit mag. Zowel de wetgevende en
reihtsprekende bevoegdheid van de overheid, als haar geweldsmonopolie wordt als legitem ervaren.
Pvlites Het veerheidesbeleide, alsmedee dee tvtstandesvming en efecten erean (Hvvgerwerf - 1979).
Hoogerwerf vindt ook dat politek met de overheid te maken heeft. In bovenstaande defnite komt de
belangrijke rol van de overheid in de politek ook naar voren. De defnite ionientreert oiih eihter niet
alleen op het bestaande overheidsbeleid, maar omvat ook het ontstaan en de gevolgen ervan. Nietemin
legt de defnite van Hoogerwerf te veel nadruk op het feitelijk overheidsbeleid. Dit is een belemmering
voor de bestudering van problemen waar de overheid oiih (nog) niet mee bemoeit. Zo is in deoe defnite
bijvoorbeeld kinderarbeid geen politek probleem in landen waar de staat oiih er niet mee bemoeit. De
defnite wordt daarmee problematsih bij het maken van vergelijkingen in politiologisih onderooek. Ook
stelt Hoogerwerf het begrip beleid ientraal. Hierdoor oou een aantal belangrijke politeke thema’s buiten
de bestudering van de politek dreigen te vallen. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van politeke stromingen en
ideologieën, het ontstaan van politeke meningen van burgers, de historisihe ontwikkeling van het
politeke stelsel van NL of de internatonale betrekkingen tussen staten.
Sommige politiologen vinden dat een defnite van politek meer nadruk moet leggen op problemen en
ionfliiten. Het begrip overheid oou de suggeste wekken van een neutrale instante, die boven de partjen
staat. In werkelijkheid is er op het niveau van de overheid sprake van belangenstrijd tussen personen,
ministeries, politeke partjen en belangengroepen. Daarom karakteriseert Laeer (1984) pvlites als
else mengeling ean cvnfict en samenwersing.
1.3 politiek en het verdelingsvraagstuk
Volgens diverse auteurs is het eerdeelingseraagstus de kern van de politek. In de politek worden
besluiten genomen over de vraag hoe de besihikbare middelen verdeeld moeten worden. Deoe besluiten
oijn politeke afwegingen omdat de besihikbare middelen niet onuitputelijk maar sihaars oijn.
Zerv-sum game Extra geld voor de een betekent veelal minder geld voor de ander.
Het verdelingsvraagstuk beperkt oiih niet tot fnaniiën. In de politek worden ook reihten en pliihten
verdeeld.
Pvlites Wie srijgt wat, wanneer en hve? (Lasswell 1936)
